درست است که در برنامه الهى براى مانعان یاد خدا در مساجد و تخریب کنندگان آن، کیفر سخت دنیایى و آخرتى در نظر گرفته شده است و آنان به یقین به سزاى کردار خود خواهند رسید؛ اما در جامعه دینى و اسلامى نباید به چنین افرادى میدان داد تا بتوانند به راحتى دست به چنین عملى ظالمانه بزنند و مسلمانان باید چنان در مقابل آنان مقاومت و مبارزه کنند تا کسى از آنان نتواند آشکار و بدون ترس و وحشت وارد این مکانهاى مقدس شوند:
«اولئک ماکان لهم ان یدخلوها الا خائفین».
«شایسته نیست آنان جز با ترس و وحشت وارد این کانونهاى عبادت شوند».
ممکن است این قسمت از آیه اشاره به این حقیقت باشد که اینگونه افراد ستمگر با عمل ظالمانه خود هرگز موفق نخواهند شد مساجد و مراکز عبادت را در اختیار خود بگیرند بلکه سرانجام چنان مىشود که جز با ترس و وحشت نمىتوانند گام در آن بگذارند درست همان سرنوشتى که مشرکان مکّه در مورد مسجدالحرام پیدا کردند.[1]
خداوند جهاد با دشمنان و تخریبکنندگان مساجد را واجب نمود و در طول تاریخ به این وسیله، معابد و مساجد را از نابودى و دستبرد معاندان با فرهنگ دینى و توحیدى و از شرّ کسانى که وجود مساجد و معابد را در جامعه در تضادّ با منافع خود مىدانند حفظ نموده است:
«لَولا دَفعُ اللَّهِالنّاسَ بَعضَهُم بِبَعضٍ لَهُدِّمَت صَومِعُ و بِیَعٌ و صَلَوتٌ و مَساجِدُ یُذکَرُ فِیهَا اسمُ اللَّهِ کَثیرًا و لَیَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ اِنَّ اللَّهَ لَقَوِىّ عَزیز».[2]
«و اگر خداوند بعضى از مردم را بوسیله بعضى دیگر دفع نکند، دیرها و صومعهها و معابد یهود و نصارا و مساجدى که نام خدا در آن بسیار برده مىشود، ویران مىگردد. و خداوند کسانى را که یارى او کنند (و از آیینش دفاع نمایند) یارى مىکند؛ خداوند قوى و شکستناپذیر است».
مقصود از دفع برخى مردم بوسیله برخى دیگر (دفع اللّه الناس بعضهم ببعض) فریضه جهاد است که یکى از مهمترین فلسفههاى آن حفظ دین و نمادهاى دین (معابد و مساجد) از شرّ دینستیزان است.[3]
در این آیه خداى تعالى مبارزه با تخریبکنندگان مساجد و معابد و دفاع از نمادهاى دین را دفاع از خود خوانده و وعده قطعى داده است که دفاعکنندگان از مساجد و معابد را یارى و بر دینستیزان پیروزشان خواهد نمود: «لَیَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ» البته خدا، قادر و شکستناپذیر است و نیازى به امداد غیر خود ندارد. بنابراین منظور از یارى خدا و دین او این است که او خواسته است بندگان مؤمنش، دیندارى خود را در قالب جهاد و دفاع از مساجد و معابد به منصه ظهور برسانند و در عمل نشان دهند دیندار هستند.
[1] . ر.ک: تفسیر نمونه، ج 1 ، ص 410 .
[3] . ر.ک: المیزان، ج 14 ، ص 385 ؛ تفسیر نمونه، ج 14 ، ص 115 .