سؤال 20 ـ اعتکاف چیست و چه رابطهاى با مسجد دارد؟
«اعتکاف» در شرع مقدّس، عبارت است از: توقف و اقامت در مسجد بهقصد عبادت و تقرّب جستن به خداوند متعال.[1] مطالعه در سیره انبیا و پیامبران الهى علیهمالسلام ما را رهنمون مىسازد که آنان اوقاتى را به گسستن از خلق و ایجاد ارتباط خاص با خداى متعال صرف مىکردند. پیامبر گرامى با همه عظمت و کمالاتى که دارند، خود را بىنیاز از این سنّت الهى نمىدانستند. در روایات رسیده از اهل بیت علیهمالسلام مىخوانیم: «کانَ رسولُ اللّه اِذا کانَ العشرُ الأواخر اعتکف فِى المسجدِ و ضُربت له قُبَّةٌ مِن شعرً و شَمّرَ المئزر و طوى فِراشة»؛[2] امام صادق علیهالسلاممىفرماید: رسول خدا صلىاللهعلیهوآله در دهه آخر (ماه مبارک رمضان) در مسجد معتکف مىشدند. براى آن حضرت خیمهاى که از مو بافته شده بود، در مسجد برپا مىشد. پیامبر کاملاً براى اعتکاف مهیّا مىشدند و بستر خویش را جمع مىکردند.
در روایت دیگرى مىفرماید: «کانت بدر فى شهرِ رمضانَ ولم یعتکف رسولُ اللّه صلىاللهعلیهوآله. فلمّا أن کان مِن قابلٍ اعتکفَ عشرینَ: عشرا لِعامه و عشرا قضاءً لما فاتَهُ»؛[3] جنگ بدر در ماه رمضان انجام گرفت. به همین دلیل، رسول خدا موفق به اعتکاف نشدند. آن حضرت در ماه رمضان سال بعد، یک دهه را به عنوان همان سال اعتکاف کردند و یک دهه را نیز به عنوان قضاى سال قبل.
همانگونه که مشاهده مىکنیم، اهتمام به سنّت اعتکاف نزد پیامبر گرامى تا آن حد بوده که در صورت امکان، اقدام به قضاى آن مىنمودهاند. از اینرو، در روایتى مىفرمایند: «اعتکافُ عشرٍ فى شهرِ رمضانَ یَعدلُ حجتینِ و عُمرتینِ»؛[4] یک دهه اعتکاف در ماه رمضان معادل دو حج و دو عمره است؛
یعنى از نظر ثواب و پاداش، با آنها برابرى مىکند. از اینرو، اعتکاف از مستحباتى به شمار مىآید که گاهى نیز به وسیله نذر و امثال اینها بر انسان واجب مىشود و کمترین مدت آن سه روز و شرط الزامى آن روزه گرفتن در این سه روز است.
از تعریف «اعتکاف»رابطه آن با مسجد نیز مشخص مىگردد؛ زیرا از نظر مکان، اعتکاف محدودیت هاى خاص خود را دارد. نظریه معروف آن است که این مستحب باید در یکى از مساجد چهارگانه(مسجد الحرام، مسجد النبى، مسجد کوفه و مسجد بصره) انجام گیرد. ولى گروهى از فقها انجام آن را در مساجد جامع هر شهر و منطقه به قصد رجا، به امید اینکه انشاءاللّه مطلوب درگاه الهى است، جایز دانستهاند. مقصود از «مسجد جامع» در هر شهر و منطقه مساجدى است که مردم معمولاً در آنها بیش از سایر مکانها گرد هم مىآیند و لزومى ندارد که حتما نام آن «جامع» باشد.
کسى که اعتکاف مىکند باید در تمام مدت، در مسجد حضور داشته باشد و تنها براى امور ضرورى و به اندازه رفع ضرورت، از مسجد خارج شود و در صورت خروج، احتیاط آن است که در صورت امکان، زیر سایه بنشیند و بلکه اصلاً نباید بنشیند. فرد معتکف در تمام طول اعتکاف، باید از امور جنسى، خرید و فروش، جدال و کشمکش در امور دینى و دنیوى پرهیز کند، مگر آنکه براى اثبات حق و هدایت کسى از گمراهى و جهل باشد. تفصیل احکام و شرایط اعتکاف در کتب فقهى موجود است.[5]
[1] . تحریرالوسیله، ج 1 ، ص 304 ، خاتمة فى الأعتکاف.
[2] . اصول کافى، ج 4 ، ص 175 ، باب «الأعتکاف».
[4] . من لایحضره الفقیه، ج 2 ، ص 188 ، باب «الاعتکاف»، ح 2101 .
[5] . ر. ک: تحریرالوسیله، ص 304 الى 310 / عروة الوثقى، ج 2 ، کتاب «الاعتکاف»، ص 246 ـ 262 .