دین اسلام برخلاف ادیان دیگر، هم به جنبه فردى اشاره دارد و هم جنبه‏هاى اجتماعى را لحاظ نموده است. تدین یک مسلمان، هم در تشرع وى به فرامینفردى مثل نماز و روزه و هم در تعهد او به دستورات اجتماعى مثل امر به معروف و نهى از منکر و عدالت تبلور مى‏یابد.

     از تهدیدهاى فراروى دین اسلام به خصوص مساجد، دیندارى فردگرایانه است. از این پدیده که با عنوان «دین‏گرایى فردى» یا «فردگرایى دینى» یاد مى‏شود، حاصل شبیخون «لوتر» با حربه ایمان علیه شریعت است. او با از بین بردن، وسست کردن شریعت، خود به خود جاى پاى کلیسا را در جامعه کم کرد. در دیدگاه لوتر، ایمان، امرى شخصى و نه جمعى است. او مى‏گفت: آنچه مجوز شخص است، همان اعمال و دستوراتى نیست که کلیسا تجویز مى‏کند بلکه فقط ایمان است. به بیان دیگر رستگارى در ایمان است نه در اعمال.[1] عقاید لوتر برخاسته از آراء صوفیانه دانشمندانى همچون مایستراکهارت و توماس اکمپیسبود که مى‏گفتند سالک نیازى ندارد که در مجالس عمومى به پرستش خدا بنشیند.[2]

    بعد از رنسانس، دیندارى فردگرایانه، یکى از علل کاهش حضور مردم در کلیسا بوده است. این نوع رویکرد به دیندارى، وارد جهان اسلام نیز شده است. با مقایسه میزان تأثیر این پدیده بر حضور مسیحیان در کلیسا، عمق تأثیر آن درکاهش ارتباط مردم با مساجد نیز به خوبى کشف مى‏شود. به گفته برخى جامعه‏شناسان دینى در ایران، براساس پژوهشى که به تازگى براى بررسى دیندارى ایرانیان انجام گرفته، دین، یکى از اصلى‏ترین عرصه‏هاى اجتماعى جامعه ایرانى شناخته شده است. اما در مورد میزان کارآیى دین در عرصه‏هاى مختلف زندگى، مشخص شد که افراد به صورت فردى، دین را بسیار مهم مى‏شناسند ولى در عمل به آن، به خصوص در حوزه‏هاى جمعى، در میان آنها تناقضات زیادى وجود دارد و پاسخ‏ها دو قطبى هستند.[3]

    براساس پیمایش ملى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، اگرچه دیندارى به شدت در حال افزایش است؛ و برخلاف تصورى که از جوانان ارائه مى‏شود، باور و اعتقاد دینى آنها بالا بوده و اغلب آنها نماز خوانده و روزه مى‏گیرند. همچنین این پیمایش، نشان مى‏دهد دیندارى مردم در لایه‏هاى زیرین یعنى اعتقاد، باورها و ارزش‏ها بسیار بالا و در حدود 94 تا 98 درصد و در بُعد انجام مناسک دینى هم در حد بالا و 75 درصد است. ولى نکته قابل توجه این پیمایش این است که میل به دیندارى فردى افزایش یافته است.[4]

    تمایل فطرى جوانان به دین آن قدر شدید است که همه روانشناسان معتقدند:

                              « بین بحران تکلیف و جهش‏هاى مذهبى، ارتباط
                         انکارپذیرى دیده مى‏شود. حتى کودکانى که در
                         خانواده‏هاى دور از مذهب و ایمان پرورش یافته‏اند،
                         در دوران بلوغ علاقه بیشترى از خود به مسائل مذهبى نشان
                         مى‏دهند».[5]

    همچنان‏که استانلى هال، معتقد است، نوجوانان در حدود پانزده سالگى، حداکثر احساسات دینى را دارا هستند. زیرا با گرایش به دین و اعتقادات مذهبى، مى‏خواهند تلاطم نابسامانى خود را تخفیف بدهند.[6]

    براى آینده‏نگرى فضاى دینى آینده ایران اسلامى، نمى‏توان از پدیده فردگرایى دینى، غفلت نمود. و این یک تهدید براى احکام اجتماعى اسلام به ویژه مساجد که کانون تحقق احکام اجتماعى مثل نماز جماعت است، مى‏باشد. از علائم گرایش فطرى جوانان به دین، جستجوى بالاى دین در محیط اینترنت است. جوانان براى اینکه دیندار باشند، به اینترنت بسنده کرده و نیازهاى دینى خود را از این طریق پاسخ مى‏گیرند. مسجد مجازى با بهره‏گیرى از گرایش  فطرى جوانان به دین و تعبد فردى، مى‏تواند با یک مدیریت روشمند و تبلیغ درست، مخاطب را در این سطح از دیندارى متوقف نساخته و او را تا اوج تعهد به همه دستورات فردى و اجتماعى دین وادار سازد. به دیگر بیان،مسجد مجازى، از وسعت تخریب این بحران کاسته و آن را به یک فرصت نیزمبدل مى‏گرداند. رها کردن مساجد به وضعیت فعلى، و عدم بهره‏گیرى از ظرفیت مساجد مجازى، بر سرعت رشد این بحران کمک خواهد کرد.

گر نباشد اتاق و فرش حریر

 کنج مسجد خوش است کهنه حصیر

شیخ بهایى