سؤال 18 ـ نقش اخلاص در اعمال عبادى انسان، بخصوص مسجد، تا چه حدّى است؟
مساجد جایگاه عبادت و یاد خداوند بر روى زمین هستند. قرآن کریم مىفرماید: «و أنّ المساجد للّهِ فلا تَدعُوا مَعَ اللّهِ أحدا»؛[1] مساجد از آن خدایند. پس در کنار خداوند، دیگرى را نخوانید. در ارتباط با کلمه «مساجد» در آیه شریفه، چهار احتمال از سوى مفسّران نقل شده که عبارتند از:
1 . مقصود اعضاى هفتگانهاى است که انسان باید هنگام سجده آنها را بر زمین بگذارد. این اعضا را خداوند آفریده است. پس دیگرى را غیر از او پرستش نکنید. روایتى نیز بر تأیید این معنا ذکر شده است.[2]
2 . مقصود از «مساجد» همه زمین است؛ به دلیل اینکه همه زمین مسجد و پرستشگاه است.
3 . مقصود نماز است؛ زیرا «مسجد» به معناى «سجده» است و مراد از «سجده» تمامى نماز است. پس در نماز، غیر او را نخوانید.
4 . مراد از «مساجد» مکان عبادت مسلمانان است که همان مساجد مىباشند و این معنا به ذهن هر خوانندهاى نزدیکتر است و با معناى آیه مناسبتر؛ زیرا مساجد خانههاى خداوند هستند و در این خانهها کسى جز خداوند را پرستش نکنید. شاهد درستى این احتمال، روایتى است که در آن کلمه «مساجد» به مکان عبادت مسلمانان تفسیر شده است. امام صادق علیهالسلام در حدیثى خطاب به یونس بن یعقوب مىفرماید: «تدرى یا یونس! لم عَظّم اللّهُ حقَّ المساجد و أنزل هذه الآیةَ «و أنَّ المساجدَ للّهِ فلا تَدعُوا معَ اللّهِ احدا؟» کانت الیهودُ و النَّصارى اِذا دَخلُوا کنائِسَهم أشرکوا بِاللّهِ تعالى فأمَرَ اللّهُ سبحانه نبیّهُ أن یُوحِّدَ اللّهَ فیها و یَعبدَه»؛[3] اى یونس، آیا مىدانى چرا خداوند حق مساجد را اینگونه بزرگ داشته و فرموده است: مساجد از آن خدایند؛ پس در آنها کسى را جز خدا عبادت نکنید؟ راز این سخن آن است که یهود و نصاری چون به عبادتگاه خویش وارد مىشدند، در عبادت و پرستش شرک مىورزیدند. خداوند با این گفتار، به پیامبرخود فرمان داد تا در مساجد فقط خداى را بخواند و تنها او را پرستش کند. همانگونه که مشاهده مىشود، امام صادق علیهالسلام «مساجد» در آیه شریفه را به مکان و جایگاه عبادت تفسیر کردند.
در آیه دیگرى از قرآن کریم مىخوانیم: «و أقیموا وجوهَکم عِندَ کُلِّ مسجدٍ و ادعوه مخلصینَ له الدینَ» [4] و توجه خویش را در هر مسجد به سوى او کنید و او را بخوانید، در حالى که دین خود را براى او خالص گرداندهاید. در مورد کلمه «مسجد» در آیه شریفه، مباحثى همچون احتمالات گذشته مطرح شدهاند. ولى در هر صورت، یکى از احتمالات همان مکان و جایگاه عبادت است و لازمه حضور و عبادت در این مکان، اخلاص و خواندن خداى یگانه است و لاغیر. نقش اخلاص در عبادات تا آن حد است که گاهى انسانهاى عابد را فاسق و فاسق را عابد مىکند. در روایتى از امام صادق علیهالسلاممىخوانیم: «دخلَ رجلانِ المسجدَ: أحدهما عابدٌ والآخَرُ فاسقٌ فخرجا من المسجد والفاسقُ صدیقٌ والعابدُ فاسقٌ و ذلک انَّه یَدخلُ العابد المسجدَ مُدّلاً بعبادتِهِ یَدُلُّ بها فتکونُ فکرتُه فی ذلکَ و تَکونُ فکرةُ الفاسقِ فى النّدمِ على فِسقِه و یَستغفُر اللّهَ ـ عزّوجلّ ـ مِمّا صنع من الذّنوبِ»؛[5] دو مرد به مسجد داخل شدند: یکى عابد و دیگرى فاسق. هنگام خروج از مسجد، شخص فاسق صدیق گشته بود و شخص عابد فاسق؛ زیرا عابد با خودنمایى و براى نشان دادن عبادت خویش به دیگران به مسجد آمده بود و همواره در همین فکر به سر مىبرد، ولى فاسق در حال ندامت بر گناه خویش و طلب آمرزش از خداوند به خاطر گناهانش بود.
[2] . ر. ک: تفسیر القمّى، ج 2 ، ص 390 / تفسیر عیّاشى، ج 1 ، ص 319 .
[3] . کنز الفوائد، ج 1 ، ص 149 ـ 150 .
[5] . اصول کافى، ج 2 ، ص 314 ، باب «العجب».