مسجد کوفه، از قدیمی ترین و مهمترین آثار زیارتی شهر کوفه/ جایگاه ویژه آن نزد شیعیان

به گزارش پایگاه تخصصی مسجد، بنابر برخی روایات، نخستین کسی که مسجد کوفه را طرح ریزی کرد و با وسعت زیادی آن را بنیان گذاشت، حضرت آدم (ع) بود و بعدها حضرت نوح (ع) پس از طوفان آن را تجدید بنا کرد.

در سال 17 هجری قمری با حضور اولیه مسلمانان در کوفه در زمان سعد بن ابی وقاص و پیشنهاد سلمان فارسی، این مسجد به همراه دارالعماره، دوباره ساخته شد.

این مسجد در طول تاریخ خود شاهد حضور بسیاری از انبیای الهی، پیامبر اسلام، حضرت  امیر المؤمنین (ع)،امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و برخی از امامان بزرگوار بوده است.

در سال 36 هجری با حضور امیرالمومنین در این مسجد، بر اهمیت و توجه به آن افزوده گردید. امیرالمومنین بارها در این مسجد به نماز ایستاده، بر منبر آن خطبه‌ها خوانده، برخی از امور قضاوت و کشورداری خود را در آنجا انجام داده و نهایتا در محراب این مسجد به شهادت رسیده است.

در کنار مسجد کوفه مرقد میثم تمار، خانه امیرالمومنین، دارالعماره کوفه، مرقد مسلم بن عقیل، مرقد هانی بن عروة و مرقد مختار قراردارد. این مسجد دارای مقامات متعدد بوده و در بسیاری از آنها اعمال روحانی مسجد انجام می‌گیرد.

همان گونه که مسافر می‌تواند نماز را در مسجد الحرام، مرقد مطهر امام حسین (ع) و مسجد النبی تمام یا شکسته بخواند؛ در مسجد کوفه هم می‌تواند تمام یا شکسته بخواند. روایات فراوانی در فضیلت مسجد کوفه وارد شده است و طبق برخی از آنها، مسجد کوفه از باغ‌های بهشتی است. اگر کسی وارد مسجد کوفه شود، آمرزیده است. شهر کوفه مرکز حکومت امام زمان (عج) و مسجد کوفه، مرکز ستاد فرماندهی ایشان خواهد بود.

جایگاه و مشخصات

یکی از قدیمی‌ترین و مهمترین آثار زیارتی شهر کوفه، مسجد بزرگ کوفه است. این مسجد، از مساجد بزرگ جهان اسلام و چهارمین مسجد مهم نزد شیعیان.

مسجد کوفه با ۱۱۰ متر طول و ۱۰۱ متر عرض، ۱۱۱۶۲ متر مربع مساحت دارد و با دیوارهایی به ارتفاع ۱۰ متر محافظت می‌شود. مساحت فضای باز مسجد ۵۶۴۲ متر مربع، مساحت شبستا‌ن‌های مسجد ۵۵۲۰ متر مربع است. تعداد ستون‌های مسجد ۱۸۷ وتعداد مناره‌های آن ۴ عدد با ارتفاع ۳۰ متر و تعداد درب‌های مسجد ۵ باب می‌باشد؛ درب‌های این مسجد عبارتند از: بابُ الحُجّه(درب اصلی)، بابُ الثُعبان، باب الرحمه، باب مسلم بن عقیل و باب هانی بن عروه.

قدمت و تاریخ

اساس اولیه این مسجد بر حسب برخی از روایات به حضرت آدم(ع) باز می‌گردد. و بعدها حضرت نوح(ع) پس از طوفان آن را تجدید بنا کرد.

در سال 17 قمری لشکر مسلمانان در مدائن حضور داشتند. آب و هوای مدائن سربازانی را که از سرزمین حجاز آمده بودند، آزار می‌داد؛ به طوری که همه آنها ضعیف و لاغر شدند. حذیفه که این وضعیت را دید، نامه‌ای به عمر نوشت و او را از وضعیت آگاه کرد. خلیفه در نامه‌ای به سعد بن ابی وقاص نوشت: سلمان و حذیفه را روانه کن تا سرزمینی مناسب بیابند. پس از دریافت نامه خلیفه، سلمان و حذیفه حرکت کردند، سلمان از طرف باختر رود فرات و حذیفه از طرف خاور آن راهی شدند و هیچ سرزمینی را نپسندیدند تا اینکه هر دوی آنان به سرزمین کوفه رسیدند. هر دو آن سرزمین را برای اقامت لشکر مناسب دیدند. دو رکعت نماز خواندند و از خدا خواستند آنجا را جایگاه آرامش و استواری قرار دهد. هنگامی که سعد بن ابی وقاص همراه لشکریان به سرزمین کوفه رسیدند، دستور داد پیش از ساختن هر بنایی، مسجدی بسازند. ابو هیجاء اسدی در مکانی ایستاد و بر هر طرف تیری انداخت. به این صورت حدود مسجد کوفه، مشخص شد.

تعلیم و تربیت در مسجد کوفه

 مسجد کوفه از همان ابتدای تأسیس، یکی از مراکز فرهنگی شهر به شمار می ‌رفت. هنگامی که امام علی(ع) در سال 36 قمری وارد کوفه شد، ابتدا به مسجد کوفه رفت و در آنجا برای مردم سخنرانی کرد. امام پس از استقرار در کوفه، در مسجد کوفه تفسیر قرآن و علوم دیگر درس می‌داد. شاگردان زیادی همچون کمیل بن زیاد و این عباس، از محضر او استفاده کردند.

فضلیت های مسجد کوفه

از دیدگاه امام علی (ع)، اصبع بن نباته می‌گوید: امیر المؤمنین (ع) در جمع مردم کوفه فرمود: «خداوند چیزی را به شما بخشیده که به کس دیگر نداده است، خداوند این نمازگاهتان را برتری ویژه‌ای بخشید. این (مسجد کوفه)، خانه آدم، جایگاه نوح، منزلگاه ادریس و مصلاّی ابراهیم خلیل و برادرم خضر و نمازگاه من است. مسجد شما یکی از چهار مسجدی است که خداوند آن را برای اهلش برگزیده است. گویی آن را می‌بینم که فردای قیامت، با دو جامه سفید، وارد محشر می‌شود و کسانی را که در آن نماز خوانده‌اند، شفاعت می‌نماید و شفاعتش از جانب خدا رد نخواهد شد. در آینده حجر الأسود در آن نصب خواهد شد. زمانی می‌رسد که همین مسجد، نمازگاه حضرت مهدی (ع) ، فرزندم و نمازگاه هر مؤمنی می‌شود. در روی زمین مؤمنی نیست مگر اینکه وارد شود و به آن دل ببندد. مبادا آن را ترک و مهجورش کنید. در آن نماز بخوانید و با آن نماز به خدا نزدیک شوید و حوائج خویش را از خدا بخواهید. اگر مردم به فضیلت این مسجد آگاه بودند از اکناف جهان به سوی آن می‌شتافتند، اگر چه به خزیدن بر روی برف باشد.

قصر بهشتی: در بعضی روایات از مسجد کوفه به عنوان «قصری از بهشت» یاد شده است. امام علی(ع) می‌فرماید: «چهار قصر از قصرهای بهشت در دنیا قرار دارد: مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد بیت‌المقدس و مسجد کوفه.

سجده گاه فرشتگان: در روایات آمده است که قبل از حضرت آدم، فرشتگان در این مکان مقدس عبادت می‌کردند. امام علی(ع) می‌فرماید: «نخستین مکانی که خداوند بر روی آن عبادت شد، کوفه بود. وقتی خدا به فرشتگان فرمان داد که به آدم سجده کنند، آنان در کوفه سجده کردند. فرشتگان هر شب بر مسجد کوفه فرود می‌آیند.
مسجد کوفه نزد خداوند از چنان جایگاهی برخوردار است که اگر کسی وارد آن شود، گناهانش آمرزیده می‌شود. امام رضا (ع) از شخصی پرسید کجا زندگی می‌کنی؟ پاسخ داد در کوفه. امام درباره فضیلت مسجد کوفه به او فرمود: «همانا مسجد کوفه خانه نوح است. اگر کسی صد بار وارد آن شود، خداوند برای او صد آمرزش می‌نویسد. همانا دعای نوح در این مسجد بوده که گفت: «رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَی وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیتِی مُؤْمِناً».

مصلاّی پیامبران: ابو بصیر از امام صادق (ع) نقل می‌کند که ایشان درباره مسجد کوفه فرمود: «بهترین مسجد، مسجد کوفه است؛ هزار پیامبر و هزار وصی در آن نماز گزارده‌اند ....».

نماز در مسجد کوفه تمام است: وقتی شخصی به مکانی مسافرت کند و قصد ده روز نکند، نمازش شکسته است، مگر چهار مکان که استثنا شده است. امام صادق(ع) می‌فرماید: «نماز در چهار جا تمام است: مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد کوفه و حرم امام حسین (ع)».

نماز در آن برابر با حج است است:امام باقر (ع) درباره فضیلت نماز در مسجد کوفه می‌فرماید: «اگر مردم می‌دانستند مسجد کوفه چه فضیلتی دارد، از مکان‌های دور به آنجا می‌رفتند. همانا خواندن نماز واجب در آنجا برابر با حج و نماز نافله برابر با عمره است.»

برتر از همه مساجد: امام صادق(ع) نماز در مسجد کوفه را برابر با هزار نماز در مسجدی غیر از آن می‌داند. همچنین امام رضا(ع) در فضیلت خواندن نماز در این مکان مقدس می‌فرماید: «نماز فرادی در مسجد کوفه، بهتر از هفتاد نماز جماعت در غیر آن است».

حرم حضرت علی (ع):در کتاب بحار الانوار با ذکر سند از امام صادق(ع) نقل شده است که مکه، حرم خداست، مدینه حرم محمد(ص) است و کوفه، حرم حضرت علی(ع) است، و حضرت علی(ع) از کوفه همان اندازه‌ای را حرم قرار داد که حضرت ابراهیم(ع) از مکه و حضرت محمد(ص) از مدینه حرم قرار دادند.

مدفن پیامبران و اوصیای الهی: پیامبران فراوانی در کوفه و در مسجد کوفه نماز خوانده‌اند و سیصد و هفتاد پیامبر و ششصد وصی در آنجا دفن شده‌اند.

مرکز حکومت امام زمان (عج): از امام باقر (ع) نقل شده است: «هنگامی که قائم ما قیام کند و به کوفه برود، هیچ مومنی نیست، مگر آن که در آن شهر در کنار مهدی سکونت می‏‌گزیند یا به آن شهر می‏‌آید.» امیرمومنان(ع) نیز فرموده‌اند: «روزگاری فرا رسد که اینجا (مسجد کوفه) نمازگاه و مصلای مهدی(عج) گردد».

اقامتگاه حضرت خضر

منزل و سجده گاه حضرت خضر.

ازاین مکان هفتاد هزار نفر محشور و بدون حساب وارد بهشت می‌شوند، نشستن در مسجد کوفه بدون تلاوت قرآن نیز عبادت است.

مقامات مسجد کوفه

در این مسجد مکان‌هایی وجود دارد که به یکی از انبیا یا بزرگان دینی منسوب‌اند.این مکان‌ها را «مقام» می‌نامند. برای برخی از این مقام‌ها نماز یا اعمال مستحبی خاصی توصیه شده است.

1.    رَحبه المیر المؤمنین: در جلوی مسجد کوفه، جایی که درِب مسجد کوفه قرار داشته، سکویی است که امام علی(ع) پیش از نماز یا مواقع دیگر، روی آن می‌نشسته و به پرسش‌های مردم پاسخ می‌داده است. بخشی از روایات به این موضوع اشاره دارد.^] امام علی(ع) در آغاز خلافت خود، و در روزی از سال ۳۵ قمری که روز رحبه خوانده شده است، مردم را قسم داد تا به آنچه در واقعه غدیر دیده‌اند، شهادت دهند.

دکة القضاء: مکانی که امام علی(ع) در آنجا قضاوت می‌کرد. در آن موضع، ستون کوتاهی وجود داشته که روی آن این آیه قرآن نوشته شده بود: «إِنَّ اللهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ اْلإِحْسانِ».

2.    بیت الطشت: محلی که یکی از معجزات امام علی(ع) در آن رخ داده است.

3.    مقام حضریت آدم (ع): ستون هفتم مسجد کوفه معروف به مقام حضرت آدم است. اینجا مکانی است که خداوند توبه آدم را قبول کرد. همچنین امیر المؤمنین(ع) نزدیک این ستون نماز می‌خواند، لذا به مقام امیر المؤمنین(ع) نیز معروف است.

4.    مقام حضرت ابراهیم (ع): ستون چهارم مسجد، جنب «باب انماط» مکانی است که حضرت ابراهیم (ع) در آنجا نماز خوانده است.

5.    مقام جبرئیل: ستون پنجم منسوب به حضرت جبرئیل است. در شب معراج که پیامبر (ص) از مسجدالحرام به مسجدالاقصی در حرکت بود، هنگامی که به سرزمین کوفه رسید، جبرئیل به پیامبر فرمود:‌ ای رسول خدا، اکنون مقابل مسجد کوفه هستی. پیامبر با اجازه خداوند در آن دو رکعت نماز گزارد. همچنین امام حسن (ع) در نزدیکی این ستون نماز می‌خواند و لذا به مقام امام حسن نیز معروف است.

6.    مقام حضرت امام زین العابدین (ع): ستون سوم، جایگاهی که امام سجاد (ع) در آنجا نماز خوانده است. ابوحمزه ثمالی می‌گوید: «دیدم علی بن الحسین(ع) وارد مسجد کوفه شد و دو رکعت نماز خواند و سپس سر به دعا برداشت، پس از مدتی راه مدینه را در پیش گرفت تا برگردد. به او گفتند: برای چه به اینجا آمدی؟ جایی که پدر و جدّت را کشتند؟ فرمود: «پدرم را زیارت کردم و در این مسجد نماز خواندم.

محل ضربت خوردن امیر مؤمنان

1.    محراب امیر المؤمنین(ع): مکانی که ابن ملجم مرادی، فرق امام را شکافت و او را به شهادت رساند.

2.    مقام امام صادق (ع)،  راوی می‌گوید: در ایام بنی عباس، روزی دیدم امام صادق از باب الفیل وارد شد و نزد ستون چهارم نماز خواند.

3.    مقام حضرت خضر (ع)

4.    جایگاه به گِل نشستن کشتی نوح

مرقد مسلن بن عقیل و هانی بن عروه

 پس از شهادت مسلم و هانی، قبیله مذحج، با موافقت عبید الله، پیکر آن دو را کنار دارالاماره به خاک سپردند. شاید این مکان به این دلیل انتخاب شد که قبر آنها زیر نظر حکومت باشد و رفت و آمد شیعیان را زیر نظر داشته باشند. تا سال 65 قمری قبر آن دو، بدون سایبان بود. در این سال مختار ثقفی برای قبر آنها حرم و گنبدی ساخت و نامشان را روی سنگ مرمر حک کرد و آن را روی قبور آنها گذاشت.

در سال 368 هجری قمری حرم و بارگاه مسلم بن عقیل، توسط  عضدالدوله دیلمی تجدید بنا شد. وی خانه‌هایی اطراف حرم ساخت و حقوق ماهیانه‌ای برای ساکنین جوار آستانه بر قرار کرد. در سال 656 قمری آستانه توسط محمدبن محمود رازی تعمیر گردید. در سال 1263 قمری توسط آیت الله صاحب جواهر، تعمیرات اساسی در آستانه صورت گرفت. در سال 1384 قمری آیت الله سید محسن حکیم دستور تجدید بنای اساسی آستانه را صادر کرد و به همت حاج محمد رشاد، گنبد آن طلا کاری شد و در این راه ۱۸۰ هزار دینار عراق هزینه گردید.

مرقد مختار ثقفی

قبر مختار ثقفی نیز در جوار مسجد کوفه، در کنار مسلم بن عقیل و هانی بن عروه است.