قداست مسجد با ساختمان است

با توجه به احکامى که خود ساختمان مسجد در فقه اسلامى دارد، معلوم مى‏شود که خود ساختمان مسجد، جایگاهى خاص دارد. مسجد مجازى بخاطر نداشتن این مزیت نمى‏تواند مطلوب باشد.

     راهبرد اساسى مسجد مجازى، رونق دادن به مسجد فیزیکى است. ولى آنچه که در پاسخ به سؤال لازم است تبیین گردد این است که چه چیزى را منشأ قداست مسجد بدانیم. اگر مجموعه مفهومى مسجد را دربردارنده دو چیز: یکى ساختمان و دیگر کارکردها بدانیم، آنچه بر این مسجد قداست بخشیده  است انتساب آن به خداست. همچنان که علامه طباطبایى رحمه‏الله ذیل آیه 36 سورهنور، علت رفعت مساجد را چنین مى‏داند:

                              «علت رفعت این خانه‏ها همان «یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ»
                         است».[1]

    پس اگر مسجدى کارکردى غیر از ذکر نام خدا را دارا باشد، شایسته است که تخریب گردد. رفعت و قداست مسجد ناشى از کارکرد الهى آن است. داستان مسجد ضرار گواهى محکم براین ادعاست که مسجد بدون کارکرد الهى، نه تنها مطلوب نیست که مبغوض خداى متعال نیز هست.

                               «وَ الَّذینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدا ضِرارا وَ کُفْرا وَ تَفْریقا بَیْنَ
                         الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادا لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ
                         إِنْ أَرَدْنا إِلاَّ الْحُسْنى وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ».[2]

                             «و آنهایى که مسجدى اختیار کردند که مایه زیان و کفر
                         و پراکندگى میان مؤمنان است، و [نیز] کمینگاهى است
                         براى کسى که قبلاً با خدا و پیامبر او به جنگ برخاسته بود،
                         و سخت سوگند یاد مى‏کنند که جز نیکى قصدى نداشتیم.
                         و [لى] خدا گواهى مى‏دهد که آنان قطعا دروغگو
                         هستند».[3]

    داستان مسجد ضرار اشاره دارد که منافقان به بهانه‏ى افراد ناتوان و بیمار یا روزهاى بارانى، در برابر مسجد قُبا مسجدى ساختند که در واقع پایگاه تجمّع خودشان بود، و از پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در آستانه‏ى عزیمت به جنگ تبوک، خواستند آنجا نماز بخواند و افتتاح کند. بعد از مراجعت پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله از تبوک، آیه نازل شد و نیّت شوم‏شان را برملا کرد. پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرمان داد مسجد را آتش بزنند و ویران کنند و محلّ آن را زباله‏دان کنند.[4]

    حرمت مسجدالحرام که فضیلتى چندین برابر نسبت به مساجد دیگر دارد، هم ناشى از کارکرد الهى آن است. آن‏روز که والى مکه، امام حسین علیه‏السلام را از این شهر بیرون کرد به این خیال که هر کس به مکه حمله کند، به حکومت او آسیبى نمى‏رسد، زیرا مکه شهرى أمن است! چیزى نگذشت که مکه را به منجنیق بستند. علامه فرزانه حضرت آیت‏اللّه‏ جوادى آملى مى‏نویسد:

                              «ابن‏زبیر امام زمان خویش یعنى حسین بن على علیهماالسلام را
                         نشناخت و در حق او یارى نکرد. وقتى که حجاج ثقفى مکه
                         را با منجنیق ویران کرد، او به کعبه پناه برد. امّا هرگز طیرى از
                         ابابیل به یارى او نیامدند. کوه ابوقبیس نیز حجرالاسود را
                         گرامى نداشت. خلاصه این‏که دستى از غیب بیرون نیامد
                         براى یارى کعبه. حجاج ثقفى، جایگاه کعبه را ویران،
                         مطاف را منهدم و ارکان چهارگانه کعبه را خراب کرد.
                         حجرالاسود را چنان سنگ‏هاى عادى به دور انداخت».[5]

     در آیات نخست سوره بلد مى‏خوانیم:

                              «لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ * وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ ».[6]

                             «سوگند یاد مى‏کنم به این شهر ـ مکه در حالى که تو
                         به این شهر فرود آمده‏اى ـ تو در آن اقامت دارى
                         و زیست مى‏کنى».[7]

    این آیه نشان مى‏دهد که شرافت مکه بسبب شرافت و اهمیت آن کسى است که مقیم آن بود. یعنى رسول عزیز اسلام که مردم را به توحید پروردگار و اخلاص در عبادت خدا دعوت مى‏کرد. این آیه بیان مى‏کند که بزرگداشت مکه و سوگند به آن بخاطر پیامبر اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله است که محل اقامت آن بزرگوار بود. کما این‏که مدینه را به این سبب طیبه مى‏گویند که پیامبر خدا در حال حیات و ممات در آن بوده و هست.[8]

    تفسیر نمونه با استدلال به این آیه، حرمت مکه را ناشى از وجود مقدس پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله مى‏داند. به بیان این کتاب تفسیرى؛ محتواى آیه چنین است:

                              «این شهر به خاطر وجود پر فیض و پر برکت تو چنان
                         عظمتى به خود گرفته که شایسته این سوگند شده است.
                         و حقیقت همین است که ارزش سرزمین‏ها به ارزش
                         انسان‏هاى مقیم در آن است».[9]

اى کعبه را زیمن قدوم تو صد شرف

 وى مرده را از مقدم پاک تو صد صفا

بطحا ز نور طلعت تو یافته فروغ

 یثرب ز خاک تو با رونق و نوا

     تخریب برخى مساجد، منحصر در گذشته تاریخ اسلام نیست، بلکه طبق گنجینه روایى، حضرت مهدى (عج اللّه‏ تعالى فرجه) نیز در عین گسترش برخى از مساجد بویژه مسجد کوفه،[10] بعضى از مساجد را تخریب خواهد نمود.[11] ابوبصیر از امام باقر علیه‏السلام نقل مى‏کند: هنگامى که قائم (عج) ما قیام کند چهار مسجد از مساجد کوفه را ویران کند که بخاطر شادى به شهادت حسین علیه‏السلام ساخته شده بودند.[12] تخریب این دست از مساجد بخاطر این است که به جاى کارکرد الهى داشتن و تعظیم نمودن شهادت امام حسین علیه‏السلام، به شادى مى‏پردازند.[13] در گنجینه روایى برخى روایات تصریح بر این دارند که حتى آن حضرت، منابر را هم نابود مى‏کنند.[14] تخریب مسجد یا اقدام به ساخت مسجد  نه یک کار متناقض و پارادوکس از امام است و نه کارى خلاف شرع. زیرا جدش امام على علیه‏السلام نیز چنین کارى انجام داد.[15] مرحوم صدوق رحمه‏الله طبق روایتى  مى‏گوید:

                              «امیرالمؤمنین علیه‏السلام هنگام گذشتن از مسجدى که مناره‏اش
                         بلند بود، دستور دادند تا آن را تخریب کنند».[16]

    در برخى روایات شگفتى برخى صحابه ائمه علیهم‏السلام از تخریب مساجد توسط امام مهدى (عج) را مى‏بینیم که اهل‏بیت علیهم‏السلام نیز با بیان سرّ تخریب، به ابهام‏زدایىاز اذهان پرداخته‏اند. ابوهاشم جعفرى مى‏گوید: در خدمت امام حسن عسکرى علیه‏السلام بودم که ایشان فرمود: هنگامى که قائم (عج) ما قیام کند دستور مى‏دهد که مناره‏ها و مقصوره‏هاى مسجد ویران شود. با خود گفتم که چرا چنین کند؟ که امام جوابم داد: چون این‏ها بدعت‏هایى است که هیچ امام یا پیامبرى آن را مرسوم نکرده است.[17]

    لحن گلایه‏آمیز امیرالمؤمنین علیه‏السلام در نهج‏البلاغه از مساجد آخرالزمان، نه بخاطر ساختمان مسجد، که به خاطر کارکردهاى آن است.

                              «یَأْتِى عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لَا یَبْقَى فِیهِمْ مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا رَسْمُهُ
                         وَ مِنَ الاْءِسْلَامِ إِلَّا اسْمُهُ وَ مَسَاجِدُهُمْ یَوْمَئِذٍ عَامِرَةٌ مِنَ الْبِنَاءِ
                         خَرَابٌ مِنَ الْهُدَى سُکَّانُهَا وَ عُمَّارُهَا شَرُّ أَهْلِ الْأَرْضِ مِنْهُمْ

                        تَخْرُجُ الْفِتْنَةُ وَ إِلَیْهِمْ تَأْوِى الْخَطِیئَةُ یَرُدُّونَ مَنْ شَذَّ عَنْهَا فِیهَا
                         وَ یَسُوقُونَ مَنْ تَأَخَّرَ عَنْهَا إِلَیْهَا یَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ فَبِى حَلَفْتُ
                         لَأَبْعَثَنَّ عَلَى أُولَئِکَ فِتْنَةً تَتْرُکُ الْحَلِیمَ فِیهَا حَیْرَانَ وَ قَدْ فَعَلَ
                         وَ نَحْنُ نَسْتَقِیلُ اللَّهَ عَثْرَةَ الْغَفْلَةِ».[18]

                             «مردم را روزگارى رسد که در آن از قرآن جز نشاندن
                         نماند و از اسلام جز نام آن. در آن روزگار بناى مسجدهاى
                         آنان از بنیان آبادان است و از رستگارى ویران. ساکنان
                         و سازندگان آن مسجدها بدترین مردم زمین‏اند، فتنه از آنان
                         خیزد و خطا به آنان درآویزد. آن که از فتنه به کنار ماند بدان
                         بازش گردانند، و آن که از آن پس افتد به سویش برانند.
                         خداى تعالى فرماید: به خود سوگند، بر آنان فتنه‏اى بگمارم
                         که بردبار در آن سرگردان ماند و چنین کرده است، و ما از
                         خدا مى‏خواهیم از لغزش غفلت درگذرد».[19]

    با تبیین جایگاه مسجد مجازى و مسجد فیزیکى و نحوه تعامل این دو، روشن شد که مسجد مجازى نه رقیب که رفیق مسجد واقعى در نشر آموزه‏هاى اسلامى خواهد بود. براى گسترش معارف دینى باید هم مسجد فیزیکى و هم مسجد مجازى ساخته شود و منع از ساخت هر دو، ناصواب به‏نظر مى‏رسد.

من قبله جان‏هایم، من کعبه دل‏هایم

 من مسجد آن عرشم. نه مسجد آدینه

ملک الشعراى بهار