سؤال 99 ـ چه پاداشهایى براى تمیزکنندگان مسجد درنظر گرفته شده است؟
گرایش به زیبایى و تمییزى در وجود همه انسانها نهفته است. از اینرو، بهترین و مقدّسترین مکانها یعنى مساجد، باید در نهایت تمیزى و نظافت باشد تا انسان از حضور در آنجا نهتنها خسته و دلزده نشود، بلکه همواره دلتنگ این مکانها گردد. از اینرو، مىبینیم در روایات، پاداشهاى زیادى براى نظافتکنندگان مسجد در نظر گرفته شده است که در ذیل، به برخى از آنها اشاره مىکنیم:
1 . آمرزش گناهان: رسول خدا صلىاللهعلیهوآله فرمودند: «مَن کَنسَ المسجدَ یَوم الخمیسِ و لیلةَ الجُمعةِ فأخرجَ مِنه مِن الترابِ ما یَذَرُّ فِى العین غفراللّهُ تعالى له»؛[1] کسى که خانه خدا را در روز پنجشنبه و شب جمعه خاکروبى کند و به اندازه غبارى که در چشم مىرود از مسجد خاک برگیرد، خداوند او را مورد آمرزش خویش قرار مىدهد.
از حدیث مزبور استفاده مىشود که نظافت مسجد در روز پنجشنبه و جمعه از فضیلت خاصى برخوردار است، ولى این کار در هر زمان دیگرى هم صورت گیرد پسندیده است؛ چون نفس عمل مهم است. علاوه بر این، مهم نیست که حتما مقدار زیادى خاکروبه و آشغال از مسجد بیرون کنند؛ مهم اهمیت دادن به نظافت و تمیز نگه داشتن مساجد است که باید از سوى تکتک مسلمانان صورت پذیرد.
2 . سالم ماندن جسد پس از مرگ: عبداللّه بن مسعود از رسول خدا صلىاللهعلیهوآله در حدیثى طولانى نقل مىکند که آن حضرت فرمودند: در شب معراج دیدم که بر در ششم بهشت نوشته بود: «... و مَن أرادَ أنْ لا تأکُلُه الدیدانُ تحت الأرضِ فلیکنس المساجد»؛[2] و هر کس بخواهد کرمها (جسد) او را در زیرزمین نخورند، مساجد را جارو کند.
3 . اشتیاق بهشت و حوریان بهشتى به ملاقات او: امام کاظم علیهالسلام از پدرش نقل مىکند که: «أنّ الجنّة والحورَ لتشتاقُ الى مَن یَکسُحُ المساجد و یأخذُ مِنها القذى»؛[3] بهشت و حوریان مشتاق ملاقات کسانى هستند که مساجد را جارو کنند و به اندازه خاشاکى که در چشم مىرود از آن خاک برگیرند.
4 . برخوردارى از رحمت متقّین: امام صادق علیهالسلام از پدران بزرگوارش از رسول خدا صلىاللهعلیهوآله نقل مىکند که آن حضرت فرمود: «مَن قَمَّ مسجدا کَتبَ اللّهُ له عِتقُ رقبةٍ و مَن أخرجَ ما یقذى عینا کَتبَ اللّه له کِفلینِ مِن رَحمتِه»؛[4] کسى که مسجدى را جارو کند، خداوند پاداش آزاد کردن بندهاى براى او مىنویسد و اگر از مسجد به اندازه خاشاکى که در چشم مىرود، غبار برگیرد خداوند ـ عزّوجلّ ـ دو بهره و نصیب از رحمت خویش را به وى عطا مىفرماید.
قرآن کریم برخوردارى از رحمت مضاعف و دو چندان الهى را یکى از
آثار تقوا معرفى مىکند، آنجا که مىفرماید: «یا أیُّها الذّینَ آمَنوا اتّقوا اللّهَ و آمِنوا بِرسولهِ یُؤتِکم کِفلینِ مِن رحمتهِ»؛[5] اى اهل ایمان! اگر تقواى الهى پیشه سازید و به رسول خدا ایمان آورید، خداوند رحمت مضاعف خویش را به شما عطا خواهد کرد.
سؤال 100 ـ در ساخت مکانهاى بهداشتى مسجد، چه نکاتى باید رعایت شوند؟
در تعریف بناى مسجد، یکى از مستحبات آن است که مکانهاى بهداشتى را در کنار مسجد بسازند. از رسول گرامى روایت شده است که فرمودند: «واجعلوا مَطاهِرکم على أبوابِ مساجِدکم»؛[6] محلهاى تطهیر را در کنار مساجد قرار دهید.
صاحب جواهر پس از ذکر این روایت مىفرماید: مؤیّد این حکم آن است که این کار به مصلحت کسانى است که به مسجد رفت و آمد مىکنند و باعث مىشود نمازگزاران از ناحیه بوى محل تطهیر دچار اذیت نشوند. علاوه برآن، اینکار باعث مىشود تا مسجد در معرض نجس شدن قرار نگیرد و با احترام و منزّه بودن مسجد نیز سازگار است.[7]
شهید اول مىفرماید: «والمیضاةُ على بابِها»؛ مستحب است که مکانهاى بهداشتى مسجد را در کنار در آن بسازند. شهید ثانى قدسسره در توضیح این عبارت مىفرماید: این استحباب مربوط به فرضى است که بناى دستشویى مقدّم بر تحقق عنوان مسجد باشد (یعنى اگر زمینى عنوان مسجد ندارد مىتوان سرویس بهداشتى در آن ساخت)، ولى اگر تحقق عنوان «مسجد» شده باشد. ساختن هرگونه مکان بهداشتى در فضاى مسجد حرام است و همچنین ساختن وضوخانه چنانچه چه ضررى براى مسجد داشته باشد، جایز نیست.[8]
سؤال: قطعه زمینى است که آن را شخصى به نیّت مسجد خریدارى کرده و درصدد ساختن آن بوده است. لکن قبل از آنکه آنجا را ساختمان کند و قسمت شبستان و دستشویى و توالت آن را معیّن نماید مرحوم شده بعد از او چند نفر دیگر با خرج خودشان، قسمت شمالى زمین را که موردنظر بانى براى شبستان بوده، ساختهاند. (مورد نظر از این جهت که بانى در آن قسمت زمین، گاهى نماز مىخوانده و آن قسمت را هموار کرده بود.) و چون بانى زمین مرحوم شده و قسمت توالت و دستشویى را معلوم نکرده، هنوز مسجد فاقد توالت است، در حالى که وراث بانى هستند و براى هرگونه اصلاحى به صورتى که شرع مقدّس اجازه فرماید، حاضرند. تقاضا مىشود نظر مبارک را در مورد ساختن
دستشویى و توالت مرقوم فرمایید که ان شاءاللّه مشکل حل شود؟
جواب: «در محلى که به عنوان مسجد نماز در آن خوانده نشده، هر طورى که معمار و مهندس صلاح بدانند و با نقشه ساختمان مخالف نباشند، ساختن توالت و دستشویى مانعى ندارد.»[9]
سؤال: زمینى به مساحت 250 متر مربع واقع در جنب مسجدى به منظور اضافه کردن وسعت حیاط مسجد خریدارى شده و بعدا ساختمانى در آن احداث گردیده که بالاى آن به قسمت مسجد زنانه اضافه شده و از طبقه پایین و زیرزمین جهت انبار و کتابخانه و شوفاژ و سایر نیازها استفاده خواهد شد و چون ساختمان مذکور احتیاج به دستشویى و توالت دارد، آیا مىتوان در زیرزمین این ساختمان، چاهى براى فاضلاب و توالت حفر نمود و در روى آن دستشویى و توالت ساخت یا خیر؟
جواب: «در فرض سؤال، اگر زمین مذکور را به قصد مسجد شدن وقف نکرده باشند، یا قصد مسجد شدن طبقه زیر را نکرده باشند و فقط طبقه روى زیرزمین را، که به قسمت زنانه اضافه شده، مسجد قرار دادهاند، جایز است در زیرزمین، که مسجد نیست، چاه فاضلاب حفر نمایند و توالت بسازند؛ و اگر تمام آن به قصد مسجدیت وقف شده باشد زیر زمین نیز مسجد است و حفر چاه فاضلاب و ساختمان توالت و دستشویى در آنجا جایز نیست.»[10]
[1] . من لایحضره الفقیه، ج 1 ، ص 233 ، ح 700 .
[3] . بحارالأنوار، ج 80 ، ص 382 .
[4] . المحاسن، ج 1 ، ص 57 ـ 58 .
[6] . تهذیب الاحکام، ج 3 ، ص 254 ، ح 22 از باب «فضائل المساجد والصلاة فیها».
[7] . جواهر الکلام، ج 14 ، ص 78 .
[8] . شرح اللمعة، ج 1 ، ص 541 .
[9] . مجمع المسائل، ج 1 ، ص 140 ، س 52 .