سؤال 61 ـ مقصود از «زینت» در آیه شریفه «خُذُوا زینتَکُم عند کلِّ مسجدٍ» چیست؟
آیه شریفه مىفرماید: «یا بَنى آدم خُذُوا زینَتَکم عِندَ کُلِّ مَسجدٍ»؛[1] اى فرزندان آدم! هنگام رفتن به مسجد زینت خود را برگیرید. آیه زینت کردن را یکى از آداب رفتن به مسجد براى مؤمنان ذکر مىکند. مفسّران از جمله علاّمه طباطبائى در ذیل این آیه شریفه مىفرماید: «مقصود از به همراه داشتن زینت در تمام مساجد، آن است که انسان هنگام حضور در مسجد، نیکو و پسندیده خود را بیاراید. و فرمان خداوند به زینت کردن، در حقیقت، بهمعناى مطلوب بودن این عمل براى نماز و دیگر عبادات مشابه همچون طواف مىباشد و شامل زینت کردن در نمازهاى عید و جماعات یومیه و سایر عبادات نیزمىشود.»[2]
بنابراین، طبق آیه شریفه، خداوند متعال دوست دارد بندگان او آراسته و مرتّب به خانه وى داخل شوند، که البته از نظر عقلى هم رعایت ادب بندگى این اقتضا را دارد. همچنان که انسان در مهمانى تا حد ممکن آراسته و نیکو حضور پیدا مىکند، نیکوست که در حضور معبود و آفریننده خود نیز اینچنین حضور پیدا کند. روشن است که مراد از «زینت» فقط آراستگى ظاهر نیست و آرایش معنوى، که متناسب با نماز و سایر عبادات باشد، نیز منظور است. از اینرو، آراسته شدن به زیور فضایل معنوى مانند اخلاص و یاد خدا و خضوع و خشوع نیز از مصادیق مهم زینت در مسجد است. همچنانکه در منابع دینى ما وارد شده است که ائمّه اطهار علیهمالسلام ما را به آراستن خود به زیور فضایل معنوى به هنگام ورود به مساجد فرمان دادهاند:
امامعلى علیهالسلاممىفرمایند:«انّ اللّهَ ـ عزّوجلّ ـ اوحى الى عیسى بن مریم علیهالسلام: قُل لِلمَلأ مِن بَنى اسرائیلَ لا یَدخلوا بَیتا مِن بیوتی اِلاّ بقلوبٍ طاهرةٍ و أبصارٍ خاشعةٍ و اکُفٍّ نقیّةٍ»؛[3] خداوند ـ عزّوجلّ ـ به عیسىبن مریم وحى نمود که به بنىاسرائیل بگو: جز با دلهاى پاکیزه و دیدگان خاشع و دستان پاک به هیچ یک از خانههاى من وارد نشوید.
از اینرو، مىتوان گفت: زینت واقعى براساس روایت مزبور، در سه چیز است:
1 . در قلب که از هرگونه شرک و ریا و کژى به دور و آراسته به طهارت و پاکى و خالصى باشد.
2 . چشمها به زینت خشوع در مقابل حق آراسته و از خیانت مبّرا باشند.
3 . دستها که پاک باشند و از حرام و شبهه اجتناب نمایند.[4]
البته در روایات وارد شده از ائمّهاطهار علیهمالسلام امورى به عنوان مصداق و معناى «زینت» در تفسیر آیه شریفه ذکر شدهاند. در تفسیر عیّاشى، ذیل آیه شریفه از خیثمه نقل شده است که مىگوید: «کانَ الحسنُ بن علىٍّ علیهالسلام اِذا قامَ الى الصلاةِ لَبِسَ أجودَ ثیابه. فقیل له: یابنَ رسولِ اللّه لِمَ تَلبِسُ أجودَ ثیابِکَ؟ فقال علیهالسلام: اِنَّ اللّهَ جمیلٌ یُحبُّ الجمالَ، فاَتجمَّلُ لِربّى و هو یَقولُ: «خُذوا زینتَکم عِندَ کلِّ مسجدٍ» فَاُحبُّ أن اَلبَسَ أجودَ ثیابى»؛[5] امام حسن علیهالسلام هر وقت مىخواست به نماز بایستد، بهترین لباسهاى خود را مىپوشید. عرض کردند: اى پسر رسول خدا صلىاللهعلیهوآله ، چرا بهترین لباسهاى خود را هنگام نماز مىپوشى؟ فرمود: خداوند زیباست و زیبایى را دوست دارد و مىفرماید: زینت خود را به هنگام سجود ـ نماز و مسجد ـ به همراه داشته باشید. من نیز خود را براى پروردگارم زینت مىدهم و دوست دارم بهترین لباسم را بپوشم.
از دیگر مصادیقى که در تفسیر آیه شریفه ذکر شده، شانه کردن موى سر است. ابىبصیر مىگوید: از امام صادق علیهالسلام درباره آیه شریفه «خُذوا زینتَکُم عِندَ کُلِّ مَسجدٍ». سؤال کردم، حضرت در جواب فرمود: «هو المِشطُ عِندَ کلِّ صلاة فریضةٍ و نافلةٍ»؛[6] مقصود شانه کردن پیش از هر نماز است، چه واجب باشد و چه مستحب.
بنابراین، آنچه از روایات در تفسیر کلمه «زینت» استفاده مىشود
این است که «زینت» در آیه شریفه، هم شامل آراستگى ظاهرى مىشود و هم شامل آراستگى باطنى و درونى. و ذکر مصادیق در روایات از قبیل پوشیدن لباس نیکو یا شانه کردن جنبه تعیینى ندارد، اینها از مصادیق زینت هستند. از اینرو، استفاده کردن هرگونه زینتى که شرعا و یا عرفا نکوهیده نباشد، از قبیل استعمال عطر و بوى خوش در نماز و مسجد، مطلوب و پسندیده است.
علاوه برآن، در برخى دیگر از روایات، استفاده از عطر نیز از مصادیق
زینت به شمار آمده و آثار و فوایدى نیز براى استعمال آن ذکر شده است. در روایتى، امام صادق علیهالسلام نقل مىفرماید که امام سجّاد علیهالسلام در شبى سرد، در حالى که ردا و عمامهاى از خز پوشیده و بوى خوش نیز استعمال کرده بودند، به خادم خود برخورد نمودند. خادم عرض کرد: «جُعلتُ فِداک! فى مثلِ هذهِ الساعةِ على هذه الهیئةِ الى أین؟» فدایت شوم! در این ساعت از شب با این هیأت و قیافه نیکو به کجا مىروید؟ امام سجّاد علیهالسلام در جواب فرمود: «الى مسجدِ جدّى رسول اللّه صلىاللهعلیهوآله»؛[7] به مسجد جدم پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله مىروم.
بنابراین، نه تنها در سیره پیامبر صلىاللهعلیهوآله و اهلبیت علیهمالسلام استفاده بسیار از عطر را مىبینیم، بلکه براى کسى که در نماز از آن استفاده کند فضایلى هم ذکر شده است. امام صادق علیهالسلام مىفرماید: «صلاةٌ متطیّبٌ أفضلُ مِن سبعینِ صلاةٍ بغیرٍ طیب»؛[8] نمازى که با بوى خوش خوانده شود فضیلتش از هفتاد نماز در حالت عادى بالاتر است.
در پایان این بحث، به دو اثر از آثار پاکیزگى و استعمال بوى خوش اشاره مىکنیم:
1 . در روایتى از مولاى متقیان امام على علیهالسلام وارده شده است: «النظیفُ مِن الثیابِ یَذهبُ الهمَّ والحزنَ و هو طهورٌ للصّلاة»؛[9] استفاده از لباسهاى پاکیزه و تمیز غم و اندوه را از بین مىبرد و براى نماز خواندن هم پسندیدهتر است. بنابراین، از جمله آثار پاکیزگى از بین رفتن غم و اندوه روحى است.
2 . امام صادق علیهالسلام از نبى اکرم صلىاللهعلیهوآله نقل مىکند که فرمود: «الطیّبُ یَشِدُّ القلبَ»؛ بوى خوش قلب را قوى و مقاوم مىکند. آثار دیگرى نیز در روایات ذکر شده که به دلیل طولانى شدن پاسخ، از ذکر آنها خوددارى مىکنیم.
[2] . المیزان، ج 8 ، ص 79 .
[3] . الخصال، ج 1 ، ص 337 .
[4] . سیماى مسجد، ج 1 ، ص 359 ـ 360 .
[5] . تفسیر عیّاشى، ج 2 ، ص 14 .
[7] . اصول کافى، ج 6 ، ص 517 ، ح 5 .
[8] . همان، ص 510 ، باب «الطیب»، ح 7 .
[9] . همان، ص 444 ، حدیث 14 از باب «اللباس».