فصل چهارم

واقعیت تلخ

در این بخش برآنیم وضعیت فعلى مساجد را کاویده و آنگاه جهت درک
وظایف خود نسبت به این کانون نیایش و ستایش الهى در متون دینى سرى بزنیم.
حقیقت آن است که همگان نسبت به این نهاد مذهبى، تکالیفى بر دوش دارند.
این حقیقت در روزگار فعلى ـ بخاطر کاهش اقبال به مساجد ـ به یک بایسته جدى
تبدیل شده است.

     اینک به چند مورد از وظایف ما نسبت به مساجد اشاره مى‏کنیم:

موظف به عمران مساجد

در آیات قرآنى، ما مأمور به عمران مسجد شده‏ایم:

                              «إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الاْخِرِ وَ أَقامَ
                         الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسى أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا
                         مِنَ الْمُهْتَدینَ».[1]

    کلمه «یعمر» در لغت به معناى اقامت و ملازمت بکار رفته است.
هر چند عده‏اى عمارت مسجد را منحصر در بعد فیزیکى آن نموده‏اند
ولى بعضى آن را اعم از عمران ظاهرى و ساختمانى دانسته و حتى برخى عمران

را به عمارت معنوى تفسیر کرده‏اند.

                              «بعضى از مفسران تنها یکى از این دو قسمت را در
                         تفسیر «عمران مساجد» در آیه فوق انتخاب کرده‏اند در
                         حالى که مفهوم این کلمه یک مفهوم وسیع است، و همه این
                         امور را شامل مى‏شود».[2]

    همچنان‏که میبدى در تعریف عمران مى‏نویسد:

                              «عمارة المسجد دخوله و القعود فیه، و قیل ـ عمارته رفع
                         بنائه و اصلاح ما استرمّ منه، و قیل ـ عمارته التّعبد فیه والصلاة
                         و الطواف».[3]

                             «آبادى مسجد، وارد شدن و نشستن در آن است
                         و به قولى بالا بردن بناى مسجد و نیکو کردن آن و به قولى
                         دیگر، عمارت مسجد نماز خواندن و طواف در آن است».

     برخى مفسرین آورده‏اند که عمارت مسجد، تنها ساخت مسجد نیست.
بلکه «عمارت هر چیزى نسبت به آن فایده و نتیجه‏اى است که بایستى مترتب
برآن گردد و خرابى مسجد که در قرآن اشاره بدان شده، نیز بلحاظ عدم ترتب
همان فایده است».[4] لذا خرابى مسجد تنها با بیل و کلنگ نیست، بلکه هر
برنامه‏اى که از رونق مسجد بکاهد، تلاش در خرابى آن است.[5]

    از مصادیق عمران مساجد، عادت‏دهى به مردم براى حضور در مساجد
است. مسجد مجازى در این فرهنگ‏سازى نقش بسزایى دارد. در حدیث

شریفى از رسول اللّه‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله ذیل این آیه نقل شده که حضرت، عمران را به حضور
پى‏درپى و عادت شدن الگوى رفتن به مسجد در بین مردم، تفسیر نموده‏اند:

                              «إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ یَعْتَادُ الْمَسَجِدَ أو یَتَعْاهَدُ الْمَسَجِدَ
                         فَاشْهَدُوا عَلَیهُ بِالاْءِیمَانِ».[6]

                             «هرگاه کسى را دیدید که پیوسته به مسجد رفت‏وآمد
                         مى‏کند، به ایمان وى گواهى دهید».

     سپس رسول اللّه‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله این آیه را تلاوت فرمود:

                              «إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّه».[7]

    رهبر معظم انقلاب در باره عمران مساجد مى‏فرمایند:

                              «عمران مسجد، فقط عمران ظاهرى و پرداختن به در
                         و دیوار نیست. عمران معنوى مسجد، بیشتر از عمران
                         ظاهرى اهمیت دارد».[8]

مسئول به رفع مساجد

ترفیعِ جاى، و جایگاه مسجد در قرآن مشهود است.

                              «فى بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فیها

                        بِالْغُدُوِّ وَ الاْصالِ».[9]

    در خانه‏هایى که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت] آنها رفعت یابد
و نامش در آنها یاد شود. در آن [خانه]ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش
مى‏کنند.[10]

    علامه طباطبایى قدس‏سره در تفسیر معناى رفع مى‏فرماید:

                              «مراد از «رفع بیوت»، رفع قدر و منزلت و تعظیم
                         آنهاست و چون عظمت و علو خاص خداى تعالى است
                         و احدى شریک او نیست، مگر آنکه باز منتسب به او باشد
                         که به مقدار انتسابش به او، از آن بهره‏مند مى‏شود، پس اذن
                         خدا به اینکه این بیوت رفیع المقام باشند به خاطر این است
                         که این بیوت منتسب به خود اویند. از اینجا معلوم مى‏گردد
                         که علت رفعت این خانه‏ها همان «یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ» است،
                         یعنى همین است که در آن بیوت نام خدا برده مى‏شود.
                         و چون از سیاق برمى‏آید که این ذکر نام خدا استمرارى
                         است، و یا حداقل آماده آن هست، لذا برگشت معنا به این
                         مى‏شود که اهل این خانه‏ها همواره نام خدا را مى‏برند،
                         و در نتیجه قدر و منزلت آن خانه‏ها بزرگ و رفیع
                         مى‏شود».[11]

    طبرسى رحمه‏الله نیز در مجمع البیان، مى‏نویسد:

                              «مقصود از رفع بیوت انبیاء، تعظیم و پاک کردن آنها از
                         آلودگى‏هاست و مقصود از تطهیر پاک کردن از
                         معصیت‏هاست. برخى گفته‏اند: مقصود این است که در این
                         خانه‏ها رفع حوائج بسوى خدا شود».[12]

    میبدى با تمسک به حدیثى منقول از ابن‏عباس که در ذیل این آیه آمده:

                              «المساجد بیوت اللَّه فى الارض».[13]

                             «مساجد، خانه‏هاى خدا در زمین هستند».

     در تفسیر کلمه رفع چنین مى‏نویسد:

                              «این رفع اقدارست نه رفع ابنیه از بهر آنکه در شرع دیوار
                         مسجد بلند کردن و بالا دادن مکروه است، و فى‏الخبر امرنا
                         ان نبنى المساجد جمّا، و رفع اقدار آنست که بزرگ دارند
                         و سخن بیهوده در آن نگویند و جز از نام خدا در آن
                         نبرند».[14]

    صاحب تفسیرالمیزان در اثبات اینکه مراد از «بیوت»، مساجدند چنین
مى‏گوید:

                              «از مصادیق یقینى این بیوت مساجد است که آماده
                         هستند تا ذکر خدا در آنها گفته شود، و صرفا براى این کار
                         ساخته شده‏اند، هم چنان که فرمود: «وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فِیهَا اسْمُ

                        اللَّهِ کَثِیرا»[15] مساجدى که‏نام خدا درآنها بسیاربرده
                         مى‏شود».[16]

    زمخشرى نیز بر این عقیده مى‏باشد.[17]

مبارزه با تخریب مساجد

                              «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ أَنْ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ
                         وَ سَعى فى خَرابِها أُولئِکَ ما کانَ لَهُمْ أَنْ یَدْخُلُوها إِلاَّ خائِفینَ
                         لَهُمْ فِى الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِى الاْخِرَةِ عَذابٌ عَظیمٌ».[18]

                             «ستمکارتر از آن کس که از ذکر نام خدا در مساجد
                         جلوگیرى کند و در ویرانى مساجد بکوشد کیست؟ آنان جز
                         با ترس و لرز وارد مساجد نمى‏شوند براى آنان در دنیا ذلت
                         و خوارى و در آخرت عذابى بزرگ آماده است».[19]

    نویسندگان تفسیر نمونه معتقدند که:

                              «مفهوم آیه فوق، مفهومى وسیع و گسترده است
                         و به زمان و مکان معینى محدود نمى‏شود، همانند سایر
                         آیاتى که در شرائط خاصى نازل گردیده، امّا حکم آن در
                         همه قرون و اعصار، ثابت است. بنابراین، هر کس و هر گروه

                        به نوعى در تخریب مساجد الهى بکوشد و یا مانع از آن شود
                         که نام خدا و عبادت او در آنجا انجام گیرد مشمول همان
                         رسوایى و همان عذاب عظیم است که در آیه اشاره شده
                         است».[20]

    جلوگیرى از ورود به مسجد و ذکر نام پروردگار و کوشش در تخریب آن،
تنها به این نیست که مثلاً با بیل و کلنگ ساختمان آن را ویران سازند،
بلکه هر عملى که نتیجه آن تخریب مساجد و از رونق افتادن آن باشد نیز مشمول
همین حکم است. خرابى مسجد تنها با بیل و کلنگ نیست، بلکه هر برنامه‏اى که
از رونق مسجد بکاهد، تلاش در خرابى آن است. دشمن از در و دیوار مسجد
نمى‏ترسد، ترس او از زنده شدن نام خدا و بیدارى مسلمانان است.[21]
پس اگر خرابى مسجد ظلم است، آباد کردن مسجد، أنفع کارها مى‏باشد.[22]

مبالغه در ساخت مسجد

در باب اهمیت ساخت مسجد اگر هیچ روایتى نباشد جز این دست از روایات
که ساخت مسجد را چنان با اغراق مهم جلوه مى‏دهد که حتى اقدام به ساخت
مسجدى به اندازه لانه مرغى را مأجور مى‏شمارد.

                              «من بنى مسجدا ولو کمفحص قطاة بنى اللَّه له بیتا
                         فى الجنة».

                              «کسى که مسجدى بنا کند هر چند به اندازه لانه پرنده‏اى

                        بوده باشد، خداوند خانه‏اى در بهشت براى او بنا خواهد
                         ساخت».[23]

    از مسمع نقل شده است که امام صادق علیه‏السلام برایش چنین نوشت:

                              «دوست دارم در خانه‏ات، یکى از اتاق‏ها را مسجد
                         قرار دهى».[24]

    در سنن أبى‏داوود آمده است:

                              «أمر رسول اللّه‏  صلى‏الله‏علیه‏و‏آله ببناء المساجد فى الدور و أن توظف
                         و تطیب».[25]

                             پیامبر خدا، به ساختن مسجدهایى در درون خانه‏ها
                         و پاکیزگى و خوش‏بو کردن آنها فرمان داد».

     در مسند حنبل نیز مى‏خوانیم:

                              «کان رسول اللّه‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله یأمرنا ان نصنع المساجد فى دورنا و أن
                         نصلح صنعتنا و نطهرها».[26]

    عروة بن زبیر، از زبان یکى از اصحاب پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله چنین حکایت مى‏کند:

                              «پیامبر خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله همواره به ما فرمان مى‏داد تا مسجدهایى
                         در خانه‏هاى‏مان بسازیم آنها را نیکو بنا کرده و پاکیزه
                         گردانیم».[27]

واقعیت تلخ

اینک به‏پدیده کاهش‏استقبال از مساجدمى‏پردازیم،حقیقتى‏که‏مقام‏معظم‏رهبرى
نیز آن را «مشکل اصحاب» مسجد مى‏داند:

                              «اما چه باید کرد که دل‏ها به مسجد گرایش پیدا کند؟
                         یعنى به حضور در مسجد، ماندن در مسجد و عبادت در
                         مسجد شوق پیدا کنند. مشکل اصحاب مسجد این است!
                         البته این فقط مشکل ما نیست در دنیاى غیر اسلام هم این
                         مشکل مشاهده مى‏شود، اما آنها راه‏هاى غلطى انتخاب
                         مى‏کنند. برنامه‏هایى در مساجد مى‏گذارند که با طبیعت
                         مسجد و حقیقت آن در تضاد است. مثلاً در کنار مسجد
                         سالن‏هایى مى‏گذارند که در آن سالن‏ها همان منکراتى انجام
                         مى‏گیرد که در کنار کلیسا صورت مى‏گیرد. حال آنکه کلیسا
                         موظف به نهى از آن است. لیکن به وسیله خود کلیسا در آن
                         سالن‏ها، منکراتى صورت مى‏گیرد. این نقض غرض است.
                         ما براى مساجد چنین چیزى تحمل نمى‏کنیم.
                         اما فعالیت‏هاى گوناگون، از جمله استفاده از ابزارهاى
                         تبلیغى، کتابخانه‏هاى مطلوب، از روش‏هاى هنرى براى تبلیغ
                         مفاهیم دینى و تولید شوق به عبادت، از جمله مواردى است
                         که لازم است در باره آن مطالعه شود».[28]

    شهید مطهرى قدس‏سره نیز از این دغدغه چنین سخن مى‏گوید:

                              «باید ما با بچه‏هاى خودمان، برنامه مسجد رفتن داشته
                         باشیم. تا بچه‏هاى ما با مساجد و معابد آشنا شوند. ما خودمان
                         که از بچگى با مساجد و معابد آشنا بودیم، در این اوضاع
                         و احوال امروز چه‏قدر به مسجد مى‏رویم. که بچه‏هاى ما که
                         هفت ساله شده‏اند به دبستان و بعد به دبیرستان بعد
                         به دانشگاه رفته‏اند، ولى اصلاً پاى‏شان به مساجد نرسیده
                         است، بروند... خوب این‏ها قهرا از مساجد، فرارى
                         مى‏شوند».[29]

                             «تأثیر منفى دین دارى مدرن بر میزان ارتباط با مسجد،
                         صرف‏نظر از ماهیت فردگرایانه این نوع از دیندارى از یک
                         سو، و محدود بودن میزان ارتباط جوانان با مساجد از سوى
                         دیگر، مؤید این واقعیت است که جو اجتماعى و فرهنگى
                         حاکم بر مساجد در حال حاضر چندان جوان‏پسند نیست
                         و مدرن نیست».[30]

کاهش گرایش به مساجد براساس آمار

اینک جهت تبیین میزان استقبال مردم به ویژه جوانان از مسجد، چند نمونه از
پیمایش‏هاى انجام گرفته در این مورد را ارائه مى‏نماییم.

                              «سازمان تبلیغات اسلامى، در سال 1376 شمسى در
                         تهران به بررسى مسئله حضور جوانان در مسجد،
                         وضع مساجد موجود از دیدگاه جوانان و نگرش جوانان

                        درباره مسجد پرداخته است. این تحقیق که از نوع تحقیقات
                         توصیفى است، به روش پیمایشى و با استفاده از پرسش‏نامه
                         بر روى یک نمونه ششصد و پنجاه نفرى شامل جوانان 15
                         تا 25 ساله صورت گرفته است. طبق یافته‏هاى این تحقیق،
                         با افزایش سن، و میزان تحصیلات، از میزان حضور در
                         مساجد کاسته شده است... مردان بیش از زنان در مساجد
                         حضور مى‏یابند. (6/66% برابر 61%). در مجموع بیش از
                         40% پاسخ‏گویان به مسجد، نگرشى منفى دارند.
                         و به موازات، افزایش سطح تحصیلات، این نگرش منفى
                         نیز، افزایش مى‏یابد».[31]

    در پژوهشى که در سال 1382 بر روى جوانان استان کرمان انجام گرفت[32]
نشان داد که 2/17% از جوانان فاقد هرگونه ارتباط با مسجداند و 69% هم اعلام
کردند که با مساجد ارتباط پایین‏ترى دارند و فقط 8/3% در حد بالا داراى ارتباط
با مساجد بودند یعنى در طول سال حداقل 731 و حداکثر 1095 بار با مسجد
ارتباط داشته‏اند.[33]

    براساس پژوهشى، میزان متوسط حضور در مسجد بطور سالانه 730 بار
است در حالى میانگین حضور جوانان در مسجد 6/217 بار است!![34]

    صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران، در یک نظرسنجى با عنوان
«مسجد پایگاه تحقیق و نوسازى معنوى» در سال 1376 به سنجش نگرش

جوانان تهرانى در باره مسجد، حضور در مسجد و نارسایى‏هایىِ مسجد پرداخته
است. این تحقیق توصیفى ـ پیمایشى، با استفاده از پرسش‏نامه برروى 650 تن
جوان تهرانى که به عنوان افراد نمونه انتخاب شده‏اند، صورت گرفته است.
نتایج این تحقیق حاکى از آن است که 20% آنها به ندرت به مسجد مى‏روند
و 35% هیچ‏گاه به مسجد نمى‏روند. این تحقیق نیز مانند پیمایش سال 1376
سازمان تبلیغات اسلامى، نشان مى‏دهد که با افزایش تحصیلات، میزان حضور
در مساجد کم بوده و همچنین دختران کمتر از پسران به مسجد مى‏روند.[35]

    این در حالى است که طبق پژوهش ایوان یازبک و آدبرث لومیس،
در سال 1983 در باره مساجد آمریکا، که در قالب کتابى تحت عنوان
«گسترش ارزش‏هاى اسلامى در ایالات متحده آمریکا» منتشر شد، بین سن
و میزان مشارکت مردم در فعالیت‏هاى مسجد رابطه معنادارى دیده مى‏شود.
ولى حاصل این پژوهش برخلاف مساجد ایرانى است یعنى جوانان بیشتر از
افراد مسن به مسجد مى‏روند. این دو پژوهشگر فعالیت پنج مسجد از سه ناحیه
آمریکا شامل نیویورک، میدوست و سواحل شرقى مورد مطالعه قرار دادند.[36]
در فصل ششم: «مسجد مجازى و بازیابى کارکردهاى متنوع مساجد» خواهیم
گفت که راز موفقیت مساجد خارج کشور در تنوع کارکردها نهفته است.[37]

گرایش جوانان به مذهب

در کنار آمار تلخى که ارائه شد، حقیقتى نیز وجود دارد که از گرایش فطرى
جوانان به امور مذهبى سخن مى‏گوید.

     همچنان‏که، استانلى هال، معتقد است نوجوانان در حدود پانزده سالگى،
حداکثر احساسات دینى را دارا هستند. زیرا با گرایش به شرف دین و اعتقادات
مذهبى، مى‏خواهند تلاطم نابسامانى خود را تخفیف بدهند.[38]

    این ادعاى روانشناسان با داده‏هاى آمارى داخل کشور نیز قابل اثبات
است. در بررسى از جوانان مشهد، روشن شد که افتخار به مذهب، بیشترین نمره
را نسبت به افتخار به خانواده، تحصیل و ثروت داشت. بطورى‏که فاصله بین
سه مورد اخیر و مذهب، فاصله قابل توجهى است.[39]

    همچنین براساس این پیمایش، جوانان مشهد، در پاسخ به توانمندى اسلام
در پاسخ به نیازهاى انسان معاصر نسبت به ادیان و علوم دیگر، 75/78 درصد
موافق بودند.[40]

    در بررسى از جوانان مشهد، در پاسخ به علاقمندى‏شان نسبت به سه کتاب
قرآن مجید، نهج‏البلاغه، و مفاتیح‏الجنان، انجام گرفت، نشان داد که نزدیک
98% به آنها به نحوى علاقمندند.[41] در این میان 4/10 درصد جوانان اعلام
کردند که به‏طور مستمر نهج‏البلاغه، 7/76 درصد قرآن و 2/40 درصد
مفاتیح‏الجنان را مطالعه مى‏کنند.[42]

    بیش از 85 درصد جوانان مشهد معتقدند که دین داراى کارکردى است
که هیچ چیزى نمى‏تواند براى آن جایگزین باشد.[43]

    62/72 درصد جوانان مشهد در هر شرایط نماز را ترک نکرده و آن را
به جا مى‏آوردند. 16درصد هم نماز نمى‏خوانند.[44] این درحالى است که تنها

3/34 درصد از این افراد در نماز جمعه و 5/41 درصد در نماز جماعت شرکت
مى‏کنند. این میزان حدود یک سوم کسانى است که پایبنده به نماز بوده و آن را
به جاى مى‏آوردند.[45] همچنین 7/28 درصد از پاسخ‏گویان اظهار داشتند
اعضاى خانواده‏هاى‏شان در مراسم نماز جمعه و 3/42 درصد در مراسم نماز
جماعت شرکت مى‏کنند.[46] ضمنا 22 درصد از جوانان اظهار داشته‏اند که
دوستانِ نزدیک‏شان در مراسم نماز جمعه، 7/31 درصد در نماز جماعت
شرکت مى‏کنند.[47]

    در باره روزه، 5/80 درصد از جوانان مشهدى به روزه پایبندند.[48]
و در مجموع 73/50 درصد جوانان به احکام و مقررات اسلامى پایبندند.[49]

    آیا فرصت آن نرسیده است که براى جذب و جلب این فطرت‏هاى پاک
به سوى مساجد؛ فکرى نماییم؟! مقایسه این دو دست آمار ـ آمار کاهش استقبال
از مساجد و آمار گرایش شدید جوانان به مذهب ـ نشان مى‏دهد که مساجد در
جذب آنان موفق نبوده‏اند. و این مشکل مساجد بوده است نه جوانان.

     اینکه مردان بیش از زنان در مساجد حضور مى‏یابند. (6/66% برابر
61%)[50] بااینکه احساسات مذهبى دختران جوان بیش از پسران است معلوم
مى‏شود که مساجد در پاسخ‏دهى به نیازهاى مذهبى توفیقى چندان نداشته‏اند؛
به دیگر تعبیر نیازهاى انتظار رفته را نتوانسته‏اند برآورده سازند.

نسل سوم و وظیفه مساجد

تاریخ صدر اسلام نشان مى‏دهد که چگونه اصحاب پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله بعد از گذشت
پنجاه سال، فرزند نازنین وى را در صحراى نینوا مظلومانه سر بریدند.
هرچند تحلیل‏هاى متعددى در علل اتفاق افتادن کربلا وجود دارد. ولى به باور
برخى تحلیل‏گران، شکاف بین «نسل اول» صدر اسلام یعنى «صحابه»،
و «نسل سوم»[51] یعنى «تابعینِ تابعین»، که در زمان امام حسین علیه‏السلام زندگى
مى‏کردند، موجب شد این حادثه پدید آید. نسلى که رنج‏هاى نسل اوّل به خوبى
به آنان به ارث نرسید و متولیانِ خلافت، ارزش‏هاى زمان نبوى صلى‏الله‏علیه‏و‏آله را به نسل
سوم انتقال ندادند. آنقدر آوارها در طول این چند سال روى هم جمع شد
که در زمان امام حسین علیه‏السلام به نقطه صد درجه و نقطه جوش خود رسید.[52]

    انقلابى که با خون هزاران نفر از نسل اوّل و دوّم آبیارى شد و اینک مى‏رود
شاخه‏هایش بر آسمان جهانى پرکشد، از این به بعد در دست نسل‏هاى سوم
و چهارم خواهد بود. اگر مساجد در انتقال ارزش‏هاى نسل‏هاى قبلى به این
نسل‏ها تلاش ننماید، با واقعیت تلخى روبرو خواهیم بود. چرا که تاریخ تکرار
مى‏شود.

     انقلاب اسلامى ایران، در آغاز دهه چهارم انقلاب و در مسیر عملیاتى
نمودن چشم‏انداز بیست ساله و همچنین در آستانه گام‏هاى نخستین براى تبدیل
به قدرت اول منطقه‏اى، با نسل سوم و چهارمى روبروست. براى انتقال این
مفاهیم به این نسل‏ها، مسجد وظیفه‏اى مضاعف دارد. همچنان‏که در متن سند
چشم‏انداز و صریح متن سند چشم‏انداز بیست ساله مساجد به این مهم اشاره

دارد.[53]

     یادمان باشد اگر براى حفظ منابع طبیعى به نسل بعدى تلاش‏هایى صورت
مى‏گیرد باید براى حفظ و انتقال میراث‏هاى معنوى مثل فرهنگ جهاد و شهادت
دوران نهضت انقلاب اسلامى و دوران دفاع مقدس نیز باید تلاشى مضاعف
صورت گیرد. فراموش نکردیم که نسل اول و دوم را همین مساجد در آن دوران
طاغوتى سیاه تربیت کردند. براى تربیت نسل‏هاى بعدى، باز این مسجد است
که مى‏تواند فرزندان دوران نهضت و دفاع مقدس تربیت نماید و ارزش‏هاى
دیروزین را در آنها نهادینه نماید.

     رهبر فقید انقلاب اسلامى امام خمینى قدس‏سره با درایت ویژه‏اى ضرورت انتقال
این میراث را گوشزد و پیش‏بینى مى‏کردند:

                              «ما باید همه چیز را به همان قوتى که امروز دارد،
                         تحویل دسته بعد بدهیم. آنها هم کوشش کنند تا به همان
                         قوت تحویل دسته بعد بدهند. ما باید بنیان را محکم کنیم
                         و به دسته بعد بدهیم».[54]

    از دیدگاه امام، نظام اسلامى یک امانت الهى است که مردم و کارگزاران،
باید این امانت را به آیندگان به میراث بگذارند:

                              «شما الآن امانت بزرگى از دست این ملت تحویل گرفتید
                         و مقتضاى امانت دارى، این است که آن را به‏طور شایسته
                         حفظ کنید و بطور شایسته به نسل آینده و دولت‏هاى آینده

                        تحویل بدهید».[55]

چرا مسجد مجازى؟

در این بخش برآنیم تا ثابت کنیم که این آمار چه ضرورتى را ایجاب مى‏کنند
که ما به مساجد مجازى روى آوریم. برآیند خلاصه آمار پیشین حاکى از دو
واقعیت انکارناپذیر است: یکم؛ این‏که فطرت جوانان به حقایق ایمانى گرایش
دارد. دوم؛ این‏که وضعیت مساجد در بین جوانان از اقبال مطلوبى برخوردار
نیست.

     در یک بررسى از دانش آموزان دبیرستان‏هاى خرم‏آباد، علت عدم
گرایش به مساجد، عدم آگاهى جوانان از جایگاه مسجد گزارش داده
شده است.[56] در پیمایشى از جوانان مشهد، 3/44 درصد جوانان در هیچ یک از
زمینه‏هاى مذهبى مطالعه‏اى نداشتند. و تنها 7/63 درصد در زمینه‏هاى مذهبى
مطالعه کرده‏اند. از کسانى که در زمینه مذهب مطالعه داشته‏اند، 4/37 درصد تنها
در یک زمینه، 4/11 درصد در دو زمینه، 2/5 درصد در سه زمینه و تنها 7/1
درصد در چهار زمینه مطالعه داشته‏اند. چهار زمینه عبارت بود از اعتقادى،
احکام، قرآن و تفسیر، و تایخ اسلام.[57]

    این آمار نشان از این دارد که مطالعه مذهبى جوانان رو به کاهش است.
اینترنت به عنوان ابزارى که جوانان روزانه لحظاتى را با آن سپرى مى‏کنند،
مى‏تواند به مدیریت خوب و تولید انبوه محصولات دینى بر فضاى وب،
در گسترش دانش دینى جوانان مؤثر افتد و خود موجب گرایش جوانان

به مساجد شود زیرا بخشى از این محصول عرضه شده در فضاى وب، در باره
جایگاه مساجد خواهد بود. و این خود بر راهبرد ما در مسجد مجازى که
عبارتست از «آستانه بودن مسجد مجازى براى مساجد واقعى»، گواهى،
نیک خواهد بود.

     خود این عمل، در رفیق نمودن کاربران اینترنت با مساجد، مؤثر خواهد
بود بى‏آنکه اینترنت را به عنوان رقیب مساجد قرار دهیم و جوانان را در انتخاب
یکى از آن دو به صورت مانعة الجمع مختار کنیم.

جایگاه مسجد در فضاى مجازى

در این مجال به جاست به جایگاه مسجد در فضاى مجازى اشارتى داشته باشیم
و از واقعیت تلخى دیگر گزارش دهیم. به موازات گسترش اسلام خواهى،
دشمن، پروژه تخریب شعائر و ارزش‏هاى اسلامى را کلید زد. کافى است پلنى از
فیلم‏هاى ساخته شده غربى و هالیوودى بر علیه اسلام را مشاهده کنید. استفاده از
نمادهاى اسلامى مثل اذان، مسجد، مناره به عنوان کمین‏گاه تروریست‏ها!
و محل تربیت گروه‏هاى انتحارى، در راستاى پروژه نامیمون تخریب چهره
اسلام است. آیا همین ما را بر آن نمى‏دارد که از این واژه‏ها و نمادهاى مقدس
دفاع کنیم؟!

     فیلم‏هایى مثل «روز استقلال»[58]، «محاصره»[59]، «شمشیر اسلام»[60] و...
درصدد ارائه چهره‏اى خشن از اسلام‏اند. این فیلم‏ها عموما همزمان با صداى
اذان و نمایش مناره و گنبد مساجد اسلامى، عملیات ترور و... را نشان مى‏دهد.

     آیا وقت آن نرسیده است که ما نیز با ساخت بازى رایانه‏اى، جوان و حتى
کودکان خود را روانه مسجد مجازى کنیم؟ آیا بر نهاد متولى مسجد وظیفه نیست
که یک بازى، یا سایتى تدارک ببیند که فرزند ایران و اسلام ناخودآگاه در فضاى
مسجد قرار گیرد؟[61]

    دشمن براى جذب پیرو به ادیان دیگر ـ با درک اینکه اسلام در حال رشد
بوده و مورد اقبال عمومى است ـ به تبلیغ خود در قالب سایت‏هاى اسلام همّت
گماشته است. نو مسلمانى که مى‏خواهد از اسلام چیزى یاد بگیرد،
در سهل‏الوصول‏ترین جا یعنى اینترنت دنبال شاه کلید واژگان اسلامى مثل؛
مسجد، قرآن، مناره، و... مى‏رود. دشمن براى اصطیاد چنین قشرى،
فضاى مجازى را مناسب دیده است. یعنى با دمین‏هاى اسلامى، به تبلیغ خود
و تخریب اسلام مى‏پردازد.این نوع تبلیغ  ـ هم بخاطر غیرمستقیم بودن و تبلیغ
دین دیگر به ظاهر از زبان یک مسلمان بودن ـ اثر بخش‏تر خواهد بود!!

     نگارنده معتقد است اگر اسامى ائمه علیهم‏السلام مقدس است، به خاطر این است
که ذوات مسمّى به آن اسم، مقدس بودند. از این روى اگر همین اسامى با قصد
شخصى غیر از ائمه علیهم‏السلام نگاشته گردد آن احکام خاص فقهى را نخواهد داشت.[62]
بر همین اساس، اگر خود مسجد داراى احکام ویژه شریعتى است که نشان از
قداست آن دارد، واژه مسجد نیز از این قداست بهره‏مند است. اگر طبق آیات
قرآن، مشرکان حق تولّى مسجد را ندارند،[63] پس حق بهره‏گیرى از واژه مسجد
را هم نخواهند داشت.

     نظر به اینکه مسجد یک واژه مقدس اسلامى است، ممکن است
(به زعم بنده اتفاق افتاده) که دشمنان به اسم این واژه با دامنه‏هاى متفاوت،
سایت ساخته و به تبلیغ عقاید خود و تخریب چهره اسلام بپردازند. یعنى کاربرى
که جز از اسلام و مسجد چیزى ندیده و نشنیده، به اسم مسجد بودن آن اکتفا
نماید، درحالى که محتواى آن کاملاً ضد اسلامى است. لذا در یک اقدام سریع
باید همه مشتقات مسجد با انواع دامین‏ها، ضبط شده و در انحصار قرار گیرد.
زیرا به نص قرآن، مساجد از آن خدایند.[64] در آن باید خدا یاد شود نه اینکه با
اسم مقدس مسجد، فضاى مجازى ساخته شود و با آن دین مسیحیت و... ترویج
شود.

     همچنان‏که مساجد فیزیکى را مردم ساخته، ولى مرکز رسیدگى به امور
مساجد، حمایت و هدایت مى‏کند، به نظر شایسته است افراد خودجوشى که
اقدام به تأسیس مسجد مجازى نموده‏اند شناسایى، و مورد حمایت و تشویق قرار
گیرند.

     همچنان‏که مساجد فیزیکى بدون نظارت در ساخت و ساز و مدیریت،
از مطلوبیت کافى برخوردار نخواهد بود، باید مساجد مجازى نیز سامان‏دهى
گردد. بر محتواى تولیدى آنها نظارت گردد. و این در سایه آموزش محقق
مى‏گردد.