چه آنان‏که حوادث انقلاب اسلامى ایران را دیده و چه آنان‏که آن را در لابه‏لاى نگاشته‏ها مطالعه کرده‏اند، به این حقیقت واقف‏اند که رابطه دو پدیده «مسجد»و «انقلاب»، یک رابطه علّى و معلولى است. در دیدگاه بنیانگذار انقلاب قدس‏سره «این مساجد است که این نهضت را درست کرده است».[1] و همین فراز، براى اثبات میزان تأثیر مساجد در تحقق انقلاب، مى‏تواند گواهى روشن باشد.

     نقش مساجد در پیروزى انقلاب، چنان پررنگ است که حامد الگار نویسنده آمریکایى، هسته اساسى پیروزى انقلاب اسلامى را مسجد[2] مى‏داندو مى‏افزاید:

                              «در دوره نهضت خمینى قدس‏سره بود که مسجد به یک کانون
                         مبارزه و مرکز فرماندهى، بدل گردید و به‏طور خلاصه
                         مسجد تماما آن چیزى شد که در عصر پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله بود».[3]

    مساجد در دوران انقلاب به‏طور طبیعى و البته با تکیه بر پیشینه تاریخى خود، مرکز مبارزه علیه رژیم بودند.[4] از این‏روى بود که هماره با عکس‏العمل تند رژیم طاغوت مواجه مى‏شد.[5] مساجد نه تنها پایگاهى جهت بیدارسازى مردم علیه حکومت پهلوى، بلکه محلى براى سازماندهى نیروهاى انقلابى و مبارزه بودند. تبادل اطلاعات و جلسات مشاوره میان مبارزان، در مساجدصورت مى‏پذیرفت، زیرا پخش اعلامیه در اغلب مساجد سهل‏تر و سریع‏تر صورت مى‏گرفت و اعتراض مردم و علما و حضرت امام از طریق پخش اعلامیه آنان در مجامع مذهبى بویژه مساجد، همه‏گیر مى‏شد[6] ضریب تأثیر مساجدبر میزان پیروزى انقلاب آن قدر صریح است که حاج عبدالکریم احمدى، از یاوران انقلاب مى‏گوید:

                              «اگر مسجد نبود، انقلاب نبود».[7]

    اما نقش مساجد بعد از دوره «حدوث انقلاب»، نیز متوقف نماند. پس از پیروزى انقلاب، باز این مساجد بودند که همچنان در مرحله «ثبوت انقلاب» نیز نقش‏آفرینى کردند. بعد از پیروزى انقلاب با توجه به فروپاشى نظام شاهنشاهى، تقریبا همه کارهاى انقلاب در مساجد انجام مى‏گرفت. کمیته‏هاى انقلاب از دل مساجد جوشید. در زمان هشت سال دفاع مقدس، در قسمت اعزام نیرو، پشتیبانى، برگزارى مراسم دعا و بزرگداشت شهدا، مساجد نقش چشم‏گیرى داشتند. در زمان سازندگى، در امدادرسانى به مردم آسیب دیده از بلایاى طبیعى، بازسازى مناطق جنگى و برگزارى انتخابات و... همچنان مساجد، فعال، ظاهر شدند.[8]

    انقلاب اسلامى یک فرآیندى است که مراحل تکاملى دارد:

     مرحله نخست: پیروزى انقلاب اسلامى بود که از آن به «حدوث انقلاب» یاد مى‏کنیم. این مرحله از انقلاب به یارى خدا، همت مردم و رهبرى امام قدس‏سرهبه کامروایى تحقق یافت.

     مرحله دوّم انقلاب: استقرار حکومت اسلامى و اثبات کارآمدى نظام مبتنى بر ولایت فقیه است که با عنوان مرحله «ثبوت انقلاب» از آن نام برده مى‏شود. مساجد در این دو مرحله، محور و یا حداقل نقش‏آفرین بوده‏اند.

     مرحله سومى که انقلاب پیش روى دارد، ایجاد تمدن اسلامى است. طرح نظریه «صدور انقلاب» در راستاى این مرحله مى‏تواند تفسیر گردد.ایجاد تمدن اسلامى، هدف غایى انقلاب اسلامى است. به زعم نگارنده، همچنان‏که مسجد مبناى اساسى، «حدوث» و «ثبوت» انقلاب بوده است، باید درمرحله سوم از فرآیند تکاملى آن یعنى مرحله «صدور» انقلاب نیز، نقش محورى را به خود بگیرند. اساسا مسجد بدان سبب که خاستگاه توحید و نفى شرک و باطل است و جایگاه نداى حق و دادخواهى مظلوم نیز به حساب مى‏آید، همواره مهد قیام و اعتراض بوده است و مردم نیز برحسب مقتضیات و شرایط جامعه از این مکان مقدس الهام گرفته‏اند.[9]

    اگر از منظر رهبر فقید انقلاب قدس‏سره، مساجد، رمز پیروزى ملت ایران بود،[10] باید همان، محور بقا و صدور انقلاب هم باشد. هم چنان‏که ایشان در وصیت‏نامه سیاسى الهى خویش مى‏نویسد:

                              «بى‏تردید رمز بقاى انقلاب اسلامى همان رمز پیروزى است».[11]

    اینک براى تبیین این ایده، شایسته مى‏دانم جایگاه، معنا و شیوه عملى نمودن صدور انقلاب را البته با تکیه بر اندیشه‏هاى امام قدس‏سره و رهبرى به کاوش بنشینیم. امام قدس‏سره دولتمردان و مسئولان را به برنامه‏ریزى در این جهت فرا مى‏خواندند. با این وضع پس چگونه مى‏توان از شأن صدور انقلاب، مفهوم
و شیوه‏هاى تحقق آن به سادگى عبور کرد؟!