سؤال 86 ـ ویژگىهاى معنوى مسجد که در قرآن و روایات ذکر شده کدامهایند؟
در قرآن کریم، آیهاى وارد شده که معروف به آیه «رفع مساجد» است. خداوند متعال در سوره نور مىفرماید: «فی بیوتٍ أذنَ اللّهُ أَن تُرفَعَ و یُذکرَ فیها اسمهُ یُسبِّحُ له فیها بِالغُدوِّ والآصال»؛[1] در خانههایى که خدا اجازه فرموده است که رفعت یابند و در آنها نام او به بزرگى یاد شود، هر صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند. طبق آیه شریفه، اولین ویژگى مساجد آن است که خانههاى خدا در روى زمین هستند و به فرمان پروردگار بنیاد شدهاند. مفسّران در تفسیر کلمه «بیوت» مىگویند: مراد از «بیوت» براساس روایات یا بیوت انبیاء و ائمّه اطهار علیهمالسلام است و یا مساجد. صاحب مجمع البیان در تبیین اینکه مراد از «بیوت» مساجد باشد، به روایتى از رسول گرامى صلىاللهعلیهوآله استناد مىکند که مىفرماید: «المساجدُ بیوتُ اللّهِ فى الأرضِ و هى تَضىء لأهلِ السّماءِ کما تَضىءُ النجومُ لأهلِ الأرض»؛[2] مساجد خانههاى خدا در روى زمین هستند. همانگونه که ستارگان براى اهل زمین مىدرخشند، مساجد نیز براى اهل آسمان درخشان و نورانى هستند. صاحب تفسیر مجمع البیان در تأیید اینکه ممکن است بیوت انبیا هم مراد باشد به روایاتى استناد مىکند.[3]
علاّمه طباطبائى قدسسره در تفسیر المیزان مىفرماید: از مصادیق یقینى اینبیوت مساجد مىباشند که آمادهاند تا ذکر خدا در آنها گفته شود و صرفا براى اینکار ساخته شدهاند؛ همچنان که فرمود: «و مساجدُ یُذکَر فیها اسمُ اللّه کثیرا»؛[4] و مساجدى که نام خدا در آن بسیار برده شود.[5]
ویژگى دوم این مراکز الهى آن است که چون داراى اهمیت ویژهاى هستند، خداوند فرمان رفع و منزلت آنها را صادر نموده است: «أن تُرفع» علاّمه طباطبائى مىنویسد: مراد از «رفع بیوت»، رفع قدر و منزلت و تعظیم آنهاست و چون عظمت و علوّ، خاص خداى تعالى است و احدى شریک او نیست، مگر آنکه منتسب به او باشد که به مقدار انتسابش به او، از آن بهرهمند مىشود. پس اذن خدا به اینکه این بیوت رفیع المقام باشند، به خاطر این است که این بیوت منتسب به خود اویند. علت رفعت این خانهها همان «یُذکَرَ فیها اسمُه» است؛ یعنى همین که در آن بیوت نام خدا برده مىشود.[6]
ویژگى سوم این است که مساجد پایگاه عبادت و پرستش هستند و «یُذکرَ فیها اسمُه» از این رو، به موحّدان و یکتاپرستان و عابدان در مسجد بشارت مىدهد: «ألا بَشِّر المشّائین فی الظلماتِ الىَ المساجدِ بالنورِ السّاطعِ یومَ القیامة»؛[7] بشارت دهید کسانى را که در تاریکى شب به سوى مساجد گام برمىدارند به نورى درخشان در روز قیامت. و شاید این به آن دلیل است که مساجد مراکز انوار الهى هستند. ویژگى چهارم آنکه مساجد از خصوصیتى برخوردارند که مردان الهى و عابد را به سوى خود جذب مىکنند، بهگونهاى که هر صبح و شام در آن به تسبیح خدا مشغولند: «یُسبِّحُ له فیها بالغُدوِّ الآصالِ.» بنابراین، مساجد پایگاه عبادت و پرستش خداوند هستند و شاید بتوان گفت: مهمترین هدف از بیان مسجد همین عبادت خداوند است؟ زیرا در دیگر آیات هم از کسانى که مانع عبادت و ذکر خدا در مسجد بشوند به عنوان «ظالم» یاد مىکند.[8] علاوه بر این، هدف نهایى و اساسى از آفرینش جن و انس در قرآن کریم، عبادت است و بس: «و ما خلقتُ الجنَّ والانس اِلاّ لیعبدونِ»؛[9] جن و انس را جز براى عبادت و پرستش نیافریدم.
[2] . بحار الأنوار، ج 23 ، ص 325 ـ 326 .
[3] . ر. ک: مجمع البیان، ج 7 ، ص 227 .
[5] . المیزان، ترجمه سید محمّد باقر موسوى همدانى، ج 15 ، ص 175 .
[6] . المیزان، ترجمه سیدمحمّدباقر موسوى همدانى، ج 15 ، ص 174 ـ 175 .
[7] . من لایحضره الفقیه، ج 1 ، ص 239 ، باب «فضل المساجد»، ح 720 .