چرا زیارت مسافر ری برابر با زیارت سیدالشهدا(ع) است؟

به گزارش پایگاه تخصصی مسجد، ولادت با سعادت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در سال 173 هجری‌ قمری‌ در شهر مقدّس مدینه واقع شده است و مدّت 79 سال عمر با برکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی‌ امام موسی‌ کاظم علیه السّلام ، امام رضا علیه السّلام، امام محمّدتقی‌ علیه السّلام و امام علی‌ النّقی‌ علیه السّلام مقارن بوده ، محضر مبارک امام رضا علیه السّلام ، امام محمّد تقی‌ علیه السّلام و امام هادی‌ علیه السّلام را درک کرده و احادیث فراوانی‌ از آنان روایت کرده است

عبدالعظیم علیه السّلام فرزند عبدالله بن علی، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی‌ علیه السّلام است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می‌ رسد .پدرش عبدالله نام داشت و مادرش فاطمه دختر عقبه بن قیس .این فرزند حضرت پیامبر صلّی‌ الله علیه و آله وسلّم، از آنجا که از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی‌ علیه السّلام است به حسنی‌ شهرت یافته است .

حضرت عبدالعظیم الحسنی‌ علیه السّلام از دانشمندان شیعه و از راویان حدیث ائمه معصومین علیهم السّلام و از چهره های‌ بارز و محبوب و مورد اعتماد ، نزد اهل بیت عصمت علیهم السّلام و پیروان آنان بود و در مسایل دین آگاه و به معارف مذهبی‌ و احکام قرآن ، شناخت و معرفتی‌ وافر داشت .

ستایش‌هایی‌ که ائمه معصومین علیهم السّلام از وی‌ به عمل آورده اند، نشان دهنده شخصیت علمی‌ و مورد اعتماد اوست؛ حضرت امام هادی‌ علیه السّلام گاهی‌ اشخاصی‌ را سؤال و مشکلی‌ داشتند، راهنمایی‌ می‌ فرمودند که از حضرت عبدالعظیم الحسنی‌ علیه السّلام بپرسند و او را از دوستان حقیقی‌ خویش می‌ شمردند و معرّفی‌ می‌ فرمودند .

در آثار علمای‌ شیعه نیز، تعریف‌ها و ستایشهای‌ عظیمی‌ درباره او به چشم می‌ خورد، آنان از او به عنوان عابد، زاهد، پرهیزکار، ثقه، دارای‌ اعتقاد نیک و صفای‌ باطن و به عنوان محدّثی‌ عالیمقام و بزرگ یاد کرده اند؛ در روایات متعدّدی‌ نیز برای‌ زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، ثوابی‌ همچون ثواب زیارت حضرت سید الشهدا، امام حسین علیه السّلام بیان شده است.

زمینه های‌ مهاجرت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از مدینه به ری‌ و سکونت در غربت را باید در اوضاع سیاسی‌ و اجتماعی‌ آن عصر جستجو کرد؛ خلفای‌ عبّاسی‌ نسبت به خاندان حضرت پیامبر صلّی‌ الله علیه و آله و سلّم و شیعیان ائمه علیه السّلام بسیار سختگیری‌ می‌ کردند، یکی‌ از بدرفتارترین این خلفاء متوکل بود که خصومت شدیدی‌ با اهل بیت علیهم السّلام داشت، و تنها در دورۀ او چندین بار مزار حضرت امام حسین علیه السّلام را در کربلا تخریب و با خاک یکسان ساختند و از زیارت آن بزرگوار جلوگیری‌ به عمل آوردند.

سادات و علویون در زمان او در بدترین وضع به سر می‌ بردند .حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نیز از کینه و دشمنی‌ خلفا در امان نبود و بارها تصمیم به قتل آن حضرت گرفتند و گزارشهای‌ دروغ سخن چینان را بهانه این سختگیری‌ ها قرار می‌ دادند، در چنین دوران دشوار و سختی‌ بود که حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به خدمت حضرت امام هادی‌ علیه السّلام رسید و عقاید دینی‌ خود را بر آن حضرت عرضه کرد ، حضرت امام هادی‌ علیه السّلام او را تأیید فرموده و فرمودند: تو از دوستان ما هستی‌ .

دیدار حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در سامرا با حضرت امام هادی‌ علیه السّلام به خلیفه گزارش داده شد و دستور تعقیب و دستگیری‌ وی‌ صادر گشت، او نیز برای‌ مصون ماندن از خطر ، خود را از چشم مأموران پنهان می‌ کرد و در شهرهای‌ مختلف به صورت ناشناس رفت و آمد می‌ کرد و شهر به شهر می‌ گشت تا به ری‌ رسید و آنجا را برای‌ سکونت انتخاب کرد. علّت این انتخاب به شرایط دینی‌ و اجتماعی‌ ری‌ در آن دوره بر می‌ گردد که وقتی‌ اسلام به شهرهاي‌ مختلف کشور ما وارد شد و مسلمانان در شهرهای‌ مختلف ایران به اسلام گرویدند، از همان سالها ری‌ یکی‌ از مراکز مهمّ سکونت مسلمانان شد و اعتبار و موقعیت خاصّی‌ پیدا کرد. در ری‌ هم اهل سنّت و هم پیروان اهل بیت علیهم السّلام زندگی‌ می‌کردند و قسمت جنوبی‌ و جنوب غربی‌ شهر ری‌ بیشتر محلّ سکونت شیعیان بود.

مسافر ری

مأموریت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) برای سفر به ری از سوی امام هادی(ع) طراحی شد و ایشان در راستای توسعه و نشر معارف معصومین(ع) و تشیع راهی ری شدند.

حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به صورت یک مسافر ناشناس ، وارد ری‌ شد و در محلّه ساربانان در «کوی‌ سکة الموالی» به منزل یکی‌ از شیعیان اقامت گزید، مدّتی‌ به همین صورت گذشت. او در زیرزمین آن خانه به سر می‌ برد و کمتر خارج می‌شد، روزها را روزه می‌ گرفت و شبها به عبادت و تهجّد می‌ پرداخت، تعداد کمی‌ از شیعیان او را می‌ شناختند و از حضورش در ری ‌خبر داشتند و مخفیانه به زیارتش می‌ شتافتند، امّا می‌کوشیدند که این خبر فاش نشود و خطری‌  جانِ حضرت را تهدید نکند .

پس از مدّتی، افراد بیشتری ‌حضرت عبدالعظیم علیه السّلام را شناختند و خانه اش محلّ رفت و آمد شیعیان شد، نزد او می‌آمدند و از علوم و روایاتش بهره می‌گرفتند و عطر خاندان عصمت علیهم السّلام را از او می‌بوئیدند و او را یادگاری‌ از امامان خویش می‌ دانستند و پروانه وار گردِ شمعِ وجودش طواف می‌کردند .

حضرت عبدالعظیم علیه السّلام میان شیعیان شهرری‌  بسیار ارجمند بود و پاسخگویی ‌به مسایل شرعی‌  و حلّ مشکلات مذهبی‌  آنان را برعهده داشت؛ این امر  تأکیدی بر مقام برجسته حضرت عبدالعظیم علیه السّلام است و هم گویای این است که وی ‌از طرف حضرت امام هادی‌ علیه السّلام در آن منطقه، وکالت و نمایندگی‌ داشته است. مردم سخن او را سخن امام علیه السّلام می‌دانستند و در مسایل دینی‌  و دنیوی‌ ، وجود او محور تجمّع شیعیان و تمرکز هواداران اهل بیت علیهم السّلام بود.

 فضائل حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از زبان ائمه علیهم السّلام

ابن قولویه در کامل الزّیارات (باب 107 صفحه 324 )از علی‌ ابن حسین ابن موسی‌ بن بابویه و او از محمّد ابن یحیی‌ اشعری‌ عطار قمی‌ روایت کرده یکی‌ از اهالی‌ ری ‌گفت بر حضرت ابوالحسن العسکری‌ امام هادی ‌علیه السّلام وارد شدم آن جناب از من پرسید کجا بودی؟

عرض کردم به زیارت سید الشهدا علیه السّلام رفته بودم آن حضرت فرمود بدان و آگاه باش اگر قبر عبدالعظیم حسنی‌ علیه السّلام را که در نزد شماست زیارت کرده بودی ‌مثل آنست که حضرت حسین ابن علی‌  را در کربلا زیارت کرده باشی.

چرا ثواب زیارت عبدالعظیم حسنی(ع) به مثابه زیارت سیدالشهدا(ع) در کربلا عنوان شده است

حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) حلقه وصل شیعیان در شهرهای مختلف بودند و می‌توان از ایشان به عنوان سفیر سیار ائمه(ع) یاد کرد.

ایشان از جمله محدثین و علمای برجسته شیعه است که به دلیل مجاهدتهای علمی و تلاش برای رساندن معارف اهل بیت به شیعیان مورد توجه و تأیید ائمه معصوم قرار گرفته است.

امامزاده عبدالعظیم حسنی در بین علما به عنوان محدث مطرح هستند. محدث کسانی هستند که فن جمع آوری احادیث و طبقه بندی روایات را می‌داند، آن را جمع‌می‌کند و یا می‌نویسد و یا شاگرد تربیت می‌کند. اما راوی کسی است که در سند حدیث نامش قرار می‌گیرد ضمن اینکه در محدث اصطلاح ویژه ای است و آن اینکه حدیث را مستقیم می‌ شنود و دیگرانی که از او نقل می‌کنند راوی می‌شوند. لذا حضرت عبدالعظیم از محدثین است.

در مورد دلیل اینکه چرا ثواب زیارت حرم عبدالعظیم به مثابه زیارت سیدالشهدا(ع) در کربلاست این نکته نیز قابل توجه است که‌: ممکن است در مورد سایر امامزادگان بزرگوار نیز روایاتی بوده، اما به دست ما نرسیده است چون ما هر یک از این امامزادگان را به نیت ائمه زیارت می‌کنیم و ثواب آن محفوظ است. اما روایت ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به ما رسیده است.

البته با اینکه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از نظر علمی در میان علمای شیعه برجسته است اما جنبه امامزاده بودن ایشان در بین مردم غلبه دارد. برعکس، سید مرتضی و سید رضی که از امامزادگان هستند جنبه علمی آنها در بین مردم غلبه دارد.

سفیر الائمه

جنبه دیگر در باب برابری زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) با سید الشهدا(ع) می تواند بحث مأموریتهای ایشان باشد. چرا که حضرت بین شیعیان که در جای جای خطه اسلامی نمی توانستند با هم ارتباط داشته باشند، حلقه اتصال بود. چون ائمه ایشان را قبول داشتند و ممکن است این ثواب ناظر به همین مجاهدتهایی باشد که در راه ارتباط بین شیعیان و رساندن پیام ائمه باشد که از ایشان می توان به عنوان سفیر سیار ائمه یاد کرد

.

گفتار علماء درباره حضرت عبدالعظیم(علیه السلام)

نجاشی‌ در رجال خود حضرت عبدالعظیم علیه السّلام را پس از ذکر شجره‌اش صاحب خطب امیر المؤمنین علیه السّلام ذکر نموده است .

مرحوم میرزا حسین نوری‌ محدّث قرن اخیر در مستدرک الوسائل صفحه 614 ذکر نام و معروفیت وی‌ را به امانت و راستگویی‌ و درستکاری‌ و اهل زهد و عبادت بودن تأکید می‌ نماید و از قول حضرت ابوالحسن الهادی‌ علیه السّلام پاداش زیارت او را بهشت می‌‌داند.

مرحوم کجوری‌ در روح و ریحان از قول سید مرتضی‌ علم الهدی‌ حدیث عرض دین آن حضرت را نقل کرده است.

مرحوم مجلسی‌ در هدیة الزائرین ص 546 از مزارات معلوم و مشهور ، مرقد منّور حضرت عبدالعظیم علیه السّلام را در مقابل شجره ری‌ ذکر می‌‌کند شیخ الطّائفه در رجال خود حضرت عبدالعظیم علیه السّلام را از اصحاب امام هادی‌ علیه السّلام  ذکر کرده و در پایان نام اورا به رضی‌ الله عنه یاد نموده که رضی‌ الله عنه نزد اصحاب حدیث با اهمیت است.

علّامه حلّی‌ در خلاصه الاقوال ، حضرت عبدالعظیم  علیه السّلام را جزء ثقات و ممدوحین ذکر کرده مرحوم صدوق (ره) در صفحه 92 ثواب الاعمال از محاسن برقی‌ حدیثی‌ را از حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نقل کرده و صاحب محاسن او را رضی‌ قلمداد نموده است.

مرحوم صدوق (ره) در من لا یحضره الفقیه کتاب صوم باب یوّم الشّک حدیثی‌ را از قول حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نقل نموده و گفته این حدیث نادر است و من جز در طریق عبدالعظیم علیه السّلام ندیده‌ام و او هم مرضی‌ است ، این گفتار نهایت اعتماد را می‌‌رساند.

محمّد ابن علی‌ اردبیلی ‌در جامع الرّواه گفتار شیخ طوسی‌ (ره) و نجاشی ‌را ذکر کرده است.

مرحوم میرداماد رحمت الله علیه در راشحه خامسه از( رواشح السّماویه) گفته : واضح است که طریق عبدالعظیم حسنی‌ علیه السّلام مدفون در مسجد شجره ری‌ (حسن) شمرده شود زیرا که اهل حدیث و علما رجال وی‌ را مدح و توصیف و تمجید نموده‌اند. اگر چه در گفتار علما به توثیق او تصریح نشده است من معتقدم افراد روشن و بصیری‌ که در حدیث تخصّص داشته و در حالت رجال و محدّثین مطالعات کافی‌ دارند از اینکه تصریح به توثیق این محدّث بزرگوار نشده اظهار ناراحتی‌ می‌ کنند و این سکوت را زشت می‌ شمارند. مگر حضرت هادی‌ علیه السّلام به او نفرمود ، تو به حقّ از دوستان ما هستی‌ این فرمایش امام علیه السّلام جامع ترین تعریف درباره حضرت عبدالعظیم علیه السّلام  با در نظر گرفتن شرافت ، نسب و عظمت خانوادگی‌ اوست ، اکنون تمام اینها دلالت دارد که وی‌ مردی‌ شریف و بزرگوار خوش نفس و خوش عقیده بوده و اخباری‌ که در زیارت او از امام علی‌ النّقی‌ علیه السّلام رسیده و محدّثین بزرگی‌ چون صدوق (ره)  و ابن قولویه (ره) آنها را در کتب خود ذکر کرده‌اند شاهد گویائی‌ از مقام ارجمند وی‌ در نزد معصومین علیهم السّلام است و گفتار دو عالم بزرگوار فوق الذکر کفایت می‌ کند که طریق حضرت عبدالعظیم علیه السّلام را در درجه عالی‌ از صحت بدانیم و اخبار و احادیث منقول وی‌ را در اعداد" صحاح" بشماریم.

مرحوم شیخ عبدالله ممقانی‌ در تنقیح المقال درباره حضرت عبدالعظیم علیه السّلام سخن گفته ، نوشته است علّت عدم تصریح محدّثین و فقها به توثیق ایشان جلالت و بزرگواری‌ وی‌ را ثقه ذکر کنند ، زیرا مقام آن حضرت والاتر از ثقه می‌ باشد.

مرحوم شیخ عبّاس قمی‌ (ره) در سفینه البحار گفتار صاحب بن عباد و بقیه علما را آورده و در مورد زیارت ایشان فضیلت زیادی‌ را ذکر نموده است.