سؤال 103 ـ اقامه نماز جماعت چه آثار و فوایدى دارد؟
برخى از آثار و فواید اقامه نماز جماعت از قبیل عبور آسان و سریع از پل صراط، ثواب مضاعف، ورود به بهشت، و تحقق نظارت عمومى، در پاسخ به سؤال هدف و فلسفه تشریع نماز جماعت بیان شده است. اینک به برخى دیگر از آثار و فواید آن اشاره مىکنیم:
1 . استجابت دعاها: یکى از فوایدى که در منابع اسلامى و متون دینى براى اقامه نماز جماعت ذکر شده مستجاب شدن دعا براى نمازگزاران در جماعت است. پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآلهمىفرمایند: «اِنَّ اللّهَ ـ عزّوجلّ ـ لَیَستحیى مِن عبدِهِ اِذا صَلّى فی جماعةٍ ثُمّ سألَهُ حاجةً أن یَنصرفَ حتّى یَقضیها»؛[1] قطعا خداوند از بندهاش که نماز خود را به جماعت خوانده و حاجتى از او طلبیده است، شرم مىکند که دعاى او را مستجاب نکند.
2 . شناخت افراد مورد اعتماد: امام صادق علیهالسلام مىفرماید: از پدرم شنیدم که رسول خدا صلىاللهعلیهوآله فرمود: «مَن صلّى الخمسَ فی جماعةٍ فظنّوا به خیرا»؛[2] هرکس نمازهاى پنج گانه خود را به جماعت برگزار کند، به او گمان خوب ببرید.
3 . سبب قرار گرفتن در دژ محکم الهى: امام صادق علیهالسلام مىفرماید: «مَن صلَّى الغداةَ والعشاءَ الآخرةَ فی جماعةٍ فهو فی ذِمّة اللّهِ ـ عزّوجلّ ـ و مَن ظلمهُ فاِنّما یظلُم اللّهَ و مَن حقّرهُ فاِنّما یُحقِّرُ اللّهُ ـ عزّوجلّ »؛[3] هرکس نماز صبح و عشا را به جماعت برگزار کند در پناه خداى متعال خواهد بود و کسى که به چنین فردى ستم کند به خدا ستم کرده است و هر کس او را تحقیر کند خداى عزّوجل را کوچک شمرده است.
4 . تربیت نیکو و پسندیده: از دیگر آثارى که در اقامه نماز جماعت وجود دارد، تربیت پسندیده است. به همین دلیل، ائمّه اطهار علیهمالسلام شیعیان را به شرکت در اینگونه محافل تشویق مىکنند و آن را مایه عزّت و سربلندى مذهب شیعه مىدانند. امام صادق علیهالسلام به زید شحّام مىفرماید: «یا زید! خالقوا النّاس بأخلاقِهِم، صَلّوا فی مساجِدهم و عودوا مَرضاهُم، فاِنّکم اِذا فُعلتم قالوا هؤلاءِ الجعفریةُ، رحم اللّهُ جعفرا، ما کان أحسنَ ما یُؤدِّبَ أصحابه»؛[4] با مردم معاشرت داشته باشید، در مساجد آنها نماز بخوانید و از بیمارانشان عیادت کنید. اگر اینگونه رفتار کنید مىگویند: اینها جعفرى مذهب هستند، خداوند جعفر را رحمت کند! چه خوب پیروانش را تربیت کرده است!
5 . آمرزش گناهان: امام على علیهالسلام مىفرماید: «اجابةُ المؤذِّن کفّارةُ الذّنوبِ»؛[5] اجابت دعوت مؤذّن (رفتن به مسجد براى اقامه نماز) کفّاره گناهان است.
6 . برائت از آتش جهنم: امام صادق علیهالسلام از جدّش حضرت على علیهالسلام نقل مىکند که فرمود: «مَن أدرکَ الصّلاةَ أربعینَ یوما فى الجماعةِ کُتِبَ له براءةٌ مِن النفاقِ و برائةٌ مِن النارِ»؛[6] هر کس چهل روز نماز جماعت را درک کند، براى او بیزارى از نفاق و آتش جهنم نوشته مىشود.
علاوه بر آثار مذکور، در پاسخ به سؤال مزبور، اقامه نماز جماعت و جمعه یک اثر تبلیغى و جهانى دارد که گفتن آن از زبان غیر مسلمانان زیباتر به نظر مىرسد. به ذکر نظر دو متفکر غیرمسلمان اشاره مىکنیم:
هراس لیف مىگوید: «در مسجد "ووکنج" لندن ملاحظه کردم که عالىترین نوع مساوات در میان مسلمانان وجود دارد، سخت دستخوش حیرت گردیدم؛ دیدم نژادهاى مختلف و شخصیتهاى عالى و دانى در کنار یکدیگر قرار گرفتهاند و برادرانه مشغول عبادت هستند. نظیر این را تاکنون ندیده بودم.»[7]
هوستون اسمیت در کتاب مذاهب انسان مىنویسد: «محل اجتماع مسلمانان را براى اداى صلوات خمسه، "مسجد" مىگویند. بیگانگانى که به ممالک اسلام سفر کردهاند، مشاهده نمودهاند که اجتماع مردم مسلمان در مساجد یکى از مناظر بسیار شورانگیز مذاهب بشرى عالم است؛ چه، در صحن و شبستان ساده و بىپیرایه، که با نورى ضعیف منوّر است، صدها نفوس دوش به دوش یکدیگر رو به سوى قبله، گاهى به قیام و گاهى به رکوع و گاهى به سجود مشغولند.»[8]
سؤال 104 ـ چه فضیلتهایى براى نماز جماعت ذکر شدهاند؟
برگزارى نماز جماعت از جمله دستوراتى است که در اسلام بر آنها تأکید و سفارش فراوان شده است و از سوى خداوند متعال آثار و فضایل ارزشمندى براى کسانى که براى برپایى این عمل تلاش مىکنند، منظور گردیده است.
در نامهاى از امام رضا علیهالسلام به مأمون عبّاسى در فضیلت «نماز جماعت» مىخوانیم: «و فضلُ الجماعةِ على الفردِ بُکلِّ رکعةٍ ألف رکعةٍ»؛[9] پاداش هر رکعت نماز جماعت نسبت به نماز به فرادا، برابر با دو هزار رکعت است.
پیامبر گرامى به امام على علیهالسلام فرمودند: «یا على! انّ مَن صلّى الغداةَ فی جماعةٍ فکانّما قامَ اللیلَ کلَّه راکعا و ساجدا»؛[10] اى على، هر کس نماز صبح را به جماعت بخواند مثل این است که تمام شب را با حالت رکوع و سجود گذرانده باشد.
پیامبر گرامى مواظبت بر نماز جماعت را بهترین راه براى عبور از پل صراط مىدانند: «مَن حافَظَ علىَ الجماعةِ حیثُ ما کانَ مرَّ علىَ الصّراطِ کالبرقِ اللاّمع فی أولِ زُمرةٍ معَ السابقینَ و وجههُ أضوءُ مِن القمرِ لیلة البدرِ و کانَ لَهُ بِکلِّ یومٍ و لیلةٍ حافظَ علیها ثوابُ شهیدٍ»؛[11] کسى که بر نماز جماعت مواظبت نماید همانند برق جهنده ـ بسیار سریع ـ همراه اولین گروه، از پل صراط مىگذرد، در حالى که سیماى او روشنتر از ماه شب چهاردهم مىباشد، و براى هر شب و روزى که بر نماز جماعت محافظت نماید، ثواب شهید داده مىشود.
در روایت دیگرى، صفوف نمازگزاران را به صفهاى ملائکهاى تشبیه
فرموده است: «و امّا الجماعةُ فانّ صفوفَ اُمّتى فى الأرضِ کصفوفِ الملائکةِ فی السّماءِ و الرکعةُ فی جماعةٍ أربعٌ و عشرونَ رکعةً کلُّ رکعةٍ أحبُّ الى اللّهِ ـ عزّوجلّ ـ مِن عبادةِ أربعینَ سنةٍ و امّا یوم القیامة [ الجمعةُ ] فانّ اللّهَ یجمعُ فیه الأولینَ و الآخرینَ للحساب [ سدٌّ ] فما مِن مؤمنٍ مشى الى الجماعةِ الاّ خفّفَ اللّهُ علیه ـ عزّوجلّ ـ أهوالَ یومِ القیامةِ ثُمَّ یأمرُ بِهِ اِلىَ الجنّةِ»؛[12] صفهاى نماز جماعت امت من در زمین مانند صفوف ملائکه الهى در آسمان است و ثواب هر رکعتش به اندازه بیست و چهار رکعت است که هر رکعتش نزد خداوند متعال محبوبتر از عبادات چهل سال است و اما امروز قیامت [یاجمعه] خداوند تمام انسانها را براى حساب جمع مىکند، پس هیچ مؤمنى نیست که بر نماز جماعت داشته باشد مداومت، مگر اینکه خداوند ترسها و وحشتهاى روز قیامت را برایش کم مىکند و سپس دستور مىدهد که او را به سوى بهشت ببرند.
اهمیت شرکت در نماز جماعت و برخوردارى از فضایل و پاداش آن به حدى است که پیامبر مکرّر به آن دسته از مسلمانانى که در نماز جماعت شرکت نمىکردند اخطار مىداد و آنها را عتاب و سرزنش کرد. پیامبر حتى کور مادرزاد را هم از شرکت در جماعت مسلمانان معاف نکرد؛ وقتى کورمادرزادى به حضرت فرمود: «انّى ضریر البصر و رُبّما أسمعُ النداءَ و لا أجدُ مَن یقودنى الى الجماعةِ و الصّلاةِ مَعکَ؟»؛ اى رسول خدا، من از چشم عاجز هستم و گاهى صداى اذان را مىشنوم و کسى را نمىیابم که مرا به جماعت راهنمایى کند تا با شما نماز بخوانم. پیامبر گرامى فرمودند: «شُدَّ ِمن منزلِکَ اِلىَ المسجدِ حَبلاً و احضرِ الجماعةَ»؛[13] ریسمانى از خانهات تا مسجد بکش و به کمک آن در نماز جماعت حاضر شو.
به راستى، آیا با دیدن این روایت از پیامبر گرامى، دیگر عذرى براى
شرکت نکردن و عدم حضور در نماز جماعت براى افراد باقى مىماند؟!
سؤال 105 ـ فلسفه تشریع نماز جماعت چیست؟
بىتردید، چنانچه جامعهاى دچار اختلاف و تفرقه شود، بخش مهمى از نیرو و توان و استعداد خود را در کشمکشها و درگیرىها از دست خواهد داد و این براى تمام جوامع، بخصوص جامعه اسلامى، بسیار خطرناک و نامطلوب است.
از این رو، در اسلام، وحدت، یکدلى و همسبتگى افراد جامعه با یکدیگر در
پرتو دستورات و فرامین الهى از اساسىترین نیازهاى جامعه بهشمار آمده
و در جهت ایجاد وحدت، قوانین و دستورالعملهایى براى مسلمانان وضع شدهاند. از جمله این قوانین و دستورات، که در مکتب اسلام بسیار بر انجام آنها تأکید شده، بجاى آوردن «نماز جماعت در هر روز» و نماز جمعه هفتهاى یک بار است. به دلیل آنکه غالبا نمازهاى جمعه و جماعت در مساجد برگزار مىشوند، از اینرو، مسجد در ایجاد «وحدت» و همبستگى داراى نقش و جایگاهى ویژه است. در پرسشهایى که از ائمّه اطهار علیهمالسلام در ارتباط با فلسفه تشریع نماز جماعت پرسیده شده، به برخى از آثار این عمل اشاره شده است که در ذیل، به آنها اشاره مىکنیم:
امام هشتم علیهالسلام در پاسخ به این سؤال فضل بن شاذان، به آثار فردى و اجتماعى نماز جماعت اشاره مىفرمایند: «لأن لایکونَ الاخلاصُ و التوحیدُ والاسلامُ و العبادةُ للّهِ الاّ ظاهرا مکشوفا مشهورا، لأنّ فی اظهارِهِ حجةٌ على اهلِ الشرقِ و الغربِ للّهِ ـ عزّوجلّ ـ وَحدَهُ و لیکون المنافقُ و المستخِفُّ مؤدیّا لِمَا أقرَّ به بظاهرِ الأسلامِ و المراقبةِ و لِیکونَ شهاداتُ الناسِ بالأسلامِ مِن بَعضِهم لِبعضٍ جائزةٌ ممکنةٌ مع ما فیه مِن المساعدةِ علىَ البرِّ و التقوى و الزجرِ عن کثیرٍ مِن معاصىِ اللّهِ ـ عزّوجلّـ »؛[14] براى اینکه بندگى خالصانه و یکتاپرستى و اسلام و عبادت خداوند ـ عزّوجلّ ـ آشکار گردد و از این طریق، حجت الهى بر همه انسانها تمام شود و منافقان و مؤمنانى که سهلانگارند و نماز را سبک مىشمارند، از دیگر مؤمنان شناسایى گردند و مؤمنان بتوانند به اسلام یکدیگر گواهى دهند. علاوه براین، شرکت در نماز جماعت کارى نیک و موجب پرهیزگارى است و دورى از بسیارى از گناهان را به دنبال خواهد داشت.
در روایت دیگرى امام صادق علیهالسلام مىفرماید: «انّما جُعل الجماعةُ و الأجتماعُ اِلىَ الصّلاةِ لکى یُعَرفَ مَن یُصلّى مِمّن لایُصلّى و مَن یَحفظُ مواقیتَ الصّلاةِ مِمّن یُضیّعُ و لولا ذلکَ لم یُمکن أحدٌ أن یَشهدَ على آخرِ بِصلاحٍ لأنّ مَن لایُصلّی لاصلاح له بین المسلمین... و قد کانَ یقولُ رسولُ اللّه صلىاللهعلیهوآله: لاصلاةَ لِمَن لا یُصلّى فى المسجدِ مَعَ المسلمین اِلاّ مِن علّةٍ»؛[15] نماز جماعت و اجتماع و گردهمایى براى نماز فقط به این خاطر مقرّر شده است که نمازخوان و بىنماز از یکدیگر شناخته شوند و نیز کسى که بر اوقات نماز محافظت مىکند از کسى که آن را ضایع مىسازد مشخص گردد، و اگر نماز جماعت نبود کسى از جامعه اسلامى نمىتوانست به صلاحیت دیگرى گواهى دهد؛ چون کسى که نمازش را نخواند در بین مسلمانان صلاحیت و جایگاهى ندارد... رسول گرامى مىفرمودند: نمازى نیست براى کسى که بدون عذر و علت در مسجد و با مسلمانان نماز نخواند.
از دو روایت مزبور آثار، اجتماعى نماز جماعت ظاهر مىشوند که بهطور خلاصه به آنها اشاره مىکنیم:
1 . آشکار شدن اسلام و بندگى خدا و آیین توحید و یکتاپرستى و اتمام حجت بر آنان؛
2 . شناخته شدن نمازخوان و بىنماز در اجتماع مسلمانان؛
3 . شناخت منافقان و کاهلان از مؤمنان حقیقى و شهادت دادن مردم بر یکدیگر؛
4 . ترویج روحیه تعاون و همکارى و مشارکت در کارهاى عمومى
و عامالمنفعه؛
5 . ترویج روحیه تقوا و پرهیزگارى؛
6 . تحقق نظارت عمومى بر رفتار و کردار افراد جامعه و در نتیجه،
اجتناب افراد از معاصى و فراهم شدن محیط سالم اجتماعى.
[1] . ارشاد القلوب، ج 1 ، ص 183 .
[2] . اصول کافى، ج 3 ، ص 371 ، باب «فضل الصلاة فىالجماعة»، حدیث سوم.
[3] . من لایحضره الفقیه، ج 1 ، ص 377 ، باب «الجماعة و فضلها»، حدیث 1098 .
[4] . همان، ج 1 ، ص 383 ، ح 1128 .
[5] . جامع الأخبار، ص 67 .
[6] . ارشاد القلوب، ج 1 ، ص 184 .
[7] . راه تکامل، ج 3 ، ص 102 / مسجد نهاد عبادت و ستاد ولایت، ص 170 .
[8] . اسلام از نظر دانشمندان غرب، ص 52 .
[9] . وسائل الشیعه، ج 8 ، ص 289 ، باب یکم، باب «تأکد استحبابها فىالفرائض».
[10] . دعائم الاسلام، ج 1 ، ص 153 .
[11] . اعلام الدین، ص 423 .
[12] . الخصال، ج 2 ، ص 355 / بحارالأنوار، ج 85 ، ص 6 ، باب یکم، حدیث هشتم.
[13] . تهذیب الأحکام، ج 3 ، ص 266 .
[14] . علل الشرائع، ج 1 ، ص 262 .
[15] . من لایحضره الفقیه، ج 3 ، ص 38 .