جنگ فی نفسه و در ذات خویش پدیده‌ای بسیار خطرناک، مرگ‌آفرین و مذموم می‌باشد و به همین دلیل همواره در میان تمامی اقوام و ملل مختلف از نفرت عمومی برخوردار بوده و به شدت از وقوع این پدیده خانمانسوز پرهیز می‌نمایند. صحنه‌های دهشتناک، حوادث زیانبار، ویرانی و خرابی، بی‌خانمانی، آواره‌گی از نتایج و پیآمدهای جنگ می‌باشد. از طرف دیگر و روی دیگر طرف سکه جنگ، موضوعی به نام دفاع جانانه در مقابل تجاوز، نهایت ازخودگذشتگی و جانفشانی برای حفط کیان میهن و پاسداری از ارزش‌ها و داشته‌های گرانبهاء در زمین‌های گوناگون یک کشور مطرح می‌باشد که بر خلاف مبحث جنگ، بسیار ارزشمند و پسندیده و قابل تقدیر و پاسداشت می‌باشد.
در دوران دفاع مقدس، جنگی که از سوی استکبار جهانی و دنیای غرب بر کشور ما تحمیل شد، اگر چه خسارات مالی و جانی فراوانی به دنبال خود داشت و سبب کندی مسیر حرکت کشور در روند توسعه همه‌جانبه شد ولی علی‌رغم این ناگواری‌ها، دارای برکات و حسناتی نیز بوده و از صحنه‌ها، وقایع و پدیده‌های نادر و گرانبهایی برخوردار شده است که هریک از آن‌ها می‌تواند به عنوان سمبل و نماد ملی و اسلامی محسوب گردد. این مهم نه تنها برای آیندگان و نسل‌های آتی این مرزوبوم به عنوان سند افتخار و ترسیم کننده و رهگشای مسیر حرکت ملتی بزرگ قرارگرفته است. بلکه برای دیگر ملل و جوامع نیز به عنوان الگو در چگونگی مقاومت، پایداری، مشارکت فعالانه، هم‌آهنگ، یکپارچه و همه‌جانبه مردمی هوشمند که در تمام لحظه‌ها، برهه‌ها و صحنه‌ها با تمام توان و قدرت پشت سر رزمندگان و مدافعان از آب و خاک و میهن اسلامی خویش قرارگرفته‌اند و در این راه از هیچ کوششی دریغ نکرده‌اند، نیز واقع شده‌است. اگرچه با اندک تأمل و تورّقی در صفحات زرین و پر از فراز و نشیب تاریخ "ئیران و ویچ" و یا به عبارتی سرزمین ایران که همواره سرشار از حماسه ها ، رشادتها و فتوحات بلاد متخاصم توسط جنگجویان و دلیر مردانی بی باک و دشمن ستیز بوده است ولی دوران دفاع مقدس ما به دلیل مواجه شدن کشور ما به تنهایی در مقابله با چندین کشور مختلف که به انحاء و طرق مختلف از کمک مالی و لجستیک گرفته تا اعزام نیرو و ایجاد فضای تبلیغات روانی و... پشت سر رژیم عراق قرار گرفته‌اند، بی‌سابقه بوده است.
ب- مهم‌ترین مؤلفه‌های دفاع مقدس:
پیروزی و یا شکست در جنگ‌ها همواره به یک سری علل و عواملی بستگی دارد که شناخت و واکاوی دقیق این علل می‌تواند در به دست آوردن رموز و کلیدهای موفقیت و یا ریشه‌های شکست و آسیب‌های ناشی ازآن به مردم کشورها در آینده کمک شایان توجهی نموده و با بهره‌مندی از آن‌ها می‌توان زمینه‌های هدایت و رهنمون‌سازی و موفقیت مضاعف را برای مسئولان و متولیان دفاع از مرزهای جغرافیایی کشورها تضمین نماید. در این راستا، با کنکاش و تأمل دقیق‌تر در بررسی تمام ابعاد و زوایای دوران با شکوه دفاع هشت ساله مردم این سرزمین، می‌توان مهم‌ترین عوامل و مؤلفه‌های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را به اختصار، به شرح ذیل بر شمرد:
الف- منابع نیروی انسانی(حضور فرماندهان، رزمندگان و مبلغان که از خمیرمایه‌های معنوی و اعتقادی والایی برخوردار بودند، قدرت در بسیج عمومی نیروهای داوطلب و انسجام نیروهای مردمی، سازماندهی مناسب نیروهای پشتیبان و فعال در عقبه خط مقدم ، و...)
ب- اتخاذ سازوکار مناسب در لجستیک و پشتیبانی مالی، تجهیزاتی، سخت افزاری، آلات و ابزار جنگی و نظامی، تدارکات و ...
ج- ایجاد فضای تبلیغاتی و روانی جهت آرامش بخشی به جامعه، به‌کار گیری ابزار تبلیغاتی و افراد کاردان و کارآمد و نیز شیوه‌های تأثیرگذار در غلبه بر حجم انبوه تبلیغات روانی دشمن، و خنثی‌سازی شایعه‌ها و ترفندهای ستون پنجم که همنوا با دشمنان خارجی و کشورهای متخاصم از طریق جریان سازی خبری و فضاسازی تبلیغاتی در صدد ایجاد گسست، تزلزلو نارضایتی در بین صفوف متحد ملت و عقبه‌های جنگ بودند.
د- تقویت اعتقادات مذهبی و باورهای قلبی و درونی و نیز احساسات میهن دوستی و دفاع جانانه از آب و خاک کشور، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت با تأسی از آموزه‌های دینی و به ویژه درس‌آموزی از مکتب سرخ امام حسین(ع) و دفاع از سرزمین و آب و خاک و ناموس کشور
البته ذکر این نکته ضروری است که در بیش‌تر جنگ‌هایی که از دیرباز تاکنون در نقاط مختلف جهان به وقوع پیوسته است. غالباً سه مولفه اول مورد توجه بوده و عامل چهارم نیز جزو عوامل تأثیر گذار جنگ محسوب نمی‌شده است. ولی در دوران دفاع مقدس این موضوع نوین وارد ادبیات جنگ شده است. از محورهای این موضوع می‌توان به نقش فرهنگ ایثار و شهادت با تأسی از آموزه‌های دینی و به ویژه عبرت و پندآموزی از واقعه عاشورای حسینی (ع) و صحرای کربلا و نیز ترویج فرهنگ دفاع از سرزمین، آب و خاک و ناموس کشور بر اساس آموزه‌های پیشوایان دینی ما: پیامبر اعظم(ص) می‌فرمایند: « اِنّ الله یُبغِضُ رجُلاً یُدخَلُ عَلیه فی بَیتِهِ ولا یُقاتِلُ؛[1] ترجمه: خداوند نفرت دارد از مردی که در خانه‌اش بر او حمله کنند و او نجنگد.» همچنین در این ارتباط روایتی از حضرت امام علی(ع) نقل شده است که فرمودند: «عَمُرَتِ البُلدانُ بِحُبِّ الأوطانِ؛[2] ترجمه: کشورها با میهن دوستی آباد شده اند.» و یا حدیث مشهور «حب الوطن من الایمان»[3] که دفاع از کیان اسلامی از نشانه‌های ایمان یک مسلمان معتقد و متدین می‌باشد، اشاره نمود.
بنابراین هر کشوری که بتواند چهار عنصر بالا را به نحو مطلوب و صحیح از آن استفاده نموده و به درستی آن‌ها را بکار بندد. از ضریب موفقیت بالایی در جنگ برخوردار خواهد شد.
نقش آفرینی مساجد در دوران دفاع مقدس:
مساجد را به حق می‌توان یکی از مهم‌ترین، موثرترین و نیز نقش‌آفرین‌ترین پایگاه در حمایت همه‌جانبه، فراگیر، فعال ار جبهه‌های جنگ و رزمندگان اسلام دانست. نادیده انگاشتن و یا کم‌توجهی به این نقش بی‌بدیل ظلمی است مضاعف و نابخشودنی به این جایگاه مقدس و نیز کسانی که بدون هیچ چشم‌داشت مادی و دنیوی و تنها با اخلاص و انگیزه معنوی تلاش خستگی ناپذیر در این مسیر داشته‌اند می‌باشد. هدف از بازنمودن و بیان سطور پر معنای این برگ از کتاب پرافتخار تاریخ دوران شکوهمند دفاع مقدس، یادآوری و زنده نگه‌داشتن این واقعه و رویداد مهم و اساسی است تا مورّخان،محققان، اصحاب قلم و... نسبت به ثبت وقایع و رویدادهای جنگ همواره به موضوع مسجد و نقش آن در دفاع مقدس حساس‌تر شده و در جهت برداشتن گام‌های عملی در ترویج فرهنگ معنوی و ارزشی مسجد و تأثیرگذاری عمیق آن در جنگ تحمیلی، اهتمام ویژه داشته باشند.
امروزه تبیین درست موضوع مسجد و محوریت بخشی به آن در دوران جنگ، در حقیقت ترویج و بسط فرهنگ مسجد و جایگاه آن در مباحثی چون: تعاون و همکاری، انگیزه‌های جهادی و حضوری داوطلبانه در جنگ، جانفشانی در راه عقیده، احیای مکتب ظلم ستیزی امام حسین(ع)، ایثار و شهادت و... جهت انتقال این ارزش ها و هنجارهای حاکم بر فضای جبهه و با هدف مانایی و استمرار این حرکت نوین فرهنگ ناب اسلامی در تمام زمینه‌ها و عرصه‌های جامعه اسلامی می‌باشد . اگر چه بازتعریف، ارزش‌ها و باورهای متعالی آن برهه انسانساز و جریان ثبت و درج ارزش‌های دفاع مقدس، ازسالهای پرالتهاب جنگ تاکنون فرازونشیب های زیادی را بخود دیده است و این مباحث به صور گوناگون توسط افراد و شخصیت‌های مختلف و در شیوه‌ها و قالب‌های متنوع به‌ویژه سخنرانی، فیلم، عکس، کتاب،کلام مکتوب و... تبلوریافته و توانسته منشا اثرات فراوانی در بسط وگسترش مسجدی در بین نسل سوم انقلاب باشد. ولی انتظار به حق، شایسته و در خور شأن مساجد بیش از آنچه تاکنون بیان شده است، می‌باشد.
واضح است که دوران دفاع مقدس نیز به‌مثابه یکی از عوامل و بسترهای احیاء نهضت اسلامی در فرهنگ این مرزوبوم دارای مقام و منزلت رفیعی است. به جرأت می توان این نکته را بیان نمودکه حفاظت، نگهداری و تشریح و تبیین صحیح ارزش‌ها و مؤلفه های تأثیرگذار این دوران می‌تواند موجب تداوم و استمرار حرکت پرشتاب و فراگیر و روزافزون فرهنگ ناب اسلامی و منویات نظام مقدس جمهوری اسلامی خواهد شد.
اگر نگاهی دقیق به شرایط جنگ و سرگذشت و وقایعی که بر آن رفت داشته باشیم و نیز ریشه‌های مقاومت تحسین‌برانگیز و پیروز‌های شگفت‌انگیز نیروهایی که از کم‌ترین تجهیزات و ابزار جنگی بهره‌می‌بردند را به دور از احساس و تنها به حکم عقل و منطق بازتعریفی دوباره و کنکاشی با تأمل نماییم. در خواهیم یافت بخش اعظم و عمده این پیروزی‌ها مدیون حضور فعال و مشارکت جدی مساجد و اهالی آن در حمایت و پشتیبانی از جبهه‌های جنگ بوده است.
همان‌گونه که در سطور بالا، چهارمؤلفه نقش‌آفریندر پیروزی را بر شمردیم. مساجد در هر چهار مورد مذکور به طور مستقیم و جدی همواره نقش‌های اول تأثیرگذاری را به خود اختصاص داده است. فرماندهان جنگ غالباً از نیروهای مسجدی بودند و از این مکان مقدس برخاسته و رشدو نمو یافته‌اند. این عزیزان در دوران شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی محل فعالیت و مبارزات آن‌ها در مساجد بوده و تجربیات دفاعی و نظامی را از این پایگاه آموختند. رزمندگان و نیروهای مردمی نیز اکثریت قریب به اتفاقشان از اعضاءپایگاه‌های بسیج مساجد بوده و آموزش‌های ذهنی، عقیدتی و نظامی را نیز در همین پایگاه‌ها فراگرفته و با کمک و هدات مساجد به جبهه‌ها اعزام شدند. پشتیبانی و تدارکات تأمین نیازهای اولیه و ضروری جنگ نیز بخش عمده آن بر عهده مساجد بوده است. اعزام ده‌ها ماشین حامل وسایل تدارکاتی و پشتیبانی از روستاها و بخش‌ها، صدها ماشین از شهرها و شهرستان‌ها، هزاران ماشین از استان‌ها و در نهایت میلیون‌ها ماشین در قالب کاروان‌های تدارکاتی و پشتیبانی از سراسر کشور به سوی جبهه‌ها که حامل انواع و اقسام وسایل مورد نیاز جنگ بوده‌اند (از تخم مرغ گرفته تا مرکبات و غلات و لباس و تا طلا و جواهرات مردم) همه و همه در پشتیبانی از جنگ صورت گرفته و این حمایت‌های وسیع تنها با نیات معنوی و الهی انجام می‌گرفته است.
این نکته اساسی را باید مد نظر قرار داد که تنها پایگاهی که توان و ظرفیت جمع‌آوری و هدایت این کمک‌ها را در اقصی نقاط کشور به جبهه‌ها داشت، مسجد بود. به طور یقین می‌توان گفت که هیچ نهاد و یا مرکز دیگری چنین پتانسل و قابلیت را در بسیج همگانی برای حمایت همه جانبه از جنگ نداشته است. و تنها مساجد بودند که از عهده چنین کار بزرگ، بسیار گسترده و پرحجم و چشم‌گیر برآمده است.
از سوی دیگر همان‌گونه که ذکر شد در مؤلفه‌های سوم و چهارم پیروزی در جنگ، قسمت اعظم مواردآن مختص و یا مربوط به مدیران و اهالی مساجد بوده است. مساجد با استفاده از مبلغان، واعظان، سخنرانان روحانیون و... از نظر اعتقادی و تقویت بُعد دفاعی و مبارزه طلبی و نیز عمق بخشی معنوی نیروهای رزمنده چه قبل و بعد از اعزام و حتی در حین عملیات نقشی منحصر به فرد داشته است. این عزیزان مبلغ با بهره‌گیری از شیوه‌های تبلیغی، مدافعان و رزمندگان را از نظر روحی، روانی و اعتقادی مهیای نبرد و مبارزه می‌کردند. این مهم با توجه به وظیفه ذاتی مساجد و نیز جایگاه و منزلت آن در بین مردم و میزان بالای پذیرش آموزه‌های آن در تمام سطوح و لایه‌های جامعه، کاری بس بزرگ بود.
دوران دفاع مقدس توان کشور به خاطر تحریم و نیز عدم توان مالی در تأمین و تخصیص منایع ارزی جهت تجهیز و تسلیح به ابزارهای نوین تبلیغاتی و اطلاع رسانی و استفاده از ابزار روز فن‌آوری ارتباطی و اطلاعاتی در وضعیت بسیار نامناسب قرار داشت. و متأسفانه در همین اثنا دشمن با استفاده از ابزار مدرن و مختلف و نیز ارسال امواج و صداهای متنوع رسانه‌ای و وسایل ارتباط جمعی، تبلیغات گسترده و مستمر یک سویه و روانی علیه نظام جمهوری اسلامی را در دستور کار خویش قرار داده بود. و تمام سعی خویش را به عمل آورد تا با ایجاد فاصله بین مردم و مسئولان نظام، آن‌ها را از پشتیبانی و حمایت فراگیر از جبهه‌ها دور نگه‌دارند. و یأس و ناامیدی را برفضای کشور غلبه نمایند. در چنین اوضاعی، این مساجد بودند که ضمن مقابله با این ابزار رسانه‌ای غرب به صورت شبکه‌ای به هم پیوسته و وسیع در سراسر کشور و با استفاده از آموزه‌های پیشوایان دینی و منابع اسلامی به خنثی‌سازی تبلیغات منفی و جهت‌دار دشمن پرداخته و در همان حال نیز با تبلیغات هدفمند ضمن آرامش بخشی روحی و روانی در سطح جامعه به حرکت‌های مردمی در پشتیبانی مادی و معنوی از جبهه‌ها نیز شتاب بیش‌تری می‌بخشیدند.
مسجد خرم‌شهرنماد‌نمادهای دفاع مقدس.
یکی از مساجدی که در طول دوران دفاع مقدس در میان هزاران مسجد دیگر در گستره میهن اسلامی دارای نقش برجسته ای بوده است . مسجد خرمشهر می‌باشد. نقش مهم و اثر بخش مسجد خرمشهر آن‌چنان واضح و روشن است که نیازی به تفسیر و بیان مجدد ندارد. تمام عناصر تأثیرگذار در دوران دفاع مقدس یکجا همه در مسجد خرمشهر جمع است. اگر مسجد خرمشهر نبود خبری از مقاومت چند روزه این شهر نبود و در همان روزهای نخست این شهر به اشغال دشمن در می‌آمد. مسجد خرمشهر با پشتیبانی از رزمندگانی که از شهر دفاع می‌کردند. در واقع مرکز ثقل و گرانیگاه دفاع جانانه این شهر بوده است.
پس از آزادی خرمشهر نیز مسجد جامع این شهر نقطه امید رزمندگان در تصرف و پاکسازی آن از لوث وجود متجاوزان محسوب شده و اوج آزادی خرمشهر با حرکت رزمندگان عمل کننده در عملیات و حضور شورآفرین آن‌ها در این مسجد همرا با سردادن ندای الله اکبر به قله کمال و اوج پیروز مبدل شد. مسجد خرمشهر با عملیات بیت المقدس جاودانه شد. و چه به راستی روزآزادی خرمشهر را روز مقاومت و پیروزی نام نهادند و چه نیکوتر که مسجد خرمشهر نماد این پیروزی قرارگرفته است.
و امروز باید برا ی ارج نهادن و پاسداشت حضور و نقش‌آفرینی مساجد در دوران شکوهمند دفاع مقدس، و نیز تکمیل کردن حلقه اتصال مساجد کشور به مسجد جامع خرمشهر، این مسجد را " نماد، نمادهای دروران دفاع مقدس و مقاومت و پایداری" نامگذاری کنیم و با معنون کردن آن، به شایستگی حق مساجد را در اثربخشی عمیق و وسیع در دوران دفاع مقدس به نحو مناسب و در خور شأن و جایگاه این مکان مقدس و الهی ارج نهاده و به خوبی ادا کنیم. و هر ساله مراسم گرامیداشت را با توسیع در سطح دیگر مساجد کشور به خصوص مساجد جامع برای همیشه ودر طول تاریخ برای عبرت‌آموزی و درس آیندگان جاودانه و ماناکنیم. انشاءالله.
[1] - محمدر ری شهری ، منتخب میزان‌الحکمه، ص598.
[3] - سفینه البحار، ج8، ص 525.