پایگاه تخصصی مسجد : همانگونه که در مجموعه مقالات گذشته عنوان شده نهاد های اجتماعی همچون مسجد نقش قابل توجهی در تحقق شعار سال "اقتصاد مقاومتی اقدام و عمل " دارند. در این میان اجزای تشکیل دهنده این نهاد ها نیز درای وظایفی هستند که مقاله زیر به نقش بانوان مسجدی در تحقق اقتصاد مقاومتی پرداخته است که توسط موسسه سفیران انقلاب نگاشته شده است .
بسم الله الرحمن الرحیم
ایجاد انگیزه[١]
خاطرات رزمندگان دفاع مقدس و قصه صبر و استقامت زنان و مردان ایرانی در دوران جنگ تحمیلی، زبانزد خاص و عام است. در دوران جنگ تحمیلی، دشمن در پی آن بود تا از راه‌های متعددی شخصیت رزمندگان و اسرای ما را زیر پا له کند؛ ولی این بزرگواران با ایمان راسخ به خدا و اعتقاد راستین به هدفشان، دشمن را حتی در خاک خود، تحقیر می‌کردند. در این دفاع جانانه، میان مردان دلاور و زنان با وقار ما تفاوتی نیست و تمام افرادی که پای در این راه نهاده بودند، در مسیر استقامت حرکت می‌کردند.
در سال‌های اخیر، با عنایت خداوند، کتاب‌های بسیار گران‌بهایی از قصه استقامت این افراد به چاپ رسیده است، در یکی از این کتاب‌ها، سرگذشت بانویی آمده که به‌قصد امداد رسانی، در جبهه فعالیت داشته و در همان روزهای اولیه جنگ به اسارت رژیم بعث عراق در می‌آید و حدود ٤ سال اسارت همراه با سختی زیاد، ولی با حفظ عزت را پشت سر می‌گذارد.
این کتاب با عنوان «من زنده‌ام» به قلم خانم معصومه آباد که در حال حاضر استاد دانشگاه و عضو شورای شهر تهران نیز می‌باشد، تالیف شده است.
در این اثر و آثار دیگری که درباره دفاع مقدس نگارش شده است، خلق صحنه‌های بسیار زیبای دفاع زنان ایرانی از حریم دین‌مداری و انسانیت را، در مقابل اوج رذالت و نامردی دشمن به تصویر کشیده شده است.
بنابراین زنان ایرانی نقش کلیدی در دفاع مقدس و حفظ ارزش‌ها و پایداری ملت ایران داشته و دارند و ثمره استقامت در مسیر صراط مستقیم هم بسیار روشن است: «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَی الطَّریقَةِ لَأَسْقَیناهُمْ ماءً غَدَقاً[٢]؛ و اگر [انس و جن] بر طریقه حق پایداری کنند حتماً آنان را از آب فراوانی سیراب خواهیم کرد»
«إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ[٣]؛ بی‌تردید کسانی که گفتند: پروردگار ما الله است، سپس [در میدان عمل بر این حقیقت] استقامت ورزیدند، نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.»
همانگونه که اشاره شد، دفاع مقدس یکی از صحنه‌هایی است که زنان مؤمنه ایرانی در آن نقش‌آفرینی کرده و اثرگذار بوده‌اند، اما گرچه امروزه جنگ نظامی دشمنان علیه کشور ما وجود ندارد، ولی عرصه‌هایی جدیدی از صحنه دفاع به وجود آمده که همت والای مردان و زنان ایرانی را برای دفاع در این عرصه‌ها می‌طلبد. یکی از آن موارد، دفاع در عرصه اقتصادی است، همان دفاعی که مقام معظم رهبری (حفظه الله) چند سال اخیر در نام گذاری سال‌ها، به آن عنایت ویژه‌ای نموده‌اند تا اقشار مختلف مردم نیز با اهمیت و ضرورت این مسئله بیشتر آشکار شوند.
متن و محتوا
اگر به سخنان مقام معظم رهبری (حفظه‌الله) به‌عنوان یک دیده بان بصیر که وظیفه‌اش پاسداری و حفظ ارزش‌ها و کیان و کلیت نظام اسلامی می‌باشد، در سال‌های اخیر توجه نماییم می‌بینیم که در این چند سال منتهی به سال ٩٥، افق دیگری را در عرصه پیکار قدرت‌های استعمارگر با این نظام نوپا به نمایش گذاشته‌اند و به همین خاطر معظم له یک منظومه از شعارهایی با یک‌رویه واحد را برای این سال‌ها برگزیده است که خود این نشان می‌دهد که توجه دشمن به این عرصه بسیار جدی است و می‌خواهد با تأثیرگذاری در آن لایه‌های مختلف جمعیتی را تحت تأثیر قرار داده و با ایجاد فضایی خاص، علاوه بر ایجاد نارضایتی عمومی، با واردکردن محصولات خود در این فضا، افکار ملت ایران را مطیع خود نماید و این عرصه و میدان چیزی نیست جز مقوله مهم اقتصاد.
مقام معظم رهبری (حفظه الله) در بیاناتی این‌گونه فرموده‌اند:
«من سال ۸۶ در صحن مطهر علی بن موسی‌الرضا (ع) در سخنرانی اول سال، گفتم که این‌ها دارند مسئله اقتصاد را پیگیری می‌کنند؛ بعد هم آدم می‌تواند فرض کند که این شعارهای سال حلقه‌هائی بود برای ایجاد یک منظومه کامل در زمینه مسائل اقتصاد؛ یعنی اصلاح الگوی مصرف، مسئله جلوگیری از اسراف، مسئله همت مضاعف و کار مضاعف، مسئله جهاد اقتصادی و تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی. ما این‌ها را به‌عنوان شعارهای زودگذر مطرح نکردیم؛ این‌ها چیزهایی است که می‌تواند حرکت عمومی کشور را در زمینه اقتصاد ساماندهی کند؛ می‌تواند ما را پیش ببرد. ما باید دنبال این راه باشیم.»[٤]
پس مشخص شد که در سال‌های اخیر، یکی از مهمترین برنامه‌های دشمن، هجمه اقتصادی است. بنابراین دورانی که اکنون در آن قرار داریم، یک میدان کارزار اقتصادی است که نیاز به مدیریت و برنامه‌ریزی دارد.
در زمان جنگ تحمیلی برهه‌های حساس‌تری اتفاق افتاده که رزمندگان و مسئولین ما با ایستادگی و توکل به خدا و اعتماد به رهبری توانستند حصرها را بشکنند و غیرممکن را ممکن کنند.
نمونه بارز آن، عملیات بیت‌المقدس و پس گرفتن خرمشهر بود که رئیس وقت سپاه آقای محسن رضایی در این باره می‌گوید: «از خرمشهر با جنگنده به تهران آمدیم و اوضاع عجیب و غریبی را که دشمن توسط موانع مختلف برای ما ایجاد کرده بود، برای امام (ره) بازگو کردیم و گفتیم حضرت آقا با این وضعیت عملاً امکان نجات شهر وجود ندارد، ولی امام (ره) فرمودند: «پس توکل شما کجا رفته» و ما مجدد برگشتیم و برنامه‌ریزی کردیم و کاری کردیم کارستان.»
اما برای اینکه بدانیم دشمنان با افزایش فشارهای اقتصادی چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟ باید به سخنان حکیمانه رهبری (مدظله العالی) مراجعه کنیم.
مقام معظم رهبری (حفظه الله) در این باره فرمودند: «هدف دشمن این بود که بر روی اقتصاد متمرکز شود، به رشد ملی لطمه بزند، به اشتغال لطمه بزند، رفاه ملی دچار اختلال و خطر شود، مردم دچار مشکل شوند، دل‌زده بشوند، از نظام اسلامی جدا شوند.»[٥]
سؤال دیگر این است که اگر اقشار مختلف مردم و مسئولین ما در برابر این هجمه نابکار دشمن، مقاومت و ایستادگی کنند، چه آثاری در پی خواهد داشت؟
مقام معظم رهبری (مدظله العالی) می‌فرماید: «یک واقعیت دیگر هم این است که اگر کشور در مقابل فشارهای دشمن - از جمله در مقابل همین تحریم‌ها و از این چیزها - مقاومت مدبرانه بکند، نه فقط این حربه کنده خواهد شد، بلکه در آینده هم امکان تکرار چنین چیزهایی دیگر وجود نخواهد داشت؛ چون این یک گذرگاه است، این یک برهه است؛ کشور از این برهه عبور خواهد کرد.»[٦]
بنابراین موفقیت در عرصه اقتصادی به این است که بدانیم هدف دشمن، تنها دنیای ما نیست، بلکه دشمن قصد دارد تا با فشار اقتصادی افراد جامعه را نسبت به حکومت بدبین و نظام را ناکارا معرفی کند و زمینه بی‌دینی و لاابالی‌گری را در سایه این فشارها فراهم سازد و برای اینکه افراد از این فشارها آسوده شوند، از سوی دیگر با تهاجم فرهنگی از طریق انواع رسانه‌های خود مانند ماهواره و اینترنت و تلفن‌های همراه و شبکه‌های مجازی ... همه اقشار را به‌نوعی درگیر کند و جامعه را از نظر فکری در یک خمودگی و یک نشئه خیال‌انگیز وارد نماید تا در سایه این غفلت و بی‌خبری افراد، همه سرمایه‌های فکری و ایمانی ما را به تاراج ببرد و یک کشور وابسته از نظر فکری ایجاد کند.
هریک از اقشار جامعه به گونه‌ای می‌توانند در مسیر اقتصاد مقاومتی گام برداند و نقش‌آفرینی کنند، اما نقش زنان جامعه ما در این باره چیست؟ زنان چگونه می‌توانند به اقتصاد ملی کمک کنند؟
به عبارتی دیگر (اگر زن را نماد خانه و خانواده بدانیم) وظیفه خانواده‌ها در این زمینه چه می‌باشد؟
نقش بانوان در تحقق اقتصاد مقاومتی
به طور کلی زنان جامعه ما می‌توانند در دو زمینه به تحقق شعار سال کمک کنند:
١. مصرف متعادل و پرهیز از اسراف و تبذیر
مسئله مدیریت مصرف، یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی است؛ یعنی مصرف متعادل و پرهیز از اسراف و تبذیر. هم دستگاه‌های دولتی، هم دستگاه‌های غیردولتی، هم آحاد مردم و خانواده‌ها باید به این مسئله توجه کنند؛ که این واقعاً جهاد است. امروز پرهیز از اسراف و ملاحظه تعادل در مصرف، بلاشک در مقابل دشمن یک حرکت جهادی است؛ انسان می‌تواند ادعا کند که این اجر جهاد فی سبیل اللّه را دارد. زنان به عنوان مدیر داخلی خانواده‌ها، نقش کلیدی در این زمینه دارند، زیرا اغلب کالاهای تهیه شده در اختیار آنان قرار گرفته و با محوریت این قشر مصرف می‌شود.
البته باید توجه شود که پرهیز از اسراف به معنای مصرف نکردن نیست؛ بلکه به معنای «مصرف متعادل و حساب شده» است و منظور از اسراف، مصرف خارج از چارچوب و بی‌قاعده و بدون در نظر گرفتن اوضاع و شرایط می‌باشد.
آیات و روایات فراوانی در نکوهش اسراف وجود دارد: خداوند در آیه‌ای می‌فرماید: «کلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یحِبُّ الْمُسْرِفینَ»[٧]مرحله بالاتر از اسراف بریز و بپاش‌های بی‌جا است که در فرهنگ قرآنی از آن به «تبذیر» یاد می‌شود: «وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً إِنَّ الْمُبَذِّرینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ وَ کانَ الشَّیطانُ لِرَبِّهِ کفُوراً[٨]؛ و هرگز اسراف و تبذیر مکن، چراکه تبذیرکنندگان، برادران شیاطینند و شیطان در برابر پروردگارش، بسیار ناسپاس بود.»
در روایات «اسراف» به عنوان یکی از عوامل فقر و تنگدستی معرفی شده است.
امام صادق (ع) می‌فرمایند: «یا عُبَیدُ، إِنَّ السَّرَفَ یورِثُ الْفَقْرَ، وَ إِنَّ الْقَصْدَ یورِثُ الْغِنی[٩]؛ اسراف باعث فقر و میانه‌روی موجب بی‌نیازی می‌شود» امام رضا (ع) در روایتی تضمین می‌کنند که انسان میانه‌رو فقیر نمی‌شود: «ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ أَنْ لَا یفْتَقِر[١٠]؛ ضمانت مىکنم که میانه‌رو فقیر نشود.»
از نظر دین، میانه‌روی در مصرف حتی در اوج نعمت و در ساده‌ترین چیزها لازم می‌باشد:نقل شده که روزی پیامبر اسلام (ص) از راهی عبور می‌کردند، چشمش به یکی از یارانش به نام سعد افتاد که مشغول وضو گرفتن بود و آب زیادی می‌ریخت! فرمودند: ای سعد! چرا اسراف می‌کنی؟ عرض کرد: آیا در آب وضو نیز اسراف است؟ فرمود: «نَعَمْ وَ إِنْ کُنْتَ عَلَى نَهْرٍ جَارٍ؛ بله حتی اگر در کنار نهر آب باشی!»[١١] باید توجه نمود که حتی ممکن است در ساده‌ترین چیزها مانند دور انداختن اشیای به‌ظاهر کم‌اهمیت هم اسراف رخ دهد. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «إِنَّ الْقَصْدَ أَمْرٌ یحِبُّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّ السَّرَفَ أَمْرٌ یبْغِضُهُ اللَّهُ حَتَّی طَرْحَک النَّوَاةَ فَإِنَّهَا تَصْلُحُ لِلشَّی‌ءِ وَ حَتَّی صَبَّک فَضْلَ شَرَابِک[١٢]؛ میانه روى چیزى است که خدا آن را دوست دارد، و زیاده روى چیزى است که خدا آن را دشمن مىدارد، حتى به دور انداختن هسته، که آن نیز براى کارى شایسته است، و حتى بر زمین ریختن زیادى یک نوشیدنی.»
در احوالات امام راحل (ره) آمده است که ایشان بعد از مصرف آب اگر مقدار کمی آب در لیوان باقی می‌ماند کناری می‌گذاشتند و بعداً از آن استفاده می‌کردند.
زنان باید بدانند که، مدیریت منابع موجود و استفاده حداکثری از امکاناتی که در اختیار دارند، جزء لاینفک مدیریت خانواده است و معمولاً در اکثر خانواده‌ها این مدیریت در دست زنان می‌باشد.
بدین ترتیب، عوض کردن مبلمان با توجیه دِمُدِه شدن، تعویض نمودن تلویزیون به خاطر تغییر مدل و یا نوکردن فرش‌ها به علت چشم‌و هم‌چشمی، و پهن نمودن سفره‌های رنگین در مهمانی‌ها و ریخت و پاش‌های بعد از مهمانی و مراسمات ... تنها گوشه‌ای از اسرافی است که زنان جامعه ما می‌توانند به بهترین شیوه آن را مدیریت کنند!
٢. استفاده از کالاهای تولید داخل
مقام معظم رهبری (حفظه الله) می‌فرمایند: «بُعد دیگرِ مسئله مدیریت مصرف این است که زنان از تولید داخلی استفاده کنند ... آحاد مردم هم مصرف تولید داخلی را بر مصرف کالاهایی با مارک‌های معروف خارجی - که بعضی فقط برای نام و نشان، برای پُز دادن، برای خودنمائی کردن، در زمینه‌های مختلف دنبال مارک‌های خارجی می‌روند - ترجیح بدهند. خود مردم راه مصرف کالاهای خارجی را ببندند.»[١٣]
شاید در این عصر استفاده از مارک‌های خارجی یک نوع کلاس به شمار آید، ولی واقعاً این ارزش است؟ آیا ارزش یک انسان به مال و منال او و میزان بهره‌برداری انسان از این نعمت‌هاست! آن‌هم از هر طریقی و به هر شیوه‌ای؟!
اگر این بود، باید خداوند متعال در قرآن می‌فرمود: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أغنَاکُم» ولی خداوند فرموده: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُم»[١٤] به قول قدیمی‌ها، «حرف خدا با آنچه در ذهن ماست، تومانی دو هزار فرق دارد!»
اگر جای ارزش‌ها در جامعه عوض شود، نتیجه ناگواری حاصل می‌شود و نسلی هم که با این افکار تربیت شود؛ وضعیتش کاملاً مشخص است.
باید در این عرصه حساس معرفت و آگاهی‌های خود را افزایش دهیم، جایگاه واقعی ارزشمندی و ارزش‌مداری انسان را درک کنیم. اگر این مطلب را فهمیدیم، میدان مسابقه عوض می‌شود و به جای مسابقه دنیوی، به سراغ مسابقه‌ای می‌رویم که خدا فرموده است: «سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ ذلِک فَضْلُ اللَّهِ یؤْتیهِ مَنْ یشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ[١٥]؛ سبقت جویید به آمرزشی از سوی پروردگارتان و بهشتی که پهنایش چون پهنای آسمان و زمین است، برای کسانی که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده‌اند، آماده شده است. این فضل خداست که آن را به هرکس بخواهد عطا می‌کند و خدا دارای فضل بزرگ است.»میان جامعه‌ای که مسابقه دنیاگرایی برقرار کرده و جامعه‌ای که سبقتش و سرعتش به سمت و سوی رضوان الهی است تفاوت بسیار است. «بیین تفاوت ره از کجاست تا به کجا»
در استفاده از تولیدات ملی، علاوه بر تقویت بنیه داخلی و کمک به معیشت کارگران ایرانی، از ورود کالاهای قاچاق نیز جلوگیری می‌شود.
ضمن اینکه استفاده از کالاهای خارجی در صورت وجود مشابه داخلی اگر باعث تقویت کشورهای تولیدکننده آن کالاها به خصوص اگر از کفار باشند، نوعی تکیه بر آن‌ها خواهد بود و راه را برای نفوذ آن‌ها و سلطه بر ما فراهم خواهد ساخت که هر دو از نظر فرهنگ قرآنی مورد ذم و نهی می‌باشند: «لَنْ یجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرینَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ سَبیلاً[١٦]؛ و خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان تسلّطى نداده است.»
در آیه دیگری می‌خوانیم: «وَ لا تَرْکنُوا إِلَی الَّذینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکمُ النَّارُ وَ ما لَکمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ[١٧]؛ و به کسانى که ستم کردهاند تمایل نشان ندهید که آتش [دوزخ] شما را مىگیرد، در حالى که غیر از خدا شما را مولا و سرپرستى نیست و آنگاه یارى نخواهید شد.»
امیرالمؤمنین علی (ع) همواره می‌فرمودند: «مادامی که این امت لباس بیگانه نپوشند و غذاهای آنان را استفاده نکنند، همواره در خیر خواهند بود و هنگامی‌که چنین کنند خداوند آنان را ذلیل خواهد کرد.»[١٨]
در اینجا مقصود از لباس بیگانه، لباس غیرمسلمان است که به معارف الهی اعتقاد نداشته باشد. تأکید امیرالمؤمنین (ع) در اینجا بر این است که وابستگی در مصرف به بیگانگان امر مذمومی است و امت اسلامی هرگز نباید در پوشاک و خوراک خود به بیگانه نیازمند باشد و در صورت چنین نیازی، جامعه اسلامی ذلیل خواهد بود. از آنجا که استفاده از پوشاک و خوراک بیگانه امر مذمومی تلقی می‌گردد، خرید و فروش این اجناس در بازار اسلامی نیز بدون تردید مذموم است.
قرآن کریم برای فرهنگ‌سازی در مصرف و ایمن کردن مسلمانان از فروافتادن در دام تشریفات و تجملات به پیروانش دستور می‌دهد که دیدگان خود را به ثروت اشراف اندوزان ندوزند، مبادا شوق به تجمل پرستی در جان آن‌ها شعله زند و آنان را به‌سوی تشریفات، سوق دهد.
«وَ لا تَمُدَّنَّ عَینَیک إِلی ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فیهِ وَ رِزْقُ رَبِّک خَیرٌ وَ أَبْقی[١٩]؛ و هرگز چشمان خود را به نعمت‌هاى مادّى، که به گروههایى از آنان دادهایم، میفکن! این‌ها شکوفههاى زندگى دنیاست تا آنان را در آن بیازماییم و روزى پروردگارت بهتر و پایدارتر است.»
در سیره علمایی مانند آیت الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی (ره) دیده شده که حتی حاضر نبودند دکمه لباسشان را از نوع خارجی قرار دهند و از نوعی قیطان به جای دکمه استفاده می‌کردند که نمونه پیراهن این بزرگوار در کتابخانه ایشان در جوار حرم حضرت فاطمه معصومه (س) قابل بازدید می‌باشد.بنابراین زنان جامعه نقش محوری در ساماندهی اقتصاد خانواده و مقاوم‌سازی آن دارند، زیرا مدیریت مصرف و تا حدودی خرید وسایل مورد نیاز زندگی در دست این قشر می‌باشد.
[١]. روش ابهام و ضرورت مطلب.
[٢]. جن/١٦.
[٣]. احقاف/ ١٣.
[٤]. فرازی از بیانات مقام معظم رهبری (حفظه الله) در دیدار کارگزاران نظام: ٩١/٥/٣.
[٥]. همان.
[٦]. همان.
[٧]. اعراف/٣١.
[٨] . اسراء/٢٦ و ٢٧.
[٩]. کافی، ج ٧، ص ٣٤١.
[١٠]. کافی، ج ٤، ص ٥٣.
[١١]. الموسوعة الفقهیة، ج ٤، ص ١٨٠.
[١٢]. کافی، ج ٤، ص ٥٢.
[١٣]. فرازی از بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در دیدار کارگزاران نظام: ٩١/٥/٣.
[١٤]. حجرات/١٣.
[١٥]. حدید/٢١.
[١٦]. نساء/١٤١.
[١٧]. هود/١٣٣.
[١٨]. بحارالانوار ج ٦٣، ص ٣٢٣.
[١٩]. طه/١٣١