سالیانی است که رهبر حکیم و فرزانه انقلاب، با دوراندیشی و نگاه راهبردی خویش، موضوع سبک زندگی را به گفتمانی در فضای عمومی جامعه و به ویژه محافل علمی و فرهنگی تبدیل نموده­اند. موضوعی که به جرأت می­توان ادّعا کرد، اولویت اوّل دشمن در جنگ نرم و مقابله­ی همه جانبه با اسلام ناب است.

   در این میان و در مسیر تحقّق سبک زندگی اسلامی، نقش بی بدیل و ویژه­ی مساجد قابل توجّه است. اندکی تأمّل در آیات، روایات، سیره معصومین(ع) و تأکیدات علمای بزرگ به ویژه امام راحل و رهبری معظّم انقلاب، جایگاه محوری مسجد را در ابعاد و عرصه­های مختلف زندگی فردی و اجتماعی جلوه­گر می­سازد. براین اساس، درگفتاری بس مختصر به اهمیّت نقش مسجد در شکل­گیری جامعه­ای با سبک و سیاقی اسلامی پرداخته خواهد شد.

سبک زندگی اسلامی

   تعاریف گوناگونی برای سبک زندگی مطرح شده است. از قبیل سبک زندگی نظام­ واره خاص، یک نوع سبک زندگی است که به یک فرد، خانواده و یا جامعه با هویت خاصّی اختصاص دارد( شریفی، 1391، 28) و الگو یا مجموعه نظام­مند کنش­های مرجح است( مهدوی کنی، 1387، 78)؛ که شیوه­ای نسبتاً ثابت است و فرد اهداف خود را به آن طریق دنبال می­کند.(کاویانی، 1391، 16). منظور از سبک زندگی اسلامی، شیوه زندگی فردی و اجتماعی است که همه یا بیشتر متدینین به اسلام یا قشر مؤثری از جامعه اسلامی به آن عمل می­کنند و این الگوهای عملی در رفتارشان منعکس می­شود.( مصباح، 1391، 6) طیف رفتاری که اصلی انسجام­بخش بر آن حاکم است و عرصه­ای از زندگی را تحت پوشش قرار می­دهد( فاضلی، 1382، 83)

   به نظر می­رسد برای تعریف سبک زندگی اسلامی نخست باید توجّه کرد که سبک زندگی، شیوه زندگی و یا سبک زیستنی را شامل می­شود که منعکس­کننده­ی گرایش­ها و ارزش­های یک فرد و یا گروه است. دوم اینکه در سبک زندگی، الگوهای نظام­واره­ای وجود دارد که همه رفتارهای مختلف زندگی فرد یا گروه را به هم مرتبط می­سازد و از نوع هویت فردی، اجتماعی و دینی حکایت می­کنند. سوم اینکه نوع نگرش­ها و گرایش­ها، منشأ سبک زندگی­ها می­شوند. اصول اعتقادی، جهان­بینی­ و تفسیر و تحلیل از نظام هستی و زندگی آدمی است که سبک زندگی را می­سازد. مقام معظّم رهبری در این باره می­فرمایند: « رفتار اجتماعی و سبک زندگی، تابع تفسیر ما از زندگی است. هدف زندگی چیست؟ هر هدفی که ما برای زندگی خودمان معین و ترسیم کنیم، به طور طبیعی، متناسب با خود، یک سبک زندگی به ما پیشنهاد می­شود»( بیانات رهبری در دیدار دانشجویان خراسان شمالی، 23 مهر 1391).

   چهارم اینکه با توجّه به نکات فوق، می­توان سبک زندگی اسلامی را نمونه­ای عملی و نقشه راهی دانست که اسلام برای بشر ترسیم کرده است، به گونه­ای که بینش فرد، گروه و جامعه را نسبت به نظام هستی، خود، خدا و دیگر انسان­ها را نشان می­دهد و از تمام ابعاد زندگی در راستای هدف آفرینش حکایت دارد و زندگی در دنیا را با زندگی جاوید اخروی مرتبط می­سازد. در متون دینی، تعابیری که از سبک زندگی اسلامی حکایت می­کند، عبارتند از: سیره، سنّت و اسوه که می­توان ویژگی­های فوق را در این مفاهیم یافت.

 تعلیم و تربیت مبتنی بر سبک زندگی اسلامی

   بنابه روایات و میراث ارزشمند اسلامی، رابطه تنگاتنگی میان تربیت صحیح فرزندان و سبک زندگی اسلامی وجود دارد. تربیت، تغییر هدفمند پایدار است که به سبک زندگی می­انجامد. تربیت صحیح مبتنی بر فطرت، سبک زندگی مطلوب و حیات طیبه جاوید را -که همان سبک زندگی اسلامی است - می­سازد و تربیت غلط مبتنی بر عوامل فرهنگی تحمیلی، سراب اجتماعی و بیگانه از هدایت­های انبیاء، سبک زندگی خاصّی را از زندگی دنیایی می­آفریند که اضطراب­ها و ناآرامی­ها و احساس پوچی در زندگی، پیامد آن است.(فقیهی، 1392، 172)

 تربیت اسلامی، فراهم سازی و شکوفایی هدفمند توانمندی­های فطری و استعدادهای آدمی در جنبه­های گوناگون بدنی، زیستی، عقلانی، اخلاقی، معنوی، اجتماعی، عاطفی، سیاسی، اقتصادی است.  این فعلیت­بخشی به ظرفیت­ها از آن جهت که تأمین­کننده­ی اهداف آفرینش است، حیات طیبه و سبک زندگی اسلامی را می­سازد. به بیانی دیگر می­توان گفت که سبک زندگی اسلامی، یک نوع روش خاصّ زندگی است که نتیجه تربیت بر اساس آموزه­های مکتب اسلام است. ( همان، 173-172)

   از چالش­های عمده تربیت کودک در رابطه با سبک زندگی این است که برخی تصوّر می­کنند در برابر کودکان خود، مسئولیتی جز تأمین نیازهای مادّی  ندارند و کودک خود به خود تربیت می­شود. این عدم احساس مسئولیت تربیتی در میان برخی والدین، از چالش­هایی است که جامعه امروزی با آن مواجه است. پیامبر اسلام(ص) آن را پیش­بینی کرده و برای رهایی والدین از این چالش، فرموده­اند: « از ناحیه پدران بر سر فرزندان آخرالزمان چه خواهد آمد؟ پرسیده شد: «ای رسول خدا، آیا از آن رو که پدرانشان مشرکند؟» فرمود: « نه، بلکه از پدرانی مؤمن­اند که به فرزندانشان چیزی از واجبات دینی نمی­آموزند؛ بلکه آنان را از آموختن منع می­کنند و به سود اندکی از دنیا که از فرزندانشان به ایشان می­رسد، رضایت می­دهند و من از آنها بیزارم و آنان نیز از من بیزارند». امام سجّاد (ع) درباره لزوم احساس مسئولیت پدر نسبت به فرزند می­فرمایند: « حقّ فرزندت این است که بدانی از توست و در این دنیا خوب و بدش به تو وابسته است.» (صدوق، 1413، 2، 622)

از دیدگاه اسلام، فرزندان امانت الهی و نشانه­های خداوند هستند( نحل، 72، شعرا، 133) و والدین درباره سلامت، رشد و تعلیم و تربیت آنها مسئول­اند (بقره، 233) و در برابر تربیت خوب، پاداش،( مریم، 55) و در برابر تربیت نامطلوب، کیفر خواهند دید.( شوری، 45)

   براین اساس، در آموزه­های دینی، برای تشویق والدین به اینکه از زیر بار مسئولیت فرزند شانه خالی نکنند و مسئولیت­ خود را در ارتباط با فرزند انجام دهند، پاداش­هایی قرار داده­ شده است. رسول اکرم (ص) فرموده­اند: « هر کس به فرزندش قرآن بیاموزد، روز قیامت پدر و مادر او را فرا می­خوانند و دو جامه بر آن دو می­پوشانند که از نور آن چهره­های بهشتیان روشن می­شود.» (کلینی، 1403، 6، 49)

این بشارت­ها و انذارها برای آن است که والدین نسبت به تربیت فرزند احساس مسئولیت کرده و آنان را برای زندگی به سبک اسلامی آماده نمایند.

جایگاه مسجد در سبک­دهی به زندگی مسلمانان

   مسجد در فرهنگ اهل بیت(ع) مهمان‌خانۀ خدا در زمین، جایگاه نزول خیرات و برکات آسمانی، تجلّی‌گاه بهشت در زمین و تفریح‌گاه موحّدان است. (الحُر العاملی، 1403،3، 553) تاریخ جهان اسلام، خصوصاً در صدر اسلام، نشانگر این امر می­باشد که مهمترین عنصر سبک­ساز در زندگی مسلمانان، «مسجد» بوده است. بر اساس آیات، روایات و احادیث معتبر و سیره­ی عملی پیامبر گرامی اسلام (ص) و اهل بیت (ع) هیچ مکانی منزلت و رفعت مسجد را نداشته و ندارد. مسجد جایگاه نشر معارف اسلامی و تربیت مؤمنان و پرهیزگاران است. دفاع از تمام ارزش­­های دینی و اسلامی در مسجد محقّق می­شود. خداوند همواره به مسجد و اهل آن نظر دارد، زیرا که بارگاه کبریایی خداوند بزرگ است. برکت­های زمین از مسجد به دیگر سرزمین­ها سرازیر می­شود و حیات اسلام با مسجد پیوند خورده است.  (فعّالی، 1393، 18)

   یکی از اصلی­ترین رسالت­های مسجد، نشر معارف قرآنی و فرهنگ­سازی است. مسجد به دلیل جایگاه رفیعی که در اجتماع دارد، می­تواند فرهنگ عمومی را بازسازی نماید و سبک زندگی انسان­ها را اصلاح کند. نقش جامعه­شناختی مسجد، گویای این مهم است که ایجاد تغییرات اجتماعی با مسجد امکان­پذیر خواهد بود.

   در مسجد مردم با آموزه­های دینی آشنا می­شوند. مسجد انسان را با پاکان و نیکان همنشین می­نماید. اصلاح مفاسد اخلاقی و نابهنجاری­های اجتماعی از طریق ارتباط با مسجد تحقّق می­یابد؛ زیرا انسان نمازگزار از منکرات و زشتی­ها دور خواهد بود:

«اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ»

آنچه از کتاب به سوى تو وحى شده است بخوان و نماز را برپا دار که نماز از کار زشت و ناپسند باز مى‏دارد و قطعا یاد خدا بالاتر است و خدا مى‏داند چه مى‏کنید.( عنکبوت، 45)

   بدون شک مسجد نقشی مؤثر در تربیت مخاطبان خویش دارد؛ زیرا این مأمن الهی نقشی بازدارنده در ارتکاب جرائم و بزهکاری­های اجتماعی ایفا می­کند. در مسجد اطلاعات مذهبی مخاطبان رشد می­یابد، با مسجد ارزش­های انقلابی استمرار می­یابد، مسجد در بالندگی اخلاقی نمازگزاران نقشی مؤثّر ایفا می­کند. مسجد می­تواند با تقویت عنصر عفّت در نوجوانان و جوانان غریزه­ی جنسی در آنها را مهار کند. با فراخوانی مسجد جامعه منسجم شده، نظم­پذیر می­شود. از طریق مساجد می­توان بسیاری از هجمه­های فرهنگی غرب را کنترل و ضعیف نمود. اعتقادات و باورهای دینی از طریق مساجد، پاسخ شایسته­ای دریافت می­کنند. فرقه­های نوظهور در مساجد با سدّی عظیم مواجه می­گردند. همچنین مسجد می­تواند بستری مهم برای تربیت انسان­های شایسته برای حکومت اسلامی باشد. براین اساس می­توان تمام نیازهای خانواده­های اسلامی را از طریق مساجد تأمین نمود. ( فعّالی، 1393، 162- 163)

رسول گرامی اسلام دراین باره می­فرمایند:

«هرکس به مسجد رفت و آمد نماید، هشت خصلت را به دست آورد: نشانی استوار، فریضه­ای انجام یافته، سنّتی به پاداشته شده، علمی جدید، دوستی مفر، سخنی که او را به راه راست آورد، آباد کردن مساجد و ترک گناه.» (مجلسی، 1403، 81، 3)

   بنابراین جایگاه مسجد در جامعه اسلامی باید تا بدان پایه ارتقا یابد که بتواند برای تمام ابعاد زندگی ایرانیان، الگوی دینی و سالم عرضه کند. تنها در این صورت است که مسجد هوّیت خویش را باز خواهد یافت و به پایگاه حکومت اسلامی تبدیل خواهد شد. اگر امروزه سبک زندگی غربی در جای جای فرهنگ ما رسوخ کرده است، بدون شک، احیای جایگاه مسجد می­تواند راهکاری بسیار تأثیرگذار در مقابل هجوم این پدیده بیگانه باشد. می­توان از مسجد، دانشگاه رسانه­ای مؤثر و مبلّغی شوق­آفرین ساخت. مسجد می­تواند و باید بیشترین نقش را بر سبک­دهی مسلمانان و ایرانیان داشته باشد. (فعّالی، 1393،  19)

به امید چنین روزی...

منابع و مأخذ

قرآن کریم

الحُر العاملی، الشیخُ مُحمّدْ بن الحسن، وسائل الشیعة،ج 3، بیروت، مؤسّسة آل البیتِ علیهم السلام لإحیاء التُّراثِ، 1403.

خامنه­ای، سیّد علی، بیانات معظّم له در دیدار دانشجویان خراسان شمالی، 23 مهر 1391.

شیخ صدوق، ابوجعفرمحمدبن علی بابویه قمی، من لایحضره­الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، 1413.

شریفی، حمد حسین، همیشه بهار، اخلاق و سبک زندگی اسلامی، قم، نشر معارف، 1390.

فاضلی، محمد، مصرف و سبک زندگی، قم، صبح صادق، 1382.

فعّالی، محمد تقی، مسجد و سبک زندگی، قم، دفتر مطالعات و پژوهش­های مرکز رسیدگی به امور مساجد، 1393.

فقیهی، علی نقی، « رابطه تربیت دینی کودک با سبک زندگی اسلامی»، فصلنامه علمی- تخصصی پژوهش­نامه، 1392.

کاویانی، محمد، سبک زندگی و ابزار سنجش آن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.

کلینی، محمدبن یعقوب، الفروع من الکافی، ج 6، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365.

مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی، 1403.

مصباح یزدی، محمد تقی، «سبک زندگی اسلامی، ضرورت­ها و کاستی­ها»، همایش سبک زندگی، قم، تالار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1390.

مهدوی کنی، محمد سعید، دین و سبک زندگی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، 1378.