سؤال 42 ـ ترک مسجد چه عواقبى به دنبال دارد؟
اگرچه در روایات و منابع اسلامى بر حضور مؤمنان در مسجد بسیار تأکید شده و براى این حضور آثار و فواید فراوانى نقل شده است، اما هیچیک از علما از این روایات استفاده نکردهاند که اگر کسى مطلقا به مسجد نیاید پس مسلمان نیست. آرى، چنانچه ترک مسجد و حضور نیافتن در آن و یا خروج از آن در هنگام عبادات ـ مثل وقت اذان ـ بدون عذر و علتى و یا همراه با اغراضى دیگر باشد، مسائلى به دنبال دارد که روایات و متون دینى به آنها اشاره کردهاند:
1 . نفاق: در روایتى از رسول گرامى صلىاللهعلیهوآله وارد شده است که فرمودند: «مَن سَمِعَ النداء فِى المسجدِ فَخَرَجَ مِن غیرِ علّةٍ فهو منافقٌ اِلاّ أن یُریدَ الرجوعَ الیه»؛[1] کسى که صداى اذان مسجد را بشنود و بدون علت از مسجد خارج شود، منافق است، جز اینکه قصد برگشت به مسجد داشته باشد.
2 . کامل نبودن نماز تارک مسجد: از دیگر عواقبى که در روایات و متون دینى براى تارک مسجد ذکر شدهاند، امام صادق علیهالسلام فرمودند: «مَن صَلّى فى بیتهِ جماعةً رغبةً عنِ المسجدِ فلاصلاةَ له و لِمنَ صَلّى یَتّبِعُه اِلاّ مِن علّةٍ تَمنعُ مِن المسجدِ»؛[2] کسى که به خاطر اعراض و دورى از مسجد در خانهاش نماز جماعت برگزار کند، نماز او و همراهانش تمام و کامل نیست. شاید به ذهن برسد که برگزارى نماز جماعت در خانه موجب کامل نبودن نماز مىشود، نه ترک مسجد، ولى باید توجه داشت که در روایت قید «رغبةً عنِ المسجدِ» آمده است و این همان برداشتى است که ما از روایت کردهایم؛ یعنى برگزارى نماز اگرچه به جماعت، ولى به خاطر اعراض و دورى از مسجد بوده و به همین دلیل، نماز این افراد کامل و تمام نیست.
3 . شکایت مسجد: عنوان دیگرى که درروایات بر ترک مسجد آمده، شکایت مسجد از مسلمانان است. در روایتى از رسول گرامى صلىاللهعلیهوآله مىخوانیم: «و یقولُ المسجدُ: یا ربِّ عَطَّلونی و ضَیَّعونی»؛[3] مسجد مىگوید: پروردگارا، اینها مرا تعطیل کردند و ضایع نمودند.
نظیر این روایت در شکایتى که مسجد از همسایگانش دارد، با لحن شدیدترى وارد شده است. در روایتى از امام صادق علیهالسلام آمده است که بهدنبال شکایت مسجد از همسایگانش بر عدم حضور در مسجد، خداوند مىفرماید: «و عزّتی و جلالی، لا قَبلتُ لهم صلاةً واحدةً ولا أظهرتُ لهم فى النّاس عدالةً و لانالتهم رحمتى ولا جاورونی فی جنّتی»؛[4] به عزّت و جلالم! یک نماز آنان را قبول نمىکنم و عدالت را براى آنها در میان مردم ظاهر نمىسازم و رحمتم را به آنها نمىرسانم و در بهشت همسایهام قرار نمىدهم.
سؤال 43 ـ با کسانى که به مسجد نمىآیند، چگونه باید برخورد کنیم؟
بهطور کلى، در روابط اجتماعى، انسان باید سعى کند هر روز بر میزان تعهد خود و خانوادهاش به دین و مسائل مرتبط به آن بیفزاید، باید تلاش کند تا دیگران را هم به این مسیر بکشاند. حال اگر به شخصى برخورد کرد که نتوانست تأثیر مثبت بر او بگذارد، شرع مقدّس اسلام دستوراتى در جهت تنبیه و آگاه کردن این افراد براى انسان مقرّر کرده است. از اینرو، دستور مىدهد: «مستحب است انسان با کسى که در مسجد حاضر نمىشود غذا نخورد، در کارها با او مشورت نکند، همسایه او نشود، از او زن نگیرد و به او زن ندهد.»[5]
[1] . تهذیب الأحکام، ج 3 ، ص 263 ، ح 61 ، باب «فضل المساجد».
[2] . شیخ طوسى، الامالى، ص 696 ، ح 1486 .
[3] . الخصال، ج 1 ، ص 174 ـ 175 ، ح 232 .
[4] . شیخ طوسى، الامالى، ص 696 ، ح 1485 .
[5] . توضیح المسائل، مسئله 897 .