-
جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامى
-
راهکارهاى جذب جوانان به مساجد
-
صفحه 243 از 383
برای شماره صفحه باید عدد وارد کنید.
نماز از معدود عباداتى است که سفارشهاى بسیار مؤکدى از طرف شریعت
مقدسه در پى دارد و قرآن و حدیث بر اهمیت فوقالعاده آن گواهى مىدهد.
خداوند متعال صریحا به محافظت و مراقبت از آن توصیه کرده آن را
بازدارنده گناهان و انحرافات نامیده، خشوع و خضوع در آن را موجب فرح،
نجات و رستگارى دانسته، ضایع کردن نماز و سستى در آن را مورد نکوهش
شدید قرار داده، و ترک نماز و بى اعتنایى به آن را از عوامل دوزخى شدن انسان
شمرده است.
در روایات اسلامى از نماز با تعبیرات بخصوصى یاد شده که درباره سایر
عبادات این گونه تعابیر دیده نمىشود، بعضى از آن تعبیرات عبارت اند از:
مایه رضایت خداوند، حصن و قلعهاى در برابر مکاید شیطان، موجب نزول
رحمت پروردگار، محبوبترین اعمال نزد خداوند، روشنى چشم
رسولخداموجبتقرب بهخداوند،بهترینعمل،ستونخیمهدین،
بازدارنده از گناه، اولین عمل مورد محاسبه در قیامت و کفاره گناهان.
علاوه براین تعابیر، عناوین خاصى نیز در روایات دیده مىشود که هر یک
سرفصلى براى بحثى عمیق و گسترده است، همچون: اهتمام به نماز جماعت،
لزوم اداى کامل نماز، پرهیز از سبک شمردن نماز، پایبندى به خضوع
و خشوع در برابر نماز، نهى از ترک یا تضیع نماز، سفارش به اقامه نماز
در اول وقت و رعایت آداب نماز.
در اهمیت نماز و مناجات با خداوند همین بس که حضرت ابراهیم علیهالسلام
منادى بزرگ توحید در گیتى و بناکننده قبلهاى براى موحدان عالى و کعبهاى براى
خداجویان جهان، فلسفه هجرت طاقت فرسا و سکونت دادن همسر و فرزند
خردسالش را در بیابان خشک و بىآب و گیاه و به دور از آبادانى مکه، تنها اقامه نماز
و همه گیر و جهان شمول شدن آن ذکر کرد و گفت:
« رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ
الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلاَةَ ».
و اما سخن در این است که نماز با این همه عظمت و اهمیتى که دارد،
چگونه باید همه گیر شود؟ در پاسخ به این سؤال مىتوان نکاتى متعرض شد
که بعضى از مهمترین آنها به این شرح است.
معرفى الگو
با توجه به توصیههاى مکرر شارع مقدس و عقلاى عالم درباره نقش اساسى
الگو و اسوه در زندگى بشر و کارآیى این اصل مهم، جایگاه ویژه در مسائل تربیتى
به صورت عام و در مسئله همه شمول کردن نماز به صورت خاص پیدا مىکند.
قرآن مجید مىفرماید:
« لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللّهَ
وَالْیَوْمَ الاْخِرَ ...».
«به تحقیق که رسول خدا براى شما الگو و اسوه نیکویى
است براى هر کسى که به خدا و آخرت ایمان دارد».
و در آیه دیگر، حضرت ابراهیم علیهالسلام را مقتداى خداپرستان، حقجویان
و هدایت طلبان معرفى کرده است.
در بسیارى دیگر از آیات، به طور ضمنى بر الگوپذیرى مسلمانان تأکید کرده
و از آن به عنوان یکى از راههاى صحیح هدایت و رستگارى نام برده است؛
در روایات و احادیث نیز در این باره سخنهایى به میان آمده و مطالب متعددى
مورد تعرض قرار گرفته است.
در حدیث جالب و هشدار دهندهاى از امام سجاد علیهالسلام، آمده است:
«مبغوضترین مردم نزد خداوند کسى است که به اعمال و رفتار امام، پیشوا، رهبر
و اسوه خود اقتداء نکند». که گویاى نقش پراثر و بااهمیت پیروى از الگوها
و اسوهها در زندگى بشر است.
ما نیز مىتوانیم به عنوان بهترین راه جذب مردم، بویژه جوانان و نوجوانان
به سوى نماز، از بیان لطافتها و ظرافتهاى نمازهاى پیغمبر اکرم صلىاللهعلیهوآله،
ائمه اطهار علیهمالسلام و اصحاب و الاتبارشان و علماى بزرگوار بهره زیاد و مؤثرى
ببریم.
رعایت اختصار
مختصر بودن نماز علاوه بر آنکه مطلوب است، مورد توصیه پیشوایان دینى
نیز قرار گرفته و در حدیثى آمده است که:
«رسول خدا صلىاللهعلیهوآله کاملترین نمازها را اقامه مىکردند،
در حالى که کوتاهترین و مختصرترین نمازها همان نماز
رسول خدا صلىاللهعلیهوآله بود».
امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«کوتاه به جاى آوردن نمازهاى واجب و مخصوصا نماز
جماعت و طولانى کردن نوافل و نمازهاى مستحبى، عبادت
و مورد توصیه است».
معرفى آثار مادى
تبیین نعمتهاى پروردگار متعال فواید تربیتى بسیارى دارد که تردید ناپذیر
است، لذا خداى منّان در جاى جاى قرآن کریم، به مواهب و نعمتهایى که بر بشر
ارزانى داشته، اشاره فرموده است.
گاه از نعمت روز، روشنایى و خورشید یاد مىکند، گاه نعمت آب گوارا
و مشروب را متذکر مىشود گاهى از محصولات زراعى به عنوان نعمتى الهى نام
مىبرد، گاه نیز از مجموعه نعمتهاى الهى یاد مىکند.
در نهایت در یک جمله رسا و گویا و پرمعنا از شمارشناپذیر بودن
نعمتهاى الهى سخن گفته و مىفرماید: «ان تعدوا نعمة اللّه لا تحصوها» و براى
آنکه تمامى مواهب و نعمتهاى ظاهر و باطن و مادى و معنوى را فقط از ذات بارى
بدانیم و دیگر عوامل را در دستیابى به آنها دخیل و سهیم ندانیم، مىفرماید:
«و ما بکم من نعمة فمن اللّه».
«هر نعمتى که براى شماست از طرف خداوند است».
از سوى دیگر، علاوه بر آنکه خداوند متعال در قرآن مجید، یکى از عوامل
ازدیاد نعمتها را شکرگذارى و سپاس از آنها دانسته، کفران و ناسپاسى نعمتها
را موجب سلب یا کم اثر و بى برکت شدن آنها معرفى کرده است و مىفرماید:
« لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ ».
عقل و وجدان آدمى نیز بر لزوم سپاسگذارى از کسى که خبرى به آنان
رسانده یا نعمتى به او داده است، تأکید دارد.
بنابراین، شکرگزارى از خداوند بخشنده نعمتها، از اوجب واجبات براى
انسان، بویژه معتقدان به مکاتب آسمانى است و نماز عالىترین، زیباترین
و رساترین سپاسها از پروردگار متعال است.
تبیین لذائذ معنوى
بىشک، فطرت آدمى پاک و خداجوى است و گرایش ناخود آگاهى
به معنویات و امور ماوراى طبیعى دارد و این غبار مادیات است که چون بر آن
مىنشیند آن را بظاهر از مسیر اصلى خود منحرف مىسازد؛ از این رو با زدودن آن
غبار مىتوان انحراف ایجاد شده را نیز از بین برد و فطرت را به مسیر اصلى معنوى
خود بازگرداند.
از سوى دیگر انسانى به سوى معنویات سوق داده شود و توجه به مظاهر
مادى ضعیف و کمرنگ گردد، قطعاً از جلوههاى معنوى اعمال لذت بسیار مىبرد
و کمکم به جایى مىرسد که تمام خوشىها و لذت را در توجه به معنویات مىیابد
و جز آن را لذت واقعى نمىانگارد.
از آنجا که سرچشمه تمامى معنویات وجود مقدس خداوند متعالى است،
چنین انسانى از مناجات، راز و نیاز، تقرب به ذات لایزال او لذتها مىبرد
و با حضرت حق انس فراوان مىگیرد.
پس باید به هر وسیله ممکن سعى شود تا مؤمنان، بویژه جوانان جامعه ابتدا
به سوى معنویات سوق داده شوند و اشتیاق به معنویات در آنها زنده شود،
آنگاه با ذکر آثار و فواید معنوى نماز آنان را به سوى این عبادت بىنظیر معنوى
مشتاق و علاقهمند کرد.
راههاى سوق به معنویات عبارت است از بیان حقایق و بواطن عالم وجود،
تبیین فطرت پاک خدا جوى انسان، اشاره به لذتهاى معنوى و نتایج آن و ذکر
داستانهایى از عبادیات و معنویات سلف صالح و نیز ذکر و توضیح این مطلب
که تمام زندگى بشر در مادیات خلاصه نمىشود؛ زیرا اگر چنان بود و معنویات
جایگاهى در زندگى آدمى نداشت، نباید بین زندگى افراد بشر و سایر حیوانات
تفاوتى باشد، در حالى که چنین نیست و امتیاز انسان به معنویات و تعقل اوست.
سرانجام، بیان آثار معنوى نماز مانند اینکه: نماز، موجب روشنى چشم
رسول خدا صلىاللهعلیهوآله بود. نماز، انسان را به خدا نزدیک مىکند؛ نماز، بهترین
عبادت است؛ نماز، ستون استوارى ایمان است؛ نماز، باعث دورى انسان از
فحشا و منکر و گناه و نافرمانى خداوند است؛ نماز، کفاره گناهان گذشته است
و خشوع در نماز، داراى آثار باارزش است.
تشویق
تشویق و تحسین با جایگاه ویژهاى که در تعلیم و تربیت دارد، آثار بسیارى
برآن مترتب است که انکارناپذیر است و همواره به عنوان یکى از اصول مهم تربیتى
مورد توجه خاص و در تمامى ادیان، مذاهب و مکاتب مطرح بوده است.
براى آنکه جوانان و نوجوانان به نماز علاقهمند شوند و به سوى آن گرایش
یابند باید از مسئله مهم تشویق غافل نباشیم و از این نردبان صعود، بهترین بهرهها
را بگیریم.
البتّه این امر، اشکال مختلفى هم ممکن است دارا باشد که یک نمونه آن را
به عنوان مثال در اینجا معترض مىشویم.
مثلاً مىتوان در مساجدى که نماز جماعت در آنها برپا مىشود، یک شب در
هفته بدون اطلاع قبلى و به وسیله امام جماعت یا یک تن از هیئت امنا یا مسئول
پایگاه بسیج، به هر یک از نوجوانان 10 الى 15 ساله حاضر جایزهاى تقدیم و اعلام
شود که این هدیه به لحاظ حضور شما در مسجد و جماعت تقدیم مىشود؛
در هفته بعد نیز در یک شب غیر معین چنین برنامهاى درخصوص جوانهاى 15
تا 20 ساله حاضر اجرا شود. در هفته سوم جوایزى به نوجوانها و کودکان
(زیر 10 سال) داده شود؛ همین برنامه درباره خواهران حاضر در مسجد به وسیله
خانمى که از قبل معین مىشود، در طول سه هفته انجام مىشود، به این صورت که
یک هفته درباره پسران و یک هفته در خصوص دختران اجرا شود، و به این طریق،
6 هفته یعنى یک ماه و نیم سپرى مىشود و در این مدت باشور و حال خاصى که در
مسجد پدید مىآید، حضور در مسجد مورد توجه خاص جوانان و نوجوانان قرار
مىگیرد، پس از سپرى شدن این 6 دوره، مىتوان دوباره از اول شروع کرد و 6 دوره
دیگر در همان مقاطع سنى را مورد نظر قرار داد.
شایان توضیح است که اولا، در هر دوره مجدد باید به همه جوانان
و نوجوانان آن مقطع که در مسجد حاضرند، جایزه داد، حتى اگر مرتبه قبل هم هدیه
گرفته باشند، تا حضور مستمر در مسجد و جماعت عملى شود. ثانیاً، جوایز و هدایا
متناسب با سنین مذکور باشد.
البتّه، این کار، هزینه، لازم دارد و صرف هر گونه هزینهاى در این راه اجر
و پاداش دارد، اجراى این طرح در نهایت موجب اشتیاق دایمى جوانان و نوجوانان
به نماز و مسجد مىشود.
نمایش
یکى از طرق مؤثر در جذب جوانان و نوجوانان به مسجد، تهیه و پخش
فیلمها، سریالها و نمایشنامههاى جالب، پربار و جذاب است.
مثلاً مىتوان یک سرى میان پردههاى کوتاه و جالب درباره مسجد و آداب
و احکام آن از روى داستانهاى موجود تاریخى با داستانهاى ابداعى تهیه کرد
و در قبل از ساعات پخش فیلمهاى حساس و پربیننده تلویزیون پخش کرد،
اگرچه هزینه بسیار داشته باشد.
توضیح اینکه، سیماى جمهورى اسلامى على رغم بعضى برنامههاى
مطلوب که درباره مسجد داشته است کماکان وظیفه دشوارى در این زمینه دارد
و سرمایهگذارى بیشترى باید اختصاص دهد.
بسیار بجاست که در سیماى جمهورى اسلامى ایران یک واحدى مستقل
به نام «واحد سیماى مسجد» تأسیس شود و امکانات لازم، نیروى انسانى ماهر،
ابزار مناسب و بودجه کامل در اختیارش گذاشته شود تا جز تهیه و پخش برنامههاى
اختصاصى مسجد اشتغال دیگرى نداشته باشد.
کار دیگرى که در این زمینه مىتوان انجام داد، تهیه و ساخت فیلمهاى
سینمایى جالب و جذاب است که پیام اصلى آن مسجد و اهتمام به آن باشد و در
سینما و تلویزیون به نمایش درآید، یا حتى از طریق ویدئو در مراکز علمى، دینى
و اردو براى جوانان به نمایش گذاشته شود.
اردو
مناسب است در ایام تعطیلى مدارس به تشکیل اردوهاى مسجد توجه
خاص مبذول شود تا ضمن فراهم آوردن وسایل و امکانات تفریحى براى نوجوانان
و جوانان با روشهاى گوناگون انگیزه و علاقه به مسجد را در آنان بیشتر سازد.
این کار، هم اثر تبلیغى بسیارى در کل جامعه دارد، و هم در بین حاضران در
اردو تأثیرات شگرفى بر جاى خواهد گذاشت.
مسابقات
طرح و برگزارى مسابقات درباره مسجد بسیار مفید و پر تأثیر خواهد بود؛
این گونه مسابقات مىتواند در سه بخش انجام پذیرد:
الف) مسابقات سراسرى و عمومى: سؤالهایى درباره مسجد و آداب
و احکام آن از کتابهاى شخصى طرح شود و از طریق روزنامههاى رسمى کشور در
اختیار عموم قرار گیرد و جوایز ارزندهاى براى آن در نظر گرفته شود.
ب) مسابقات اختصاصى دانش آموزش: همین برنامه با همکارى جدى
آموزش و پرورش در وقت مناسبى که ایام امتحانات یا ایام تعطیلى مدارس نباشد،
در مقطع راهنمایى و دبیرستان و حتى دبستان، انجام شود.
ج) مسابقات اختصاصى نظامى: همین برنامهها در محیطهاى نظامى
با همکارى سازمانهاى عقیدتى ـ سیاسى نیروهاى نظامى و انتظامى براى سربازان
وظیفه و در مقاطعى براى درجه داران انجام شود.
فایده و اثر این کار آن است که:
1 ـ کتب مختلف و متعددى با موضوع مسجد در اختیار شمار زیادى قرار
مىگیرد.
2 ـ فرهنگ کتابخوانى در جامعه رواج مىیابد.
3 ـ طبقات عظیمى از جوانها و نوجوانها و نیز زن و مرد کشور با مسائل
مسجد آشنا مىشوند.
توضیح اینکه، انتخاب زمان مناسب بسیار لازم و ضرورى است.
نوار
از آنجا که به دلایل گوناگونى امکان فراگیرى بسیارى از احکام و آداب مسجد
و نماز جماعت براى عده زیادى از زنان و مردان، بویژه جوانان و نوجوانان از طریق
مطالعه مقدور نیست، تهیه نوارهاى کاست و توزیع و فروش آن به صورت گسترده
مىتواند در تعلیم احکام، آداب، شرایط، قرائت حمد و سوره، و هر مسئلهاى
که مربوط به مسجد و نماز است، تأثیر شگرفى در سوق جامعه به سوى مسجد
داشته باشد.
نمایشگاه
تشکیل نمایشگاههاى گسترده شهرستانى و استانى و حتى روستایى یک بار
در سال و ارائه کتب مربوط به مسجد، نوار کاست نماز و حتى نوارهاى ویدئویى
نمازجماعت، در کنار نمایش و اهداى جایزه به برندگان مىتواند آثار بسیارى در
گرایش به مسجد و نماز داشته باشد و مسئله نماز را در بین مردم، بویژه جوانان
و نوجوانان احیا کند.
رعایت ادب
رفع تمامى آنچه درباره مسجد تنفرآور است، مانند صداى غیر متعارف
بلندگوها در هنگام اذان و نماز، صداى زشت مؤذن و مکبّر، جمعآورى اعانات در
مساجد، وجود مهرهاى کثیف و شکسته در مسجد و کثیف و متعفن بودن فرشها
و از طرفى توجه جدى داشتن به نظافت و نظم مساجد و نمازخانهها و ایجاد هر
آنچه جاذبهدار است، مىتواند نقش عمدهاى در جذب همگان بویژه جوانان
به سوى مساجد و نماز داشته باشد.
البته در این باره اقدامهاى مطلوبى انجام شده، ولى همت بیشترى لازم
است، نواقص زیادى موجود است.
کتب درسى
در کتب درسى از مقطع ابتدایى تا پایان دانشگاهها، مطلوب و حتى لازم
است که به سبک زیبا و گویا و جذاب و البته با رعایت اختصار، از آداب و اسرار نماز
و مسجد بحثهایى گستردهتر از آنچه اینک صورت مىگیرد، گنجانیده شود،
تا مسجد، حضورى دایمى در زندگى کودکان، نوجوانان و جوانان داشته باشد.
در خاتمه، نظر عزیزان را به این نکته جلب مىکنم که در یک نظرخواهى از
عدهاى جوانان عزیز درباره نماز و جاذبه دار شدن مساجد، نکات جالبى به دست
آوردیم که ذیلاً اهم آن دیدگاهها را متذکر مىشویم: سؤال این بود که:
1 ـ چگونه مىتوان نماز را در بین جوانان، داراى جاذبه کرد؟
2 ـ چه کنیم تا مساجد ما داراى جاذبه باشد؟
خلاصه پاسخها به این شرح است؟
1 ـ تبلیغات گسترده درباره نماز و توجیه فواید و ارجمندى آن.
2 ـ اقامه نماز در مراکز پر رفت و آمد اجتماعى.
3 ـ ایجاد انگیزه و اشتیاق در بین جوآنها به نماز به طرق مختلف.
4 ـ تقویت مسائل اعتقادى جوانها.
5 ـ جذاب کردن محیطهاى اقامه نماز.
6 ـ آشنا کردن خانوادهها با نماز و احکام آن، که محل رشد و نمو
و شکلگیرى جسم و روح جوانهاست.
7 ـ سالم سازى محیط و رفع زمینههاى گناه.
8 ـ ورود تکنولوژى جدید به مساجد از قبیل ویدئو و کامپیوتر.
9 ـ انتخاب مسئولان جوان و پرشور و نیز امام جماعت خوش ذوق
و خوش خلق.
10 ـ مراعات بهداشت، نظافت و نظم در مساجد.
11 ـ ایجاد برنامههاى متنوع در کنار نمازجماعت در مساجد.
12 ـ ایجاد کلاسهاى روانشناسى براى ائمه جماعات به منظور فراگیرى
طریقه بهتر برخورد با مردم و جوانان.
13 ـ تسریع در اقامه جماعات.
14 ـ مراعات سه اصل:
ـ مکان (زیباسازى مساجد، و ساختن نمازخانههاى شیشهاى در پارکها که
جذاب است و هم تبلیغى براى نمازخوانى).
ـ زمان (اقامه نمازها در اول وقت و با سرعت).
ـ لباس (پوشیدن لباسهاى سفید و متحدالشکل به هنگام جماعت).