نمایش صفحات

1 ـ تعطیلى مساجد

تعطیلى مساجد و ویران کردن آنها به هر صورت که باشد گناه است و گناهى است
که عاقبت آن رسوایى در این جهان و شکنجه و عذاب آن جهان است

که به موجب مفهوم مخالف از آیه 114 سوره بقره استنتاج مى‏شود زیرا در این
آیه آمده است:

                         «مَن أظلَمَ مِمَّن مَنَعَ مَساجِدَ اللّه‏ِ أن یُذکَرَ فیَها اسْمُهُ وَ سَعى فى
                         خَرابِها اوُلئِکَ ما کان لَهُم أنْ یَدخُلُوها الاّ خائِفینَ لَهُم فى الدُّنیا
                         خِزیٌ وَ لَهُم فِى الْاخِرَةِ عَذابٌ عَظیمٌ
».

                         «کیست ستمکارتر از آن کسى که مانع از ذکر نام خدا در مساجد
                         خدا باشد و در ویرانى مساجد سعى کند این کسانى را حق آن
                         نیست که به مسجدها درآیند، مگر در حال خوف و هراس
                         رسوایى در این دنیا مخصوص آنان است و در آخرت عذاب
                         بزرگ نصیب آنها است
».

     و روایت دیگر در این مورد روایت جابر از پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله مى‏باشد که ایشان
فرمود:

                         «یجى یوم القیامة ثلاثة یشکون: المصحف و المسجد و العترة،
                         یقول المصحف: یا ربّ حرّفونى و مزّقونى و یقول المسجد:
                         یا ربّ عطّلونى و ضیّعونى، و تقول العترة: یا ربّ قتلونا
                         و طردونا و شردونا فاجثو اللرّکبتین فى الخصومة فیقول اللّه‏
                         عزّوجلّ لى: أنا أولى بذلک منک
».[51]

                        «در روز قیامت سه کس (به خداوند متعال) شکایت مى‏کنند:
                         قرآن، مسجد و عترت پیامبر
صلى‏الله‏علیه‏و‏آله؛ قرآن شکایت مى‏کند:
                         پروردگارا! مرا تحریف (تفسیر و تأویل‏هاى نادرست) کردند
                         و پاره‏پاره نمودند (به برخى از دستوراتم عمل کردند و برخى را

                        رها کردند)، مسجد نیز مى‏گوید: خداوندا! مرا تعطیل و ضایع
                         نمودند و عترت پیامبر
صلى‏الله‏علیه‏و‏آله مى‏گویند: خداوندا! ما را کشتند و طرد
                         نمودند و کنار زدند. آنگاه این سه آماده مخاصمه با مرتکبین
                         اعمال فوق مى‏شوند. خداوند متعال مى‏فرماید: من خود با این
                         اشخاص مخاصمه مى‏کنم (و جزاى آنها را خواهم داد)».

     و در روایت دیگرى از پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله آمده است:

                         «الغرباء فى الدّنیا أربعة: قرآن فى جوف ظالم، و مسجد فى نادى
                         قومٍ لایصلّى فیه و مصحف فیه بیت لایقرأفیه، و رجل صالح مع
                         قومٍ سوءٍ
».[52]

                        «در دنیا چهار چیز غریبند: قرآنى که در خاطر ظالم است،
                         و مسجدى که در ناحیه مردمى قرار دارد که نماز در آن خوانده
                         نمى‏شود، و قرآن در منزلى که در آن خوانده نمى‏شود و شخص
                         صالحى که در میان مردم بد زندگى مى‏کند
».

     و امام صادق  علیه‏السلام در روایتى فرمود:

                         «ثلاثة یشکون الى اللّه‏ عزّوجلّ: مسجد خراب لایصلّى فیه اهله
                         و عالم بین جهّال و مصحف معلّق قد وقع علیه الغبار
                         لا یقرء فیه
».[53]

                        «سه چیزند که به خداوند متعال شکایت مى‏کنند: مسجدى که
                         خراب باشد و کسى که در آن نماز نخواند و دانشمندى که بین
                         افراد ناآگاه قرار گرفته باشد یعنى از او استفاده نشود و قرآنى
                         که روى آن غبار گرفته و خوانده نمى‏شود
».


     و روایتى از حضرت على علیه‏السلام نیز درباره شکایت مسجد از خرابى و سرور
و شادمانى آن از عمران و آبادانى است ایشان مى‏فرمایند:

                         «انّ المسجد یشکوا الخراب الى ربّه و انّه لیتبشبش من عمّاره
                         اذا غاب عنه ثمّ قدم کما یتبشبش احدکم بغائبه اذا قدم علیه
».[54]

                        «هر آینه مسجد به پروردگارش از خرابى خود شکایت مى‏کند
                         به درستى که مسجد از تعمیرکنندگان وقتى که به آن‏جا روند
                         و برمى‏گردند خوشحال مى‏شود همان‏گونه که یکى از شما وقتى
                         عزیزش برمى‏گردد احساس خوشحالى مى‏کند
».

     در مورد تعطیلى مساجد باید بگوییم: گاهى مراد از تعطیلى مسجد آن
است که مسجدى به دلیل پرت بودن از جمعیت یا ترک کردن اهالى آن محل از
رونق و کثرت رفت و آمد مؤمنان برخوردار نیست و به حسب نظر عرف،
چنین مسجدى تعطیل شده به حساب مى‏آید. در این صورت چون این نحوه
تعطیلى، امرى ناخواسته است و ارتباطى به مدیریت سوء ندارد على القاعده
نمى‏توان آن را حرام شمرد و حداکثر مى‏توان آن را مکروه شمرد اما اگر تعطیلى
مسجد برنامه‏ریزى شده باشد که پیامد مدیریت سوء باشد مى‏توان گفت چنین
تعطیلى حرام است. نظر امام خمینى چنین است:

                         «تعطیل مسجد کراهت دارد و در خبر آمده که مسجد یکى از سه
                         چیزى است که در روز قیامت به درگاه خداى عزّوجل شکوه
                         مى‏کند یکى دیگر عالم در بین جاهلان است و سومى قرآنى
                         است که آن را نخوانند و غبار روى آن را بگیرد و در حدیث آمده
                         که کسى که به سوى مسجد از مساجد خدا قدم بردارد بهر قدمى

                        که برمى‏دارد تا بخانه‏اش برگردد ده حسنه داده مى‏شود و ده گناه
                         از او محو نموده ده درجه به او داده مى‏شود
».[55]

 

2 ـ جشن عروسى

     س ـ اینجانب قصد دارم طبق سنت صدر اسلام مجلس عروسى و ولیمه
ازدواج پسرم را با حفظ تمام شعائر مذهبى در مسجد برگزار نمایم. استدعا دارم
نظر شریف را در این مورد مرقوم فرمائید.

     ج ـ برگزار نمودن مجلس عروسى در مسجد، در صدر اسلام به صورت
یک سنت، معلوم نیست و بهتر این است که این‏گونه مجالس را در منازل خود
تشکیل دهید و نسبت به مسجد اگر مزاحمت با نمازگزاران باشد حرام و الا
سزاوار نیست، زیرا مناسب وضع مسجد نیست و هتک است.[56]

3 ـ حکم میت در مساجد

     1 ـ نهادن جسد میت در مسجد چه حکمى دارد؟

     2 ـ آیا غسل دادن میت در مسجد جایز است؟

     3 ـ آیا نماز خواندن بر میت در مسجد صحیح است؟

     4 ـ آیا مى‏توانیم مردگان را در مسجد دفن نماییم؟

 

1 ـ حکم نهادن جسد میت در مسجد

نهادن جسد میت در مسجد پیش از غسل دادن آن اگر موجب سرایت نجاست
به مسجد و یا مستلزم هتک احترام نباشد مانعى ندارد ولى بهتر آن است که جنازه

میت را در مسجد نگذارند. اما بعد از غسل بى‏اشکال است و صحن مسجد اگر
مسجد نباشد شستن و غسل دادن میت در آن جا اگر مخالف با وقف نباشد
و موجب هتک نشود اشکال ندارد.

 

2 ـ حکم نماز خواندن بر میت در مسجد

نماز خواندن بر میت در مساجد مکروه مى‏باشد البته بجز مسجدالحرام[57]
مستند این حکم روایاتى است که از امامان معصوم علیهم‏السلام در این مورد ذکر شده
است.

     ابوبکر بن عیسى مى‏گوید:

                         «کنت فى المسجد وقد جى‏ء بجنازه فأدرت أن أصلِّى علیها فجاء
                         أبوالحسن الاوّل
علیه‏السلام فوضع مرفقه فى صدرى فجعل یدفعنى
                         حتى أخرجنى من المسجد ثمّ قال: یا أبابکر انّ الجنائز لایصلّى
                         علیها فى المسجد».[58]

                        «در مسجد بودم که جنازه‏اى آوردند، خواستم بر آن نماز بگزارم
                         امام موسى کاظم
علیه‏السلام دست در سینه من گذاشته تا این که مرا از
                         مسجد، بیرون کردند، آنگاه فرمودند: اى ابابکر! در مسجد
                         بر جنازه‏ها نماز گزارده نمى‏شود».

     روایات دیگرى نیز دلالت بر جواز نماز خواندن بر میت در مسجد
مى‏نماید. فضل بن عبدالملک روایت مى‏کند:

                         «سألت أباعبداللّه‏ علیه‏السلام هل یصلّى على المیت فى المسجد؟

                        قال: نعم».[59]

                        «از امام صادق علیه‏السلام سؤال کردم آیا مى‏توان بر میت در مسجد نماز
                         خواند؟ امام  علیه‏السلام فرمود: بلى».

     با توجه به دو دسته روایاتى که ذکر شد مى‏توان گفت: که مقصود از روایاتى
که از این کار منع مى‏کند بیان کراهت مى‏باشد.

 

3 ـ حکم دفن میت در مسجد

علاّمه حلى قدس‏سره گفته است:

                         «دفن میت در مساجد جایز نیست زیرا مخالف آن چیزى است
                         که مسجد براى آن بنا شده است
».[60]

    و شهید اول قدس‏سره در ذکرى مى‏گوید:

                         «دفن میت در مساجد جایز نیست چون این امر باعث مى‏شود
مسجد مشغول به چیزى شود که براى آن وضع نشده است
».[61]

    صاحب جواهر قدس‏سره در این مورد مى‏گوید:

                         «دفن میت در مسجد معمولاً مستلزم تنجیس مسجد مى‏گردد
                         افزون براین که دفن میت در مسجد با ملاحظه این که نبش قبر،
                         حرام است برخى انتفاعات از مسجد را در صورت لزوم توسعه
                         دچار اشکال مى‏کند. همچنین دفن میت در مسجد معمولاً موجب
                         نفرت نمازگزاران و یا کراهت نماز آنان است که خود نوعى
                         ضرر به آنها به حساب مى‏آید
».[62]


    و برخى هم گفته‏اند:

                         «مساجد براى عبارت و ذکر خدا بنا شده است نه براى دفن
                         اموات در آن
».[63]

    بزنطى در این مورد روایت مى‏کند:

                         «سألت أباالحسن على بن موسى الرضا علیه‏السلام عن قبر فاطمة علیهاالسلام؟
                         فقال علیه‏السلام :دفنت فى بیتها، فلما زادت بنوامیة فى المساجد صارت
                         فى المسجد».[64]

                        «از حضرت رضا علیه‏السلام درباره قبر حضرت فاطمه علیهاالسلام سؤال کردم؟
                         امام علیه‏السلام فرمود: ایشان در خانه‏شان دفن شدند اما بنوامیه مساجد
                         را توسعه داد پس قبر ایشان در مسجد واقع شد».

     فتواى امام خمینى قدس‏سره در این مورد این است:

                         «میت را نباید در جاى غصبى دفن کنند و دفن کردن در جایى که
                         براى غیر دفن کردن وقف شده و در مسجد اگر ضرر به مسلمانان
                         باشد یا مزاحم نمازشان باشد جایز نیست، بلکه اقوى آن است
                         که اصلاً در مسجد دفن نکنند و در زمینى که مثل مسجد براى
                         غیردفن کردن وقف شده جایز نیست
».[65]

 

4 ـ بردن عین نجس به مساجد

على بن جعفر از برادرش امام موسى بن جعفر علیه‏السلام نقل کرده است:


                         «سألته عن الرجل یمشى فى العذرة و هى یابسة، فتصیب ثوبه
                         و رجلیه هل یصلح له أن یدخل المسجد فیصلّى و لایغسل ما
                         أصابه؟ قال: اذا کان یابسا فلا بأس
».[66]

                        «از امام علیه‏السلام پرسیدم: درباره مردى بر عذره راه رفته در حالى که
                         خشک بوده است ولباس و پایش بدان‏ها برخورد نموده است
                         آیا شایسته است به مسجد داخل شده نماز بخواند در حالى که
                         بخاطر آنچه به او رسیده خود را شستشو ننموده است؟
                         امام علیه‏السلام فرمود: اگر خشک بوده اشکال ندارد».

     در توضیح این روایت گفته شده که منظور از «اذا کان یابسا...» لباس و پاى
وى و نیز عذره مى‏باشد که در سؤال تأکید شده است.[67]

    امام خمینى قدس‏سره در این مورد مى‏گوید:

                         «بردن عین نجس مانند خون در مسجد اگر بى‏احترامى باشد
                         حرام است و هم چنین چیزى که نجس شده در صورتى که
                         بى‏احترامى به مسجد باشد حرام است
».

 

4 ـ محل عبور قرار دادن مساجد

مساجد براى عبادت و اجتماع مردم براى نماز بنا شده است نه براى این‏که آن
محل عبور و مرور قرار گیرد زیرا این عمل مخالف و منافى با احترام
و بزرگداشت مساجد که خانه‏هاى خدا بر روى زمین و بهترین مکان‏هاست
چنانکه که ازپیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله و امامان معصوم علیهم‏السلام به ما رسیده است از جمله:


                         «قال رسول اللّه‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله لجبرئیل علیه‏السلام یا جبرئیل اى البقاع احب الى
                         اللّه‏ عزّوجل؟ قال: المساجد واحب أهلها اوّلهم دخولاً و آهرهم
                         خروجا منها».[68]

                        «رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله از جبرئیل سؤال مى‏کرد: اى جبرئیل! بهترین
                         جاى زمین از نظر خداوند عزّوجلّ کدام است؟ جبرئیل پاسخ
                         داد: مساجد است و بهترین اهل مساجد کسانیند که اوّل از همه
                         وارد مسجد گردد و آخر از همه بیرون مى‏آید».

     و در روایتى دیگر از رسول گرامى اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله آمده است:

                         «لاتجعلو المساجد طرقا حتى تصلوا فیها رکعتین...».[69]

                        «مساجد را محل عبور قرار ندهید مگر این که در آن دو رکعت
                         نماز به جاى آورید
».

     منظور از قرار دادن مسجد را محل عبور آن است که بدون انجام عمل
عبادى در مسجد فقط براى این‏که راهشان نزدیک‏تر گردد[70] از یک در مسجد
وارد شده و از درب دیگر خارج گردند البته اگر ضرورت ایجاد کند اشکال
ندارد. همچنان که کراهت در صورتى است که هیئت مسجد تغییر ننماید
و الا حرام مى‏باشد.[71]

    محل عبور قرار دادن مساجد مکروه است مگراین‏که در آن دو رکعت
نماز خوانده شود.

     به اختصار باید گفت: با استفاده از روایات و فتاوا مواردى را به‏عنوان

احکام فقهى و کاربردى از مسجد تحت عنوان مستحب و مباح و مکروه و حرام
ذکر کردیم ولى باید توجه داشت که این احکام منحصر به این موارد نیست.
مى‏توان به عنوان یک ضابطه چنین گفت: هر عمل که داراى ماهیت عبادى است
انجام آن با قصد قربت در مساجد مجاز است و هر عملى که به قصد اضرار
به مسجد یا اهانت بدان یا وهن مسلمانان درون مسجد انجام بگیرد حرام و ممنوع
است  و سایر کارها به حسب مورد مى‏تواند مستحب یا مباح یا مکروه عنوان
بگیرد.


 

 

 

 


 

 

 

 

 

 



[1]تحریرالوسیله، بحث اعتکاف.

[2]مناسک حج، آیت‏اللّه‏ صانعى، ص 77 . 

[3]مناسک حج، امام خمینى قدس‏سره، ص 55 ، م 2 از فصل اول.

[4]توضیح المسائل، امام خمینى قدس‏سره، م 907 . 

[5]اجوبة الاستفتاءات، ج 1 ، ص 120 ، س 406 .

[6] .  استفتاء آیت‏اللّه‏ خامنه‏اى. 

[7]الحدایق الناضره، ج 7 ، ص 266 ؛ وسایل الشیعة، ج 4 ، ص 119 .

[8]شرح لمعه، ج 1 ، ص 548 ؛ وسایل الشیعة، ج 5 ، ص 214 ؛ بحارالأنوار، ج 80 ، ص 368 ـ 369 . 

[9]توضیح المسائل، امام خمینى قدس‏سره، م 914 .

[10]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 112 ؛ مصباح الفقیه، ج 2 ، ص 707 ؛ جامع المدارک، ج 1 ، ص 515 و... . 

[11]الحدائق الناضره، ج 7 ، ص 287 ؛ وسائل الشیعة، ج 5 ، ص 236 .

[12]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 112 . 

[13]توضیح المسائل، م 914 ، ص 126 .

[14]المعتبر، ج 2 ، ص 453 ؛ تذکره‏الفقهاء، ج 1 ، ص 91 ؛ شرح لمعه، ج 1 ، ص 363 و 547 ؛ و ...  . 

[15]الکافى، ج 7 ، ص 263 ؛ وسائل الشیعة، ج 5 ، ص 244 .

[16]ذخیرة المعاد، ج 2 ، ص 250 ؛ تهذیب الاحکام، ج 3 ، ص 250 . 

[17]الذکرى، ص 156 .

[18]جامع المقاصد، ج 2 ، ص 151 .

[19]الروضة البهیة، ج 1 ، ص 548 . 

[20]بحارالأنوار، ج 80 ، ص 364 .

[21]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 120 . 

[22]توضیح المسائل، امام خمینى قدس‏سره، م 914 .

[23]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 122 ؛ النهایة، ص 109 ؛ السرائر، ج 1 ، ص 279 . 

[24]مستدرک الوسائل، ج 3 ، ص 373 .

[25]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 126 ؛ بحارالأنوار، ج 80 ، ص 357 . 

[26]توضیح المسائل، امام خمینى قدس‏سره، م 914 ، ص 126 .

[27]النهایة، ص 109 . 

[28]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 123 .

[29]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 123 ؛ بحارالأنوار، ج 80 ، ص 358 . 

[30]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 123 ؛ بحارالأنوار، ج 80 ، ص 357 .

[31]توضیح المسائل، امام خمینى قدس‏سره، م 914 . 

[32]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 115 ـ 116 .

[33]مختلف الشیعة، ج 3 ، ص 92 . 

[34]السرائر، کتاب الصلاة، ج 1 ، ص 279 .

[35] .  همان. 

[36]السرائر، ج 1 ، ص 279 ؛ وسائل الشیعة، ج 3 ، ص 507 ، ب 27 .

[37]الفقة، کتاب الصلاة، ج 2 ، ص 467 . 

[38]مستدرک الوسائل، ج 3 ، ص 372 .

[39]الحدائق الناضره، ج 7 ، ص 288 ؛ مستدرک الوسائل، ج 3 ، ص 370 . 

[40]قرب الاسناد، ص 290 ؛ من لایحضر الفقیه، ج 4 ، ص 90 .

[41]الحدائق الناضره، ج 7 ، ص 298 ؛ الکافى، ج 2 ، ص 368 ؛ تهذیب الاحکام، ج 3 ، ص 253 . 

[42] .  منتهى المطلب، ج 1 ، ص 388 ؛ جامع المقاصد، ج 2 ، ص 148 .

[43]الفقة، کتاب الصلاة، ج 2 ، ص 469 . 

[44]المعتبر، ج 2 ، ص 452 .

[45]الحدائق الناضره، ج 7 ، ص 287 ؛ جواهرالکلام، ج 14 ، ص 114 . 

[46]بحارالأنوار، ج 81 ، ص 8  .

[47]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 111 . 

[48]المساجد و احکامها، ص 154 .

[49]وسائل الشیعة، ج 2 ، ص 553 ، ب 68 . 

[50]مجمع الفائده، ج 2 ، ص 154 ؛ کشف اللثام، ج 1 ، ص 201 .

[51]البیان فى تفسیر القرآن، ص 227 ـ 228 ؛ بحارالأنوار، ج 89 ، ص 49 . 

[52]میزان الحکمة، ج 3 ، ص 2529 .

[53]کشف الغطاء، ج 2 ، ص 299 ؛ العروة الوثقى، ج 1 ، م 8 ، ص 596 ـ 597 . 

[54]مستدرک الوسائل، ج 3 ، ص 365 ، ب 5 .

[55]تحریرالوسیله، ج 1 ، مسئله 17 . 

[56]مجمع المسائل، ج 1 ، ص 136 ، س 35 .

[57]تحریرالوسیله، کتاب الطهاره، ج 1 ، ص 87 ، و منها ان لاتوقع فى المساجد عدا مسجد الحرام. 

[58]مصباح الفقیه، ج 2 ، ص 509 .

[59]المعتبر، ج 2 ، ص 356 ؛ ذکرى، ص 62 ؛ مجمع الفائده، ج 2 ، ص 444 . 

[60]تذکرة الفقها، ج 1 ، ص 91 .

[61]ذکرى، ص 157 . 

[62]جواهرالکلام، ج 14 ، ص 101 .

[63]عیون اخبار الرضا، ج 2 ، ص 278 . 

[64]جواهرالکلام فى شرح شرایع الاسلام، ج 14 ، ص 101 ؛ من لایحضره الفقیه، ج 1 ، ص 247 ، ب 37 .

[65]توضیح المسائل، امام خمینى قدس‏سره، م 622 ، ص 97 . 

[66]بحارالأنوار، ج 80 ، ص 387 .

[67] .  همان. 

[68]منتهى المطلب، ج 1 ، ص 286 ؛ ذخیره المعاد، ج 2 ، ص 246 .

[69]کشف اللثام، ج 1 ، ص 201 ؛ مفتاح الکرامه، ج 3 ، ص 241 . 

[70]السرائر، ج 1 ، ص 279 .

[71]المساجد و احکامها، ص 154 .