گودبرداری مجاور مسجد، فقط یک متر!
علاوه بر سهل‌انگاری مهندسان ناظر و بی‌توجهی آنها به همسایگی ساختمان در دست نوسازی با یک بنای قدیمی، فرسودگی ساختمان مسجد هم یکی از عوامل مهم موثر در این حادثه بوده است.
هنوز بیش از دو ماه از ریزش ساختمان پنج‌طبقه در تهرانپارس و بی‌خانمان شدن شماری از شهروندان به علت گودبرداری غیر اصولی نمی‌گذرد که بار دیگر ریزش ساختمانی در پایتخت، این بار مسجدی در منطقه ۱۷، جان شش تن از شهروندان را گرفت. اتفاق به ظاهر ساده‌‌ای که به دلیل پیچیدگی‌های حقوقی آن، حادثه‌دیدگان را دچار مشکلات گوناگونی می‌کند و هنوز که هنوز است، این سوال که مقصر شهرداری است یا سازمان نظام مهندسی، پاسخ روشنی ندارد.
در حادثه مسجد حضرت رقیه(س) اما، یک متهم به جمع متهمان سانحه فروریختن ساختمان به دلیل گودبرداری غیر اصولی افزوده شده است؛ فرسودگی‌های شهرمان؛ تهران. این روزها دیگر گودبرداری غیراصولی حادثه عجیبی نیست انگار . صفحات حوادث روزنامه‌ها مدام میزبان اخبار ناگواری از تخریب سرپناه خانوارها و گاهی هم، تلفان جانی ریزش ساختمان به دلیل گودبرداری غیر اصولی هستند.
آن‌گونه که داوود براتی معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش‌نشانی گفته است، سالانه به طور میانگین ۲۵۰ حادثه ریزش آوار در پی گودبرداری غیراصولی در شهر رخ می‌دهد که بر اثر آن، ۱۲۵ نفر مجروح شده و یا جان خود را از دست می‌دهند. برابر آمار رسمی سازمان آتش‌نشانی، در ۹ ماهه نخست سال ۹۰ نیز، سانحه ریزش آوار بر اثر گودبرداری غیر اصولی، ۲۴ کشته و ۹۰ زخمی بر جای گذاشت.
میزان گودبرداری ساختمان مجاور مسجد، فقط یک متر بود
این بار اما، ریزش سقف مسجد حضرت رقیه (س) واقع در خیابان فلاح منطقه ۱۷، در حالی رخ داد که به گفته شهردار منطقه ۱۷، ساختمان مجاور گودبرداری عمیقی انجام نداده و تنها یک متر برای احداث فونداسیون پیش روی داشته است. ریزش مسجد قبل از پیش‌روی عملیات گودبرداری نشان از فرسودگی این بنا دارد. کما اینکه تیموری معاون عملیات سازمان آتش‌نشانی تهران در مورد وضعیت ساختمان مسجد تخریب شده، گفت: قدمت این ساختمان به بیش از ۴۴ سال قبل می‌رسد که متاسفانه تاکنون تمهیدات ایمنی در رابطه با مقاوم‌سازی و نوسازی در این مکان انجام نشده و بنای این ساختمان از ملات، گل و خشت است و از عمر و مقاومت کمی برخوردار بوده است.
بهروز محمدزاده شهردار منطقه ۱۷ نیز در این رابطه، اظهار کرد: مهرماه سال ۹۰ در ضلع‌غربی این مسجد، ملک دیگری مراحل تخریب و نوسازی را آغاز کرد که باعث آسیب به دیواره غربی مسجد شد و در پی اخطار شهرداری ناحیه، سازنده ملک رفع خطر کرده بود. محمدزاده تصریح کرد: متاسفانه متولیان این مسجد در گذشته به طور غیرمجاز و غیراصولی زیرزمین مسجد را توسعه داده بودند که این اقدام باعث سست‌کردن دیواره مسجد شده بود. به این ترتیب علاوه بر سهل‌انگاری مهندسان ناظر و بی‌توجهی آنها به همسایگی ساختمان در دست نوسازی با یک بنای قدیمی، فرسودگی ساختمان مسجد هم یکی از عوامل مهم موثر در این حادثه بوده است.
این طور به نظر می‌رسد که هنگام انجام اقدامات عام‌المنفعه، همچون ساخت مسجد، شهرداری تهران نظارت دقیقی بر ساخت‌وساز نداشته و برخی اصول مهم ساخت‌وساز نادیده گرفته می‌شود که عواقب این مساله در آینده مشاهده می‌شود. بعضا اگر شهرداری‌های مناطق در برابر موارد غیراصولی در ساخت‌وسازها موضع‌گیری و از آن جلوگیری کند، به مخالفت با توسعه مساجد متهم می‌شوند و حال آنکه، غفلت آنها از این اصول نیز، حوادثی غیرقابل جبران را به دنبال دارد.
مهندسان ناظری که رسم همسایه‌داری به جای نمی‌آورند
هر طور که به ماجرای فروریختن ساختمان‌ها بر اثر گودبرداری غیر اصولی در مجاورت آن نگاه کنیم، نمی‌توان نقش مهندسان ناظری که رسم همسایه‌داری را به جای نمی‌آورند و بدون رعایت اصولی ایمنی، نسبت به گودبرداری اقدام می‌کنند را نادیده گرفت. خسرو دانشجو سخنگوی شورای شهر تهران در این رابطه، با اشاره به پدیده امضافروشی در میان مهندسان ناظر که موجب بروز خسارت‌های مالی و جانی بسیاری می‌شود، تاکید کرد: شهرداری تهران وظیفه دارد که از نظارت این مهندسان که در بروز حادثه مقصر هستند، جلوگیری کند.
دانشجو با اشاره به اینکه شهرداری تهران تنها مسوولیت صدور پروانه ساختمانی و نظارت بر رعایت مفاد پروانه در هنگام ساخت‌وساز را دارد، افزود: نظارت بر مسائل فنی و کیفیت ساخت‌وساز طبق قانون بر عهده سازمان نظام مهندسی است. اگرچه در چارت معاونت شهرسازی شهرداری تهران «اداره کل نظارت بر مهندسین ناظر» وجود دارد، اما دانشجو معتقد است: این حوزه تنها وظیفه دارد بر این موضوع نظارت کند که مهندسان ناظر با توجه به رتبه خود، بیش از سهمیه‌شان مسوولیت نظارت بر ساخت‌وسازهای شهر را بر عهده نگیرند.
اجرای ۲۰۰ پروژه همزمان توسط مهندس ناظرساختمان مجاور مسجد!
این در حالیست که سعید غفرانی رییس سازمان نظام مهندسی استان تهران نیز، با اعلام اینکه مهندس ناظر پروژه مجاور مسجد، ۲۰۰ پروژه دیگر هم در دست اجرا دارد، گفت: طبیعی است که با این حجم کار نمی‌توان نظارت درستی بر اجرای پروژه‌ها داشت. به این ترتیب به نظر می‌رسد که اداره کل نظارت بر مهندسین ناظر شهرداری تهران نظارت خود را به درستی انجام نداده که یک مهندس ناظر توانسته به طور همزمان ۲۰۰ پروژه را در اختیار بگیرد. شهروندان اما، نخستین مرجعی که برای رسیدگی به تخلفات ساخت‌وساز و برخورد با گودبرداری غیر اصولی می‌شناسند، «شهرداری» است. به همین دلیل اغلب در هنگامی که با این تخلفات روبرو می‌شوند، با سامانه «۱۳۷» شهرداری تهران تماس می‌گیرند.
سخنگوی شورای شهر تهران با بیان اینکه اگر شهروندان از طریق سامانه‌های ارتباط مردمی شهرداری تهران همچون خط «۱۳۷» از انجام گودبرداری غیراصولی در نقطه‌ای از شهر خبر دهند، شهرداری مداخله می‌کند، افزود: شهرداری در وهله اول، به مهندسان ناظر تذکر لازم را داده و پیش‌بینی سازه نگهبان هنگام گودبرداری را توصیه می‌کند. وی ادامه داد: در عین حال اگر خطر جانی وجود داشته باشد، حتی اگر شهروندان شکایتی اعلام نکنند، شهرداری ادامه کار تخریب و گودبرداری را متوقف می‌کند.
خلاء قانونی برای برخورد شهرداری تهران با ساخت‌وسازهای غیراصولی
در عین حال مجید پاکساز مدیرکل شهرسازی شهرداری تهران با اشاره به اینکه در این حوزه خلاء قانونی وجود دارد، توضیح داد: شهرداری تهران با احساس مسوولیت از ادامه گودبرداری‌های غیراصولی که در شهر وجود دارد، جلوگیری می‌کند؛ اما از آنجا که در این حوزه خلاء قانونی وجود دارد، بسیاری از مالکان که شهرداری کار ساخت‌وساز غیراصولی آنها را متوقف می‌کنند، از شهرداری شکایت قانونی می‌کنند!
دانشجو هم با تایید شکایت برخی مالکان گودبرداری‌های غیراصولی از شهرداری تهران، در عین حال تاکید کرد: اما شهرداری اگر از در معرض خطر قرار گرفتن جان شهروندان مطلع شود، حتما مداخله خواهد کرد. به این ترتیب به نظر می‌رسد که با وجود خلاء قانونی در این حوزه، امکان برخورد جدی و کارآمد با پدیده گودبرداری غیر اصولی وجود ندارد و شاید ورود مجلس شورای اسلامی به این مساله، بتواند پایانی برای قصه تکراری جان‌باختن شهروندان به جرم همسایگی با ساخت‌وسازی در شهر باشد.
فرسودگی‌های شهر تهران؛ ایران کوچک/ ۱۵درصد جمعیت پایتخت در بافت فرسوده زندگی می‌کنند
هنگام بروز این حوادث، اغلب مردم و رسانه‌ها به دنبال جستن مقصر هستند و سازمان نظام مهندسی و شهرداری تهران، مدام توپ را به زمین یکدیگر می‌اندازند. این بار اما، صورت مساله گودبرداری غیراصولی، جور دیگری تعریف شده است. فروریختن سقف مسجد قبل از پیش‌روی عملیات گودبرداری، نشانی از فرسودگی شهر ماست، شهر تهران، پایتخت کشورمان. به طوری که در حال حاضر بالغ بر سه هزار و ۲۶۸ هکتار از مساحت تهران، بافت فرسوده محسوب می‌شود که شامل ۱۱درصد واحدهای مسکونی شهر و ۱۵ درصد جمعیت پایتخت است.
در چنین شرایطی، علاوه بر برچیدن بساط امضافروشی مهندسان ناظر توسط سازمان نظام مهندسی برای همیشه و نیز، رفع خلاءهای قانونی برخورد با ساخت‌وسازهای غیراصولی توسط دستگاه قانونگذار، باید برنامه‌ای کارآمد برای نوسازی بافت‌های فرسوده شهرمان پیش‌بینی شود. باور کنیم که سکونت در بافت فرسوده، خطرساز است.