سؤال 36 ـ اهل مسجد چه منزلت و جایگاهى دارند؟
در روایات موجود در متون دینى شیعه و اهلسنّت، ویژگىها و برترىهایى براى اهل مسجد و مقام و منزلتى که دارند وارد شده است که به اختصار به آنها اشاره مىکنیم:
1 . در زیر سایه خداوند قرار دارند: براساس متون دینى، هفت گروه در قیامت مورد توجه و لطف خداوند متعال قرار مىگیرند؛ از جمله این
گروههاست: «و رجلٌ قلبه متعلّقٌ بِالمسجدِ اِذا خَرجَ مِنه حتّى یَعودَ اِلیهِ»؛[1] شخصى که وقتى از مسجد خارج مىشود تا زمان بازگشت دوباره به مسجد، توجهش به مسجد باشد.
2 . اهل مسجد، بهشتیان هستند: نبى مکرّم صلىاللهعلیهوآله فرمودند: «اجابةُ المؤذّنِ رحمةٌ و ثوابُه الجنّةُ و مَن لم یُجب خاصمتُهُ یومَ القیامةِ فطُوبى لِمنَ أجابَ داعىَ اللّهِ و مَشى الى المسجدِ و لایجیبهُ و لایَمشى اِلىَ المسجدِ الاّ مؤمنٌ مِن أهلِ الجنة»؛[2] پذیرفتن دعوت مؤذّن رحمت الهى است و ثواب آن بهشت است و کسى که این دعوت را نپذیرد روز قیامت با وى ستیز خواهم کرد. پس خوشا به حال کسانى که این دعوت را بپذیرند و به مسجد بروند! و او را اجابت نمىکند و به سوى مسجد حرکت نمىکند، مگر مؤمن که در بهشت ساکن خواهد شد.
3 . اهل مسجد محبوبترین بندگان نزد خداوند هستند:امام على علیهالسلام مىفرماید: نبىّ اکرم صلىاللهعلیهوآله در پاسخ به سؤالى فرمودند: «و خیرُ البُقاعِ المساجدُ و أحبُّهم اِلَى اللّه ـ عزّوجلّ ـ أولُّهم دخولاً و آخِرهُم خروجا منه»؛[3] بهترین مکانها مساجد هستند و محبوبترین افراد نزد خداوند کسانى هستند که اول وارد مسجد مىشوند و دیرتر از همه از مسجد خارج مىگردند.
4 . خداوند آسایش روحى و روانى اهل مسجد را ضمانت کرده است: پیامبر گرامى صلىاللهعلیهوآله فرمودند: «مَن کانت المساجدُ بیتُه ضَمِنَ اللّهُ لَهُ بِالرَّوحِ والرّاحةِ و الجوازِ علىَ الصراطِ»؛[4] هرکس خانهاش مسجد باشد خداوند آسایش و آرامش و عبور از پل صراط را براى او ضمانت مىکند.
5 . زمین براى اهل مسجد تسبیح مىکند: تسبیح گفتن زمین براى انسانى که به سوى مسجد مىرود از دیگر آثار و برکاتى است که در متون دینى نقل شده است. امام صادق علیهالسلامفرمودند: «مَن مَشى اِلىَ المسجدِ لَم یضع رِجلاً على رَطبٍ و لا یأبسٍ الاّ یُسبِّحُ له اِلىَ الأرضینَ السابعةِ»؛[5] هر کس گامى بهسوى مسجد برمىدارد، بر هیچ تر و خشکى پا نمىنهد، مگر اینکه از زمین اول تا هفتم براى او تسبیح مىکنند.
6 . اهل مسجد مانع نزول عذاب الهى هستند: امام صادق علیهالسلام از پدرانش و آنها از رسول گرامى صلىاللهعلیهوآله روایت کردهاند که فرمود: هرگاه خداوند متعال مشاهده مىنماید اهل سرزمینى راه اسراف و فساد و معصیت را در پیش گرفتهاند و فقط سه نفر از مؤمنان در میان آنان هستند، خطاب مىفرماید: «یا أهلَ معصیتى! لولا مَن فیکم مِن المؤمنینَ المتحابینَ بجلالی العامرینَ بِصلاتهمِ أرضى و مساجدى و المستغفرینَ بِالأسحارِ خوفا مِنّى لانزلتُ بِکم عذابى ثُمّ لااُبالی»؛[6] اى اهل گناه! اگر در میان شما کسانى از مؤمنان نبودند که بهخاطر عظمت من به یکدیگر محبت مىورزند و با برپا داشتن نماز، زمین و مساجد مرا آباد نگه مىدارند و به سبب ترس از من، در سحرگاهان به استغفار مىپردازند، عذاب خویش را بر شما فرو مىفرستادم و به شما توجهى نمىکردم.
7 . مردگان بر مسجدىها غبطه مىخورند: در حدیثى از رسول گرامى صلىاللهعلیهوآله نقل شده است که فرمودند: «ما مِن یومٍ الاّ و مَلَکٌ یُنادى فِى المقابرِ مَن تُغبِطون فیقولونَ أهلُ المساجدِ یُصلّونَ ولا نَقدُر و یَصومون و لا نَقدرُ»؛[7] در هر روز، ملکى از ملائکه در قبرستان ندا مىدهد: نسبت به چه کسانى غبطه مىخورید؟ آنان در پاسخ مىگویند: ما نسبت به اهل مساجد غبطه مىخوریم؛ ایشان نماز مىگزارند و روزه مىگیرند، در حالى که ما توان انجام آن را نداریم.
سؤال 37 ـ مسجدىها باید داراى چه صفات و ویژگىهایى باشند؟
در قرآن کریم و روایات رسیده از اهلبیت علیهمالسلام ویژگىها و صفاتى براى مسجدىها ذکر شدهاند که افرادى که به مسجد آمد و شد دارند باید تلاش کنند تا چنانچه واجد این صفات نیستند، آنها را تحصیل نمایند:
ویژگى اول: قرآن کریم به دنبال آیه 108 سوره توبه، که در آن مسجدى را که بر پایه تقوا بنا شده، ستایش نموده است، مىفرماید: «فیه رجالٌ یُحبّونَ أن یتطهَّروا و اللّهُ یُحبُّ المطّهّرین»؛ در آن ـ مسجدى که بر پایه تقوا بنیان نهاده شده ـ مردانى هستند که دوست دارند پاکیزه باشند و خداوند پاکیزگان را دوست دارد. از آیه شریفه استفاده مىشود که علاوه بر ایمان به خدا و اعتقاد به معاد، لازم است متعهد و معروف به راستى و درستى در رفتار و کردار باشند. از اینرو، چنانچه کسانى تمامى نمازهاى واجب و مستحب را در مسجد اقامه نمایند، ولى رفتار بیرون از مسجد آنها براساس شئونات اسلامى و دینى نباشد، از اهل مسجد ـ به معناى واقعى کلمه ـ نخواهند بود و امتیازات آنان را نخواهد داشت.
ویژگى دوم: آنان براساس روایات، اسوه و الگوى جامعه هستند. در حدیثى، امام صادق علیهالسلام انسانهاى مسجدى را از برترینها و برگزیدگان جامعه معرفى فرمودند: «یا فضلُ! لایأتى المسجدُ مِن کُلِّ قبیلةٍ اِلاّ وافدُها و مِن کل أهلِ بیتٍ اِلاّ نجیبُها»؛[8] اى فضل! از هر جمعى تنها آنان که از همه برترند (در فضایل) و به منزله الگو براى براى قوم و گروه خویش هستند به مسجد مىآیند، و از اهل هر خانهاى تنها برگزیدگان آنها به مسجد مىآیند.
سخنان مزبور علاوه بر الگو معرفى کردن اینان براى جامعه، به افراد مسجدى نیز بازگو مىکند که باید مراقب رفتار و حرکات خویش باشند تا مبادا شأن و عظمت مسجد و یا دین را با کردار و گفتار ناشایست خود زیر سؤال ببرند. از اینرو، باید این افراد سعى کنند تا همواره الگو براى دیگر اقوام و خویشان و دوستان و آشنایان خود باشند.
ویژگى سوم: در روایات، از جمله ویژگىهاى اهل مسجد، جوانمرد بودن آنان ذکر شده است. امام هشتم علیهالسلام از پدرانش و آنان از پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله نقل فرمودند: «ستّةٌ مِن المروّةِ، ثلاثةٌ مِنها فِى الحضرِ و ثلاثةٌ مِنها فِى السفرِ. فأمّا الّتى فِى الحضرِ: فتلاوةُ کتابِ اللّهِ تعالى و عمارةِ مساجدِ اللّه و اتخاذُ الاخوانِ فِى اللّه ـ عزّوجلّ . و امّا الّتى فِى السفر: فبذلُ الزادِ و حُسن الخلقِ و المزاحُ فی غیر المعاصى»؛[9] شش چیز از نشانههاى جوانمردى است که سه چیز آن مربوط به حضور و اقامت در وطن است و سه چیز آن مربوط به حالت مسافرت. سه تایى که مربوط به حالت اقامت در وطن هستند، عبارتند از: تلاوت قرآن مجید و آباد کردن مساجد الهى و یافتن دوستانى که در مسیر خدا باشند. و سه تاى مربوط به سفر عبارتند از: بخشش توشه راه به دیگر همسفران، داشتن اخلاق نیکو و مزاح به گونهاى که موجب گناه و معصیت نباشد.
همانگونه که ملاحظه مىشود، در روایت مزبور، «عمارت مسجد» را از نشانههاى جوانمردان ذکر کرده است و در پاسخ دیگر سؤالات، توضیح دادهایم که براساس روایات، بهترین نوع عمارت و آبادانى مساجد «حضور در مساجد» است. علاوه برآن، مىتوان با حضور در این مکان مقدّس، دوستانى یافت که انسان را در مسیر خدا یارى مىکنند.
ویژگى چهارم: در روایات اشاره شده است که تردیدى در مؤمن بودن اینان نداشته باشید. پیامبر گرامى صلىاللهعلیهوآله فرمودند: «اذا رأیتم الرّجلَ یَعتادُ المساجدَ فأشهدُوا له بِالأیمانِ لأنَّ اللّهَ یَقولُ: «اِنّما یَعمرُ مساجدَ اللّهِ مَن آمَن بِاللّه»»؛[10]هنگامى که دیدید مردى بر رفت و آمد به مسجد مداومت مىکند وى را مؤمن بدانید؛ زیرا خداوند مىفرماید: تنها آنان که ایمان به او دارند، مساجد خدا را آباد مىکنند.
[1] . الخصال، ج 2 ، ص 363 .
[2] . جامع الأخبار، ص 68 .
[3] . من لایحضره الفقیه، ج 3 ، ص 199 باب «السوق» ح 3751 .
[4] . مستدرک الوسائل، ج 3 ، ص 363 ، ح 3786 .
[5] . من لایحضره الفقیه، ج 1 ، ص 233 ، ح 701 .
[6] . شیخ صدوق، الأمالى، ص 199 .
[7] . مستدرک الوسائل، ص 362 ـ 363 ، ح 3786 .
[8] . شیخ صدوق، الامالى، ص 46 ـ 47 .
[9] . عیون الأخبار الرضا علیهالسلام، ج 2 ، ص 27 .
[10] . مستدرک الوسائل، ج 3 ، ص 262 ، ح 3786 .