مسجد جامع زنجان معروف به مسجد و مدرسه آقا سید، در قلب بافت تاریخی و قدیمی این شهر قرار گرفته است.

این مسجد از ضلع غربی با بازار قیصریه، از ضلع شرقی به کوچه مسجد سید و از جبهه شمالی با خیابان امام و سبزه میدان در ارتباط است.

مجموعه مسجد و مدرسه سید توسط «عبدالله میرزا دار» پسر یازدهم فتحعلی شاه قاجار، در هنگام حکمرانی او در زنجان و به سال 1242 هجری قمری احداث شده است.

این مجموعه تاریخی یکی از بناهای ارزشمندی است که بر اساس طرح مساجد چهار ایوانی بنا شده است.

آنچه که در صحن مسجد جامع زنجان بیشتر از هر چیز خودنمایی می‌کند، ایوان‌های چهارگانه آن است که در چهار ضلع آن به قرینه جای گرفته‌اند.

ایوان‌های چهارگانه مسجد آقا سید به سبک دو پوششی ساخته شده که پوشش نخستین آن، تکیه‌گاه تزئینات و پوشش دوم، سقف ایوان‌ها را تشکیل می‌دهد.

*وجود چهار ایوان در صحن مسجد جامع زنجان

صحن چهار ایوانی مسجد جامع زنجان، 48 متر طول و 36 متر عرض دارد که بر اساس اطلاعات موجود، در گذشته در وسط این صحن یک حوض وجود داشته و گرداگرد آن را به استثنای جلوی حجره‌ها و شبستان‌ها، باغچه‌های پر گل و گیاه پوشانده بوده است.

درسال 1340 برای جلوگیری از گسترش رطوبت، حوض و باغچه‌های صحن برچیده شده که در سال 68 بار دیگر حوض و باغچه‌های صحن به صورت محدود، بازسازی شده است.

در بخش شرقی و غربی صحن باشکوه مسجد و مدرسه آقا سید، به صورت قرینه 16واحد حجره و در جبهه شمالی نیز6 واحد حجره برای اقامت طلاب علوم دینی ایجاد شده است.

این فضاها از دو قسمت ایوان و حجره تشکیل یافته و فضاهای حجره‌ای نیز در پشت ایوان قرار گرفته است.

عرض ایوان مسجد جامع زنجان 3.45 متر و عمق آن در حجره‌های سمت شرقی و غربی صحن، 1.65 و در حجره‌های شـمـالـی1.80 مـتـر است.

هر حجره در مسجد جامع زنجان 3.40 متر عرض و4.50 متر طول دارد. سقف حجره‌ها بسیار زیبا بوده و با استفاده از قوس‌های جناغی، در ارتفاع 2.5متری از سطح کف اجرا و حد فاصل تویزه‌ها با طاق پر شده است.

نور حجره‌های ایجاد شده در صحن مسجد و مدرسه آقا سید استان زنجان از دو پنجره طرفین در ورودی تامین می‌شود که در اوایل دوران رژیم گذشته به دلایل نامعلومی با استفاده از مصالح بنایی، بسته و در دوره‌های بعد در جریان مرمت مسجد باز شده است.

*مقرنس کاری‌های زیبا در مسجد جامع زنجان

سقف ایوان همه حجره‌ها با استفاده از مقرنس کاری گچی تزئین شده که این گچ‌کاری‌ها در بعضی از حجره‌ها فرو ریخته است.

فیل‌پوش حجره‌های مسجد جامع زنجان با کاشی‌های ختایی دوران قاجار که نقش‌های اسلیمی و گل و بوته دارد، با تنوع خاصی تزئین شده و در آن، دو رنگ زرد و مشکی بر سایر رنگ‌ها غلبه دارد.

شبستان این مسجد در جبهه جنوبی صحن، شامل سه شبستان است که شبستان زنانه و مردانه در طرفین و شبستان گنبددار در وسط و پشت ایوان مسجد جامع زنجان قرار دارد.

*مسجد جامع زنجان تجلی معماری قاجار

کاشی‌های زرد ایوان مسجد جامع زنجان بیانگر معماری قاجار و اقتباس آن‌ها از هنر اروپایی‌ها در ساختار رنگ‌ها است.

*مرمت مسجد جامع زنجان

در حال حاضر ایوان مسجد جامع زنجان در دست مرمت بوده و اعتبارات قابل توجهی نیز برای آن اختصاص داده شده است.

ایوان اصلی این مسجد و مدرسه تاریخی طی دوره‌های قبل تخریب شده و ایوانی نامتناسب با سبک معماری دوره قاجار ایجاد شده بود.