پایگاه تخصصی مسجد / گروه سیاسی و اقتصادی؛ محمدنجار صادقی مساجد در ایامی نه چندان دور مرکز اصلی فعالیت‌ها و کنش‌های اجتماعی مردم بوده‌اند و حتی این مکان شریف در طول تاریخ در مقاطعی کار دادگاه‌ها، مدارس و مراکز اطلاع رسانی را برعهده داشته است. اما جالب است بدانید مساجد در کمتر از 50 سال پیش یکی از فعال‌ترین بخش‌های اقتصادی جامعه نیز بوده و حتی اولین صندوق قرض الحسنه در ایران در سال 47 به اسم صندوق جاوید و زیر نظر مسجد لرزاده احداث شده است.
این صندوق قرض الحسنه برای کمک به نیازمندان و به همت امام جماعت مسجد لرزاده مرحوم علامه فلسفی دایر شده بود و تا به حال در حال فعالیت است و به افراد واجد شرایط خدمات ارائه می‌کند.
هدف از تشکیل صندوق های قرض الحسنه مساجد چه بوده است؟
تشکیل صندوق های قرض الحسنه مساجد دلایل متعددی داشته است که 4 هدف اصلی همواره در کنار هویت صندوق های قرض الحسنه بیان شده است. ابتدا اینکه در این صندوق ها دیگر خبری از ربا نیست و جریمه هزینه دیرکرد ـ که هم اکنون توسط بانک ها گرفته می شود و مراجع عظام تقلید نیز بارها از آن انتقاد کرده اند و به حرام بودن آن حکم داده‌اند ـ حذف شده است. البته ناگفته نماند صندوق های قرض الحسنه مساجد مختار به دریافت 4 درصد کارمزد از تسهیلات گیرندگان خودشان هستند.
هدف دوم تشکیل این صندوق ها را می توان عمل به ایات قران و احیای سنت الهی و نبوی قرض الحسنه دانست و هدف سوم تشویق و ترغیب عوامل خیر و هدف چهارم که در اکثر موارد بهانه اصلی تشکیل چنین مسائلی می شود برآورده کردن نیاز های فقرا و اقشار کم درامد است.
با کم رنگ‌شدن نقش مساجد در کنش‌های اجتماعی صندوق‌های قرض الحسنه نیز در حال کم رنگ تر شدن هستند. در حال حاضر صندوق‌های قرض الحسنه موجود با رویکرد حمایت از اقشار اسیب پذیر و اعتبار بخشی به خانواده های مسجدی فعالیت می کنند حتی در بیشتر موارد این صندوق ها بانی اصلی تدارک جهیزیه جوانان و یا خرید مایحتاج مصرفی افراد نیازمند هستند.
جذب خانواده ها به مساجد و حضور فعّال آنها
در فرهنگ اسلامی، قرض دادن و برطرف کردن نیازهای مؤمنان، کار پسندیده‌ای است. مساجد با تأسیس صندوق‌های قرض الحسنه مىتوانند جهت ارائه فرصتهاى شغلى به جوانان و بیکاران محل، اعطاى وام به افراد نیازمند، رسیدگى به وضعیت افراد ورشکسته در محل، سرمایه گذارى در زمینههاى گوناگون جهت حل معضل اقتصادى مردم وغیره زمینههاى جذب خانواده‌ها را به مسجدها فراهم نمایند. با پند و اندرز امام مساجد و متولیان فرهنگی در مورد این سنت با ارزش، خیزش ملّی و جریان‌های فقرزدایی در جامعه افزایش می‌یابد و بسیاری از خانواده‌ها به حضور فعّال در مساجد ترغیب می‌شوند. بدین ترتیب یک صندوق «مهر خانواده» ایجاد خواهد شد که ضمن رفع مشکلات اقتصاد خانواده، مهر و محبت را در آنها شکوفاتر می‌سازد.
کارکرد مذهبی و الزام دینی صندوق های قرض‌الحسنه
الزام مذهبی و دینی، شاخص ترین کارکرد صندوق های قرض الحسنه مساجد و تکایاست. اصلی ترین علّت تأسیس صندوق های قرض الحسنه، انگیزه مذهبی و دینی آنها است. این سنّت با ارزش بین مسلمانان به عنوان نوعی عبادت تلقّی و به قصد اجر اخروی انجام میشود. جلوه های زیبای قرض‌الحسنه در قرآن و در منابع روایی اسلام زیاد است که به برخی از آنها به عنوان نمونه اشاره خواهد شد:
در قرآن کریم در کنار اصطلاح قرض الحسنه مفاهیم ارزشمندی مانند دو یا چند برابر بودن پاداش آن، برگشت چند برابر به قرض دهنده، فراخی روزی، قرض دادن یا وام دادن به خدا و... آمده است؛ مثلاً: «مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاًحَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثیرَةً وَ اللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُون». یعنی، کیست که به خدا قرض نیکو دهد که خدا آن را برای وی چندین برابر کند و خدا روزی بندگان را محدود و گسترده می سازد و به سوی او باز می گردید.
پیامبر(ص) فرمودند: «وَ مَـنْ اَقْرَضَ اَخاهُ الْمُـؤْمِنَ بِـکُلِّ دِرْهَمٍ اَقْرَضَهُ وَزْنَ جَبَلِ اُحُدٍ وَ جَـبَلَ رِضْـوانٍ وَ طُورِ سَیْـناءَ حَسَنـاتٍ. فَاِنْ رَفَقَ بِهِ فِـی طَلَبِهِ یَعْبَـرُبِهِ عَلَی الصِّراطِ کَالْبَرْقِ الْخـاطِفِ الّـلامِعِ بِغِیْـرِ حِسابٍ وَ لاعَذابٍ». یعنی، هر کس به برادر مؤمنش قرض دهد، به ازای هر درهم، به وزن کوههای احد، رضوی و طور سینا، حسنات در ترازوی اعمالش نهاده میشود و اگر پس از فرا رسیدن مهلت با او مدارا کند، از پل صراط بدون رسیدگی به حساب، چون برق سریع و درخشنده میگذرد و هیچ عذابی نمی بیند.
برای درک بهتر انچه در حال حاضر در صندوق های قرض الحسنه مساجد رخ می دهد به سراغ یکی از فعال ترین آنها در جنوب شهر تهران می رویم:
صندوق قرض الحسنه مسجد امام حسن مجتبی (ع)
صندوق قرض الحسنه امام حسن مجتبی(ع) وابسته به مسجد امام حسن مجتبی(ع) در محله نازی آباد است که چند سال بعد از احداث این مسجد شروع به کار کرده است. حجت الاسلام بایرامی امام جماعت این مسجد در گفت و گو با پایگاه تخصصی مسجد درباره خدماتی که این صندوق قرض الحسنه ارائه می دهد می گوید: به لطف خدا و کمک مردم هرسال نزدیک به 500 نفر در این مسجد وام داده میشود.
وی در ادامه افزود: شرایط گرفتن وام در این مسجد تنها مسجدی بودن است و ما مسجدی بودن افراد را بالاترین ضمانت می دانیم ولی صد البته که از افراد سفته می گیرم اما دیگر نیازی به ضامن نیست، حتی افرادی که مسجدی نیستند هم می توانند با ضمانت مسجدی ها از صندوق قرض الحسنه امام حسن مجتبی (ع) وام بگیرند.
از دیگر اقدامات صندوق قرض الحسنه امام حسن مجتبی می توان به تهیه سبد خانوار در ایام نزدیک به عید اشاره کرد؛ حجت الاسلام بایرامی در این باره می گوید: با کمک خود مردم اقلام اساسی مصرفی همانند برنج، مرغ ، روغن و 10 کالای دیگر برای نزدیک به 200 خانواده مستضعف محله تهیه می شود و در ایام نزدیک به سال جدید به انها تقدیم میشود.
حجت الاسلام بایرامی در ادامه افزود: به دلیل اهمیت بالای موضوع ازدواج در چند سال اخیر صندوق قرض الحسنه امام حسن مجتبی(ع) به سمت تهیه جهیزیه جوانان نیازمند رفته است و در این مسیر هم به توفیقاتی دست پیدا کرده است حتی شرایطی ایجاد شده است که به صورت رایگان عقد جوانان در مسجد جاری می شود.
امام جماعت مسجد امام حسن مجتبی(ع) تصریح کرد: حضرت آقا در طول شش ماه اول سال 95 بیشترین کلید واژه ای که استفاده کرده اند اقتصاد مقاومتی بوده است که این نشانگر اهمیت بالای اقتصاد در گفتار این حکیم فرزانه است وقتی بانک های ما دچار بلای ربا هستند و اقتصاد اسلامی به کلی فراموش شده است چه جایی بهتر از مساجد که احیاگر احکام دینی در اقتصاد باشد.
این عالم دینی درباره اقتصاد مقاومتی گفت: همین که مساجد ما از اجناس ایرانی استفاده کنند خیلی مهم است، همین که مساجد ما دستگیر انسان های با ابرو باشند تا محتاج بانک ها نباشند خیلی مهم است این وظیفه مسجد است که فرهنگ مصرف اسلامی را ترویج دهند.