سؤال 106 ـ چرا در شرع مقدّس توصیه شده است که نماز را در مساجد متعدد و نقاط متفاوت یک مسجد به جاى آورید؟ در پاسخ به سؤال، چند نکته قابل توجهند:
1 . قرآن کریم از مسجد خاصى نام نمىبرد و به مسلمانان دستور مىدهد که به هر مسجدى روى آورید: «قُل اَمَر ربّى بالقسطِ و اَقیمُوا وجوهَکم عندَ کُلِّ مسجدٍ و ادعُوه مُخلصا لَهُ الدّین»؛[1] بگو اى پیامبر، پروردگارم به عدالت امر کرده و توجه خویش را در هر مسجد (به هنگام عبادت) به سوى او کنید و او را بخوانید، در حالى که دین (خود) را براى او خالص مىگردانید! مفسّران درتفسیر «اقیمُوا وُجوهَکم» نظرات گوناگونىدارند. یکىاز آن نظرات این است که وقتى در مسجدى زمان نمازى را درک کردید، همان جا نمازتان را بجاى آورید و آن را به تأخیر نیندازید. براساس این تفسیر، معناى آیه این خواهد بود که بجاى آوردن نماز در مساجد متعدد مطلوب است.[2]
2 . در منابع دینى وارد شده است که زمین و دیگر آفریدهها شاهد اعمال انسان هستند و در روز قیامت، به نفع و یا بر ضرر انسان (نسبت به نوع عمل و رفتار انسان) شهادت مىدهند. از جمله آثار اقامه نماز در مساجد متعدد، ایناست که این مساجد در صحراى محشر، به نفع نمازگزار شهادت خواهند داد. امام صادق علیهالسلام مىفرمایند: «و صلِّوا مِن المساجدِ فی بقاعٍ مختلفةٍ فانّ کلَّ بقعةٍ تَشهدُ لِلمصلّى علیها یومَ القیامة»؛[3] در جاهاى متعدد از مساجد نماز بجاى آورید؛ چون هر گوشهاى از زمین در روز قیامت، براى کسى که بر آن نماز گزارده باشد، شهادت مىدهد. از حدیث شریف فرموده، هم مطلوبیت نماز در مساجد متعدد استفاده مىشود و هم اینکه در مورد مسجد واحد، شایسته است
انسان در نقاط متفاوت آن نماز و عبادت بجاى آورد.
شاید به همین علت است که وجود مقدّس بنى اکرم صلىاللهعلیهوآله در وصیت خویش به ابوذر غفارى مىفرمایند: «یا أباذرَ ما مِن رَجُلٍ یَجعلُ جبهتة فی بقعةٍ مِن بُقاعِ الأرض الاّ تَشهدُ له بِها یَومَ القیامةِ، و ما مِن منزلٍ نَزله قومٌ الاّ و أصبحَ ذلکَ المنزلُ یُصلّى علیهم او یلعنم. یا أباذرَ، ما مِن صباحٍ ولارواحٍ الاّ و بُقاعِ الارضِ یُنادى بعضُها بعضا: یا جارةُ، هل مرَّ بکَ الیومُ ذاکرُ اللّهِ (تعالى) او عبدٌ وَضَعَ جبهته علیک ساجدا للّهِ (تعالى)؟ فمَن قائلةٌ: لا و من قائلةٌ: نعم، فاِذا قالت نعم، اهتزّتْ وانشرحتْ وترى اَنّ لَها فضلاً على جارتِها.»[4] ترجمه: «اى اباذر! هر انسانى پیشانى خود را براى سجده بر قطعهاى از زمین بگذارد، آن زمین در روز قیامت به نفع وى شهادت خواهد داد، و هر گروهى در مکانى فرود آیند، (چنانچه صالح باشند) آن مکان بر آنها درود مىفرستد و (چنانچه گناهکار و فاسد باشند) آنان را لعن و نفرین مىنماید. اى اباذر! در هر صبح و شام، بخشهاى زمین با یکدیگر به گفتوگو مىپردازند. یکى به دیگرى مىگوید: اى همسایه! آیا امروز کسى که به یاد خداوند باشد یا بندهاى که پیشانىاش را براى سجده بر تو قرار دهد، از تو گذر نموده است؟ برخى پاسخ مثبت مىدهند و برخى پاسخ منفى. بخشهایى از زمین که به چنین انسانهایى برخورد نموده باشند به شور و وجد آمده، احساس فرح و شادى مىکنند و این موفقیت را، که چنین انسانهایى بر آنها عبور نموده، براى خود فضیلت و امتیازى بر همسایه خود به حساب مىآورند.»
آرى، زمین به ظاهر بىجان از عبور انسانهاى صالح و موحّد بر روى خود، مىبالد و فخر و مباهات مىکند. این وابستگى زمین به انسانهاى نیکوکار تا آنجا ادامه مىیابد که در برخى از روایات، وارد شده که بخشهایى از زمین، که مؤمنان در آن خداوند را عبادت کردهاند، در مرگ مؤمن همراه با فرشتگان الهى به سوگ مىنشینند و گریه و زارى مىکنند. امام کاظم علیهالسلام مىفرمایند: «اذا ماتَ المؤمنُ بَکت علیه الملائکةُ و بُقاعُ الأرض الّتى کانَ یَعبدُ اللّهَ علیها و أبوابُ السماء الّتى کانَ یَصعدُ فیها بأعماله»؛[5] هنگامى که مؤمن مىمیرد، فرشتگان و بخشهایى از زمین که مؤمن خداوند را در آنها عبادت مىنموده و درهاى آسمان، که اعمال او از آنجا صعود مىکرده است، همگى در ماتم وى مىگریند.
3 . به دلیل آنکه هدف از حضور در مسجد انجام اعمال عبادى و تقرّب به خداى تعالى است، هرگونه وابستگى به مسجد خاصى مثل مسجد محل یا مسجد جامع و یا امام جماعت خاصى باعث مىشود تا انسان در بسیارى از اوقات، از فیض حضور در نمازهاى جماعت و خواندن نماز در وقت فضیلت محروم شود، و این امر با هدف رفت و آمد به مساجد، چندان که شایسته است، سازگار نیست.
سؤال 107 ـ در چه مساجدى مسافر مخیّر است که نماز را تمام یا قصر بخواند؟
«در چهار مکان است که مسافر مخیّر است نماز خود را به قصر یا به اتمام بخواند:
1 . مسجدالحرام در مکّه؛ 2 . مسجد النبى در مدینه؛ 3 . مسجد کوفه درشهر کوفه؛ 4 . زائر امام حسین علیهالسلام در کربلاى معلى. مسافر مىتواند در مسجدالحرام و مسجد پیغمبر و مسجد کوفه نمازش را تمام بخواند. ولى اگر بخواهد در جایى که اول جزء این مساجد نبوده و بعد به این مساجد اضافه شده نماز بخواند، احتیاط واجب آن است که شکسته بخواند و نیز مسافر مىتواند در حرم و رواق حضرت سیدالشهداء علیهالسلام بلکه در مسجد متصل به حرم، نماز را تمام بخواند.»[6]
سؤال 108 ـ آیا مىتوان در زمینى که قبلاً حمام بوده و اکنون مسجد شده است نماز خواند؟
«اگر تغییر مورد وقف با اجازه مجتهد جامعالشرائط بوده (چون ـ مثلاً ـ بهحمام نیازى نبوده است) از این نظر اشکالى ندارد و عدم رضایت فرزندان واقف تأثیرى ندارد. ولى اگر اهل محل به آن حمام نیاز دارند، تغییر آن بىمورد بوده است. در این صورت، محل اشکال است.»[7]
[2] . المیزان، ترجمه سید محمّدباقر موسوى همدانى، ج 8 ، ص 91 ـ 92 .
[3] . الامالى،شیخ صدوق، ص 358 ـ 359 .
[4] . الامالى، شیخ صدوق، ص 534 .
[5] . اصول کافى، ج 1 ، ص 38 .
[6] . توضیح المسائل، مسئله 1356 .
[7] . براى مطالعه بیشتر ر. ک: تحریر الوسیله، ج 2 ، کتاب «الوقف».