سؤال 83 ـ مقصود از «محراب» چیست؟
لغویان براى «محراب» معانى گوناگونى ذکر کردهاند که در ذیل، به برخى از آنها اشاره مىکنیم: «المِحْرابُ ـ بالکسرِ و السکون ـ الغرفةُ و مقامُ الامام فِى المسجدِ و یقال: محرابُ المصلّى مأخوذٌ من المحاربة لأنّ المصلّى یُحاربُ الشیطانَ و یُحاربُ نفسَه باحضارِ قلبِه»؛[1] محراب ـ به کسر میم و سکون باء ـ غرفه یا جایگاه امام جماعت در مسجد است و گفته مىشود محراب نمازگزار که از محاربه و جنگ گرفته شده است؛ چون نمازگزار با شیطان و هواى نفس مىجنگد تا حضور قلب پیدا کند.
در لسان العرب نیز آمده است: «و مِحرابُ المسجدِ أیضا صدرُه
و أشرفُ موضعٍ فیه»؛[2] صدر مسجد را نیز محراب نامیدهاند، و برخى گفتهاند: محراب را به آن دلیل «محراب» نامیدهاند که انسان باید در آن عارى از اشتغالات دنیوى و پریشانى خاطر باشد. در دوران ما، محراب مکانى است که با کیفیت خاصى به عنوان جایگاه مخصوص به امام جماعت ساخته مىشود.
آنچه از تاریخ استفاده مىشود این است که در گذشته و در شرایع پیش از اسلام نیز مکانى به عنوان محراب و محل عبادت وجود داشته است، هرچند کیفیت این مکانها براى ما روشن نیست. براى نمونه، در مورد حضرت مریم علیهاالسلام قرآن کریم مىفرماید: «کُلّما دَخَل علیها زکریَّا المِحرابَ وَجَدَ عِندَها رزقا»؛[3] هرگاه زکریّا بر محراب عبادت مریم داخل مىشد، نزد او رزقى (از سوى خداوند) مىیافت. از روایتى در باره ساختن مسجد پیامبر صلىاللهعلیهوآله هم استفاده مىشود که این مسجد فاقد محراب بود و اگر گاهى تعبیر به محراب النبى صلىاللهعلیهوآله مىشود، مقصود همان محل نماز و مصلاّى حضرت است.[4]
[1] . مجمعالبحرین، ج 2 ، ص 38 .
[2] . لسان العرب، ج 1 ، ص 305 .
[4] . ر. ک: اصول کافى، ج 3 ، ص 296 ، ح 1 .