در قرآن کعبه به عنوان اولین معبد مردمى معرفى شده است:
«اِنَّ اَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذى بِبَکَّةَ مُبارَکًاو هُدًى لِلعلَمین».[1]
«نخستین خانهاى که براى مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد همان است که در سرزمین مکّه است؛ که پر برکت و مایه هدایت جهانیان است».
مطابق روایات، سابقه کعبه به زمان حضرت آدم علیه السلام برمى گردد.[2] بنابراین سابقه مسجد همان سابقه زندگى بشر در کره زمین است؛[3] اما در قرآن اولین کسى که بهطور مشخص دست به بناى کعبه زده و آن را تجدید بنا نمود حضرت ابراهیم و فرزندش اسماعیل است که داستانش در آیه 127 سوره بقره و آیه 26 سوره حج آمده است. و با محوریت این بناى مقدس شهر مکه پدید آمد و به دنبال آن پس از قرنها پیامبر خاتم صلىاللهعلیهوآله و آیین اسلام و اُمّت بزرگ اسلام ظهور نموده است.
[1] . سوره آلعمران، آیه 96 .
[2] . مجمع البیان، ج 1 ـ 2 ، ص 389 ؛ الحج و العمرة فى الکتاب والسنة، ص 56 و 63 .
[3] . در روایات و کتب تفسیرى از کعبه به عنوان مسجد یاد شده است: از پیامبر صلىاللهعلیهوآله نقل شده که فرمود: «اوّلُ مسجد وضع فى الارض الکعبة ثم بیت المقدس ...؛ اولین مسجدى که در زمین پدید آمد کعبه است و پس از آن بیتالمقدس». الحج و العمرة فى الکتاب و السنة، ص 56 ؛ مرحوم طبرسى در ذیل آیه 127 سوره بقره: «و اذ یرفع ابراهیم القواعد من البیت و اسماعیل ربّنا تقبّل منّا... ؛ و به یاد آورد هنگامى را که ابراهیم و اسماعیل پایههاى خانه کعبه را بالا مىبردند؛ (و مىگفتند:) پروردگارا! از ما بپذیر». در تفسیر حمله «ربّنا تقبل منّا» مىگوید: این جمله دلیل براین است که حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهماالسلام کعبه را به عنوان مسجد بنا کردند نه به عنوان مسکن (یا چیز دیگر)؛ چرا که در ازاى بناى آن، از خدا درخواست پاداش نمودند و درخواست پاداش در موردى است که طاعت (و عبادتى) انجام گیرد. مجمع البیان، ج 1 ـ 2 ، ص 389 و در ذیل آیه 36 سوره نور: «فى بیوت اذن اللّه ان ترفع و یذکر فیها اسمه ...» آورده است که برخى گفتهاند مقصود از «بیوت» در این آیه چهار مسجدى است که توسط (چند تن از) انبیا بنا شده: کعبه که توسط ابراهیم و اسماعیل علیهماالسلامبنا گردیده و ... . مجمع البیان، ج 7 ـ 8 ، ص 227 .