به گزارش سرویس مسجدپژوه پایگاه تخصصی مسجد؛ روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش این مرکز در گزارشی با عنوان «گزارش راهبردی واکاوی تجربه مواجهه نهاد مسجد با بحران زیستی کرونا؛ ارائه بسته سیاستی» با اشاره به اینکه مسجد در ایران طی سال‌های فراگیری کرونا (۱۴۰۰-۱۳۹۸) عملکرد قابل‌توجهی در مواجهه با این بحران داشته است، مطرح می‌کند که مسئله اصلی پژوهش حاضر، واکاوی تجربه مواجهه نهاد مسجد با بحران زیستی کرونا است تا ضمن مطالعه و احصای استعدادهای بالفعل این نهاد در بحران مذکور، دست‌مایه‌ای سیاستی برای سیاست‌گذاران فرهنگی و اجتماعی مسجد در ایران تهیه شده و به‌عنوان اندوخته‌ای دانشی و مبتنی‌بر تجارب گذشته در سیاستگذاری‌های آینده مورد استفاده قرار گیرد. در این گزارش ابتدا با مصاحبه‌هایی از مسئولان نهادهای ذی‌ربط مسجد، برخی از مساجد فعال شهر تهران در مواجهه با بحران کرونا شناسایی شده و سپس با فعالان این مساجد پیرامون تجربیات ایشان در زمینه مقابله با بحران کرونا مصاحبه‌هایی صورت گرفت.
این گزارش ادامه می‌دهد که براساس نتایج به‌دست‌آمده، نهاد مسجد در دوران بحران کرونا، به‌عنوان «حلقه‌ای میانی» و واسط میان حاکمیت و مردم عمل نمود که برای عبور از مسائل جامعه گام برمی‌داشت. علاوه‌بر‌این، نهاد مسجد در بین اقشار و طبقات اجتماعی مختلف نیز جایگاه مرکزی، میانجی و واسط داشت که این موضوع ظرفیت قابل‌توجهی را برای مقابله با مسائل ناشی از این بحران فراهم می‌آورد.
این گزارش در ادامه برخی از تجربیات و گزاره‌های مربوط به اقدامات مساجد فعال، به‌عنوان نمونه‌های مطلوب از نقش واسطه گری این نهاد در بحران کرونا را مطرح کرده و بیان می‌کند که اساساً نهاد مسجد به‌دلیل مردمی بودن و عدم تمرکزگرایی رایج و موجود در ساختارهای رسمی و دیوان‌سالارانه، ظرفیت مناسبی برای توزیع محلی دارد. این شبکه توزیع، در بستر جغرافیای محله و به‌وسیله ارتباطات چهره‌به‌چهره و حضوری است. مبتنی‌بر این شبکه توزیع، یکی از تجربیات مساجد موفق در دوران کرونا، ایجاد «بانک اطلاعاتی محله» بوده است. مطابق با این بانک اطلاعاتی، شناخت و آگاهی فعالین اجتماعی مسجد، نسبت به محله و مردم آن افزایش یافته و فرایند توزیع اقلام و کمک‌ها به‌شکل‌ی قوی‌تر صورت پذیرفته‌است.
این گزارش ادامه می‌دهد که انجام فعالیت‌های ملموس، عینی و میدانی این مساجد و همچنین شفافیت در فرایند انجام این فعالیت‌ها، گامی تأثیرگذار در جهت افزایش اعتماد عموم مردم محلات به فعالیت‌های صورت گرفته در این نهاد بود. با افزایش اعتماد مردم به نهاد مسجد، همراهی و همکاری ایشان با آن نیز بیشتر شد. با توجه به مشکلات اقتصادی پیش آمده به‌علت بحران کرونا، بسیاری از مساجد با استفاده از ظرفیت‌های مادی و رقبات خود، اقداماتی در راستای «اشتغال‌آفرینی و کمک‌های اقتصادی و معیشتی» صورت دادند.
در این گزارش بیان می‌شود که یکی از مسائل مردم در بحران کرونا، سیطره ترس و ناامیدی بر ادامه زندگی آنها بود که اقدامات نهاد مسجد، عمدتاً موجب امید‌آفرینی و آرامش قلبی ایشان می‌گردید و از‌این‌رو، این اقدامات به‌نوعی قوام‌بخشی به روان اجتماعی منجر می‌گشت و بارقه‌های حیات را به قلب جامعه بازتاب می‌نمود. مساجد فعال مورد بررسی علاوه‌بر اینکه از تصمیمات نظام رسمی سلامت عدول ننموده بودند، بلکه اقدامات فراوانی از‌جمله آموزش‌های بهداشتی، ضدعفونی معابر عمومی، توزیع بسته‌های بهداشتی، تولید ماسک و استفاده از مکان مسجد برای درمان و تزریق واکسن برای کمک به نظام سلامت و در امتداد سیاست‌ها و برنامه‌های آن صورت می‌دادند.
این گزارش توضیح می‌دهد که از بررسی محورهای مذکور می‌توان دریافت که کنش این مساجد دارای پنج خصیصه مشترک بوده که وجه حلقه میانی بودن این نهاد را به ظهور و بروز می‌رساند. این خصایص عبارتند از: ۱. یاری‌رسانی به دولت در مأموریت‌های خود در مواجهه با بحران کرونا؛ ۲. یاری‌رسانی (معنوی و معیشتی) به افراد و گروه‌های اجتماعی در دوران بحران؛ ۳. ایجاد اعتماد دو‌سویه میان مسجد-مردم و مسجد-دولت؛ ۴. مسجد به مثابه سکوی توزیع و میانجی دولت-ملت؛ ۵-مسجد به مثابه شبکه ارتباطی قوی مردم-مردم.
در این گزارش بیان می‌شود که براساس مطالعه تجربیات به‌دست‌آمده از مساجد فعال در مواجهه با بحران کرونا، پیشنهاداتی سیاست‌گذارانه جهت تهیه دست‌مایه‌ای سیاستی برای سیاست‌گذاران فرهنگی و اجتماعی نهاد مسجد، حول تقویت نقش واسطه‌ای این نهاد در جمهوری اسلامی ایران ارائه گردید: ۱. تشکیل قرارگاه ملی مسجد؛ ۲. بازگرداندن کارکردهای اجتماعی مسجد از دیگر دستگاه‌ها به این نهاد مانند مشاوره خانواده، مشاوره حقوقی و برنامه‌های نشاط اجتماعی؛ ۳. طرح تهیه بانک اطلاعاتی محلی؛ ۴. توانمندسازی مساجد مبتنی‌بر رقبات؛ ۵. تهیه نقشه جامع آمایش مساجد؛ ۶. طرح سامانه شبکه توزیع محلی.
متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.