سؤال 1 ـ انداختن آب دهان و بینى و خلط سینه در مسجد چه حکمى دارد؟
مسجد مکان مقدّس و باعظمتى است. از اینرو، در روایات از انداختنآب دهان و بینى در مسجد نهى شده است. امام على علیهالسلام مىفرمایند:«من وَقّر المسجدَ مِن نُخامِتهِ لَقىَ اللّهَ یَوم القیامةِ ضاحکا قَد اَعطى کتابِهِ بیمینهِ و اَنّ المسجدَ لیلتوى مِن النُخامةِ کَما یَلتوى أحدکم بِالخیزرانِ اذا وَقَعَ به»؛[1]
کسى که احترام مسجد را حفظ کند و از انداختن اخلاط (بینى و سینه) در آن خوددارى کند، در روز قیامت با سرور و شادمانى، در حالى که نامه اعمالش در دست راستش قرار دارد، خداوند را ملاقات مىکند. همانا مسجد هنگامى که کسى در آن خلط مىاندازد، از شدت درد و ناراحتى به خود مىپیچد؛ همانگونه که اگر یکى از شما را با چوب خیزران بزنند، از شدت درد به خود مىپیچد.
در برخى دیگر از روایات، فروبردن آب دهان و سینه را در مسجد، موجب بهبود بیمارىها و امراض دانستهاند؛ امام صادق علیهالسلام از پدرش نقل مىکند که پیامبر نقل فرمودند که: «مَن رَدَّ ریقهُ تعظیما لِحقِّ المسجدِ جَعلَ اللّهُ ذلکَ قوّةً فى بدنه و کَتب له بها حسنةً و حُطَّ عنه سَیّئةٌ» و قال: «لا تَمُرُّ بداءٍ فى جوفهِ الاّ اَبرأَتهُ»؛[2] کسى که بهخاطر بزرگداشت و احترام مسجد، آب دهان خود را فرو برد و در مسجد نیندازد، خداوند این آب دهان را بهقدرت و توانایى تبدیل مىکند و براى او در مقابل این کار، حسنهاى مىنویسد و گناهى را از او محو مىنماید. و فرمودند: این آب دهان به هر دردى که در بدن او برخورد نماید، آن را شفا مىبخشد.
بهدلیل آنکه ممکن است افراد به دلایل گوناگون، قادر به فرو بردن آب دهان و اخلاط سینه خود نباشند، بجاست هنگام رفتن به مساجد دستمالى همراه داشته باشند تا در صورت لزوم، از آن استفاده کنند و حرمت خانه خدا را از بین نبرند.
سؤال 2 ـ آداب ظاهرى مسجد رفتن که در حضور
قلب و حال خضوع و خشوع مؤثرند، کدامهایند؟
در پاسخ به سؤال مزبور، به اختصار به چند مورد اشاره مىکنیم:
1 . طهارت: مرحوم شیخ صدوق قدسسره روایتى از امام صادق علیهالسلام نقل مىکند که فرمود: «مکتوبٌ فى التوراةِ انّ بیوتى فِى الأرضِ المساجدُ طوبى لِمَن تَطهَّر فی بیتهِ ثُمّ زارنی و حقٌّ على المزور أن یُکرِمَ الزائر»؛[3] در تورات آمده است که خانههاى من در زمین مساجد هستند. پس خوشا به حال کسى که در خانهاش تطهیر کند و سپس به زیارت من آید. در این صورت، بر من لازم است که زائر خود را تکریم کنم.
امام باقر علیهالسلام مىفرمایند: «لاتدخلِ المساجد اِلاّ بِالطهارةِ و من دَخلَ مسجدا بغیرِ الطهارةِ فالمسجدُ خصمُهُ»؛[4] وارد مساجد نشو، مگر با طهارت و پاکى، و کسى که بدون طهارت وارد مسجد شود مسجد دشمن او خواهد بود.
همانگونه که ملاحظه مىشود دو روایت مزبور اطلاق دارند که مؤمنان باید جسم و روحشان را پیش از ورود به مساجد تطهیر کنند.
2 . با پاى پیاده رفتن: اگر انسان بخواهد پیش از ورود به مسجد و اقامه نماز، حال خضوع و خشوع پیدا کند، بهتر آن است با اندکى صرف وقت، این مسیر را با پاى پیاده طى کرده، در بین راه در نامه عمل خود بنگردد، از گناهان و خطاها عذرخواهى کند و از اینکه توفیق مسجد رفتن پیدا کرده است، شکرگزار باشد. علاوه برآن، در روایات براى پیاده رفتن به مساجد اجر و ثواب هم در نظر گرفته شده است. پیامبر گرامى فرمودند: «وَ مَن مَشى اِلى مسجدٍ مِن مساجدِ اللّهِ فلَهُ بِکُلِّ خُطوةٍ خطاها حَتّى یرجع اِلى منزلهِ عشر حسناتٍ و مَحى عَنه عشرَ سیّئاتٍ و رُفِعَ له عشر درجاتٍ»؛[5] کسى که به سوى یکى از مساجدپیاده حرکت کند، خداوند در مقابل هر گامى که در مسیر رفت و برگشت برمىدارد به او ده حسنه پاداش مىدهد و ده بدى از او دور مىکند و وى را ده درجه بالا مىبرد.
در روایت دیگرى، جابر بن عبداللّه نقل مىکند که خانههاى ما از مسجد پیامبر دور بود، خواستیم بفروشیم و به مسجد نزدیک شویم. رسول خدا صلىاللهعلیهوآله ما را از این کار نهى کرده، فرمودند: «اِنّ لکُم بِکُلِّ خُطوةٍ درجةً»؛[6] براى شما در برابر هر گامى که به سوى مسجد برمىدارید درجهاى نزد خداوند است.
3 . دعا خواندن هنگام ورود: مستحب است انسان هنگام ورود به مسجد، ادعیه و اذکارى را که از ائمّهاطهار علیهمالسلام هنگام ورود به مسجد نقل شدهاند، بخواند. امام باقر علیهالسلام از پیامبر نقل مىفرماید که فرمود: «اذا دَخَلَ العبدُ المسجدَ فقال: أعوذُ بِاللّهِ مِن الشیطانِ الرّجیمِ، قال: اوّه! کَسرَ ظهری، و کتبَ اللّهُ بِها عبادةَ سنة»؛[7] اگر بنده خدا هنگام ورود به مسجد استعاذه کند، شیطان مىگوید: آه! کمرم شکست. و خداوند به پاداش این عمل، براى او عبادت یک سال مىنویسد. دعاهاى دیگرى نیز در روایات آمدهاند که از ذکر آنها خوددارى مىکنیم.
4 . ورود با پاى راست: از ائمّه معصوم علیهالسلام نقل شده است که فرمودند:«الفضلُ فی دخول المسجد أن تَبدأ برجلک الیُمنى اِذا دخلت و بالیسرى اِذا خَرجتَ»؛[8] فضیلت آن است که در هنگام ورود به مسجد، با پاى راست داخل شوى و هنگام خروج، پاى چپ مقدّم شود.
5 . نماز تحیّت مسجد: پس از داخل شدن به مسجد، مستحب است انسان براى رعایت ادب و احترام مسجد، پیش از نشستن، دو رکعت نماز تحیّت مسجد به جاى آورد. ابوذر غفارى رحمهاللهمىگوید: روزى رسول گرامى صلىاللهعلیهوآله را در مسجد ملاقات نمودم. پیامبر صلىاللهعلیهوآله فرمودند: «یا أباذر! انّ لِلمسجدِ تحیّةً. قلتُ: و ما تحیّتُه؟ قال: رکعتانِ تَرکعُهما»؛[9] اى ابوذر! مسجد تحیّتى مخصوص دارد. عرض کردم: تحیّت مسجد چیست؟ فرمودند: اینکه دو رکعت نماز بجاى آورى.
اهمیت نماز تحیّت تا آن حد است که از نماز تحیّت به عنوان حقى که مسجد بر عهده مؤمنان دارد، یاد شده است. امام على علیهالسلام مىفرماید: «مِن حَقِّ المسجدِ اذا دخلتَهُ أن تُصلّى فیه رکعتین»؛[10] از جمله حقوق مسجد آن است که هنگام ورود در آن، دو رکعت نماز تحیّت بجاى آورى.
البته فقها فتوا مىدهند که چنانچه انسان هنگام ورود و پیش از نشستن، نماز واجب را هم اقامه کند، کفایت مىکند و در واقع، نماز تحیّت مسجد را بجاى آورده است، اگرچه بجاى آوردن دو رکعت نماز مستقل به نیت تحیّت مسجد ـ همانگونه که در روایات اشاره شد ـ بهتر است.
سؤال 3 ـ آیا با عذر شرعى مىتوان وارد حیاط مسجد و یا حرم امامان و امامزادگان شد؟
«داخل شدن در حیاط مسجد، اگر مسجد نباشد با داشتن عذر شرعى مانعى ندارد و احتیاط واجب آن است که در حرم امامان هم توقّف نکند، بلکه عبور نیز ننماید و همچنین در رواقها. اما در ارتباط با حرم امامزادگان، رفتن با این حالت مانعى ندارد، ولى بهتر این است که به حرم امام زادههاى مشهور مثل حضرت معصومه علیهاالسلام در قم با حال جُنب نرود.»[11]
[1] . دعائم الاسلام، ج 1 ، ص 148 .
[2] . المحاسن، ج 1 ، ص 45 ـ 55 .
[3] . ثواب الأعمال، ص 28 .
[4] . جامع الأخبار، ص 70 .
[5] . ثواب الأعمال، ص 290 .
[6] . صحیح مسلم، ج 50 ، ص 168 / صحیح بخارى، ج 1، کتاب «الصلاة»، باب 426 ، ص 321 .
[7] . مستدرک الوسائل، ج 3 ، ص 388 ـ 389 ، باب 30 ، ح 1 .
[8] . اصول کافى، ج 3 ، ص 308 ـ 309 ، ح 1 ، باب «القول عند دخول المسجد».
[9] . شیخ طوسى، الامالى، ص 539 .
[10] . دعائم الاسلام، ج 1 ، ص 150 .
[11] . ر. ک: توضیح المسائل، مسئله 355 / آیهاللّه بهجت، توضیح المسائل، مسئله 359 / مجمع المسائل، ج 1 ، ص 71 ، س 18 .