سؤال 27 ـ دفن اموات در مسجد چه حکمى دارد؟
یکى دیگر از احکام مسجد آن است که «دفن میّت در مسجد، اگر ضرر به مسلمانان باشد یا مزاحم نمازشان باشد، جایز نیست، بلکه مطلقا دفن میّت در مسجد جایز نیست.»[1] بیشتر علماى شیعه تعلیل خاصى ذکر نکرده و فقط حکم به عدم جواز دادهاند.[2] برخى همانند علاّمه حلّى بر این مطلب تعلیلى هم ذکر کردهاند؛ ایشان در کتاب منتهى مىفرماید: «لایَجوزُ أن یُدفن فى شىءٍ مِن المساجدِ لانَّها جُعلت للعبادةِ»؛[3] جایز نیست میّت را در جایى از مسجد دفن کنند؛ چون مساجد مخصوص عبادت مىباشند و در کتاب نهایه مىفرماید: دفن میّت در مسجد جایز نیست؛ «لِما فیه مِن التضییق على المُصلّین»؛[4] زیرا به نوعى، حق نمازگزاران تضییق مىشود.
صاحب جواهر پس از اشاره به نقل اقوال و بررسى بعضى از اخبار و شواهد تاریخى، اینگونه نتیجهگیرى مىکند: با دفن در مسجد، انسان شک مىکند که آیا تکلیف وجوب دفن، از او ساقط شده است یا نه، بخصوص که در میان قائلان به حرمت دفن میّت در مسجد، کسانى یافت مىشوند که تنها براساس مستندات قطعى فتوا مىدهند، بلکه از حاشیه مرحوم صاحب وسائل بر یکى از نسخههاى اینکتاب ظاهر مىشود که بر این حکم (حرمت دفن میّت در مسجد) اجماع وجود دارد و شاید واقعا همچنین باشد و اجماع وجود داشته باشد؛ چون بسیارى از فقها، که متعرّض این مسئله شدهاند، تردیدى در آن نکردهاند، ضمن اینکه دفن در مسجد، معمولاً مستلزم تنجیس مسجد نیز هست. افزون بر این، دفن میّت در مسجد با ملاحظه اینکه نبش قبر حرام است، برخى انتفاعات از مسجد را در صورت لزوم توسعه مسجد دچار اشکال مىکند. علاوه بر همه این امور، دفن میّت در مسجد، معمولاً با نفرت و کراهت نمازگزاران و یا کراهت نماز آنان همراه است که این خود نوعى ضرر به آنها به حساب مىآید.[5]
سؤال: آیا جایز است که وصیت کنم پس از مرگ، در مسجد محل، که در آن زحمت زیادى کشیدهام، مرا دفن کنند؛ چون بسیار دوست دارم در این مسجد دفن شوم، در حیاط مسجد یا شبستان؟
جواب: «اگر هنگام اجراى صیغه وقف، دفن میّت استثنا نشده باشد، دفن میّت در آن جایز نیست و وصیّت شما در این مورد اعتبارى ندارد.»[6]
سؤال: دوازده سال پیش در ایّام زمستان، شخصى فوت نمود و بهعلت برف شدید، نتوانستند او را به قبرستان عمومى ببرند و ناآگاهانه متوفّی را در مسجد به خاک سپردند. آیا باید نبش قبر شود و در قبرستان عمومى دفن گردد یا خیر؟
جواب: در صورت مفروضه، اگر چه عمل حرامى انجام شده، ولى جواز نبش قبر بعد از گذشت دوازده سال معلوم نیست. اما آثار ظاهرى قبر باید از بین برود.[7]
سؤال 28 ـ نماز گزاردن بر اموات در مسجد جایز است یا خیر؟
بهجاى آوردن نماز میّت در مساجد، بجز مسجدالحرام مکروه مىباشد.[8] مستند این حکم از سوى فقهاى عظام روایاتى هستند که در آنها از بجا آوردن نماز میّت در مسجد نهى شده است؛ از جمله: ابوبکر بن عیسى مىگوید: «کُنت فِى المسجد و قد جىء بجنازةٍ فأردتُ أن اُصلّى علیها فجاءَ ابوالحسن الأوّلُ علیهالسلام فَوضعَ مِرفقه فى صَدرى فجعل یَدفعُنى حَتّى خَرجَ من المسجد، فقال: یا أبابکر اِنّ الجنائز لایُصلّى علیها فِى المساجد»؛[9] در مسجد بودم که جنازهاى آوردند، خواستم بر آن نماز بگزارم، امام کاظم علیهالسلام دست بر سینه من گذاشت تا اینکه مرا از مسجد بیرون کرد. آنگاه فرمود: اى ابابکر، در مسجد بر جنازهها نماز گزارده نمىشود.
به دلیل آنکه روایت دیگرى بر جواز نماز میّت در مسجد وجود دارد، از اینرو، فقها در جمع بین روایات حکم به کراهت دادهاند.
[1] . توضیح المسائل، مسئله 622 .
[2] . ر. ک: النهایة فى مجرّد الفقه و الفتاوى، ص 111 / سرائر، ج 1 ، ص 280 .
[3] . منتهى المطلب، ج 1 ، ص 389 .
[4] . نهایة الأحکام، ج 1 ، ص 359 .
[5] . جواهرالکلام، ج 14 ، ص 102 ـ 103 .
[6] . أجوبة الأستفتائات، ج 1 ، ص 125 ، س 418 .
[7] . مجمع المسائل، ج 1 ، ص 100 ، س 72 .
[8] . توضیح المسائل، مسئله 612 .
[9] . اصول کافى، ج 3 ، ص 182 .