این بنا در نزدیکی باغ و عمارت موزه پارس و مغرب بازار وکیل واقع گردیده و یکی از زیبا ترین و مستحکمترین مساجدی است که بعد از دوره صفوی در ایران ساخته شده و از نظر ویژگی های معماری و خاصه هنر حجاری که درساختمان مسجد به کار رفته ، درخور توجه و مطالعه است . ساخت این مسجد به همراه دیگر بناهای مجموعه وکیل- بازار، حمام، آب انبار- به فرمان کریم خان زند آغاز شد و در سال1187ه-. ق به اتمام رسید و در دوره های بعد به علت صدماتی که در اثر زلزله و گذشت زمان حادث شده بود، تعمیر، مرمت و تجدید تزیینات گردید؛ به طوری که عمده تزیینات کاشیکاری آن در حال حاضر مربوط به دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه است .

در دوره اخیر نیز تعمیراتی ضروری در بنای مسجد صورت گرفته است . بنای مسجد در مساحتی حدود 11 هزار متر مربع ساخته شده و مشتمل بر بخش های ذیل است : سردر مجلل، صحن، ایوان های شمالی و جنوبی، شبستان جنوبی و شرقی، رواق های شرقی و غربی و حیاط کوچک کناری . ورودی اصلی مسجد در سمت شمال و از طریق سردر مجلل و بزرگی به ارتفاع 20 و عرض 14 متر است که با تزیینات کاشیکاری و مقرنس بندی زیر طاق و طاق نماهای اطراف و ازاره سنگی نماسازی و تزیین شده است . در ورودی، دو لنگه است و از قطعات چوب بسیار ضخیم - هر لنگه به عرض و طول 8×3 متر- ساخته شده است . بعد از ورودی، دالانی قرار گرفته که از طریق آن به وسیله دو راهرو به صحن می توان رسید . دیواره های دالان با کاشی هفت رنگ، و سقف آن با کاشی معرق با نقوش گل و بوته و خطوط اسلیمی پوشش یافته است .

صحن مسجد، مربع و به طول و عرض60 متر، در میان دارای حوضی زیبا به طول و عرض 5×40 متر است . این حوض با استفاده از قطعات بزرگ سنگ ساخته شده است . صحن مسجد با قطعات سنگی فرش شده است . در اضلاع جنوبی و شمالی صحن، در وسط، ایوانی بزرگ و در اطراف آنها هشت طاق - در هر طرف ایوان ، چهار طاق- ساخته شده است . در اضلاع شرقی و غربی صحن، در هر سمت، 11 دهنه طاق و در پشت آنها، رواقی به عرض 5 متر ساخته شده است . سطوح ایوان ها و طاق ها با کاشی های معرق و خشتی مزین شده و ازاره های آنها به ارتفاع 5/1 متر با سنگ پوشش یافته است و روی آنها حجاری های زیبایی دارد . ایوان شمالی صحن که به طاق مروارید شهرت دارد، 12 متر عرض، 4 متر عمق و 20 متر ارتفاع دارد و بر بالای آن، دو گلدسته ساخته شده است . ازاره ایوان با سنگ های حجاری شده و منقوش پوشش یافته و بالاتر از آن، با کاشی های هفت رنگی با نقوش گل و بوته، اسلیمی و ترنج تزیین شده است . در اضلاع ایوان، درگاه هایی به سمت رواق و دالان ورودی وجود دارد .

این ایوان دارای دو کتیبه به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی روی کاشی خشتی است . کتیبه اول در زیر طاق رومی ایوان، متضمن آیات قرآنی و عبارت ذیل است که به خط نستعلیق در پایان کتیبه نوشته شده است : " الحمدلله الذی شرفنی بکتابة من کتیبه هذا البیت الجامع و انا المذنب عبدالعلی یزدی اشرف محمودی" . کتیبه دوم بر بالای اضلاع ایوان دورادور گردیده و متضمن نام فتحعلی شاه، نام خطاط میرزا حسین بن محمد شریف حکاک- و تاریخ 1243 هجری است . ایوان جنوبی، قرینه ایوان شمالی است و در ازاره با سنگ های حجاری شده با نقوش زیبا و در دیواره ها با کاشی هفت رنگ تزیین شده است . روی جرزهای ایوان، مجالس چندی با کاشی های هفت رنگ کار شده و طرفین آنها را با کاشیکاری معرق زینت داده اند .

در این ایوان نیز دو کتیبه مربوط به دوره فتحعلی شاه به تاریخ های 1243 و 1244 هجری نصب شده است . در پشت سر این ایوان، شبستان بزرگ و بسیار زیبایی به ابعاد 36×75 متر( در بعضی منابع، 50×100متر ذکر شده) واقع شده که پوشش چشمه طاق آن بر روی 48 ستون یکپارچه سنگی قرار گرفته است . ستون ها به صورت 4 ردیف 12 تایی قرار گرفته اند . ارتفاع ستون ها، 5 مترو قطر آنها 80 سانتی متر است که به طرز بسیار جالبی با پایه و سرستون تزیینی و ساقه مارپیچ بصورت یکپارچه تراشیده و حجاری شده اند . کف شبستان با تخته سنگ های مسطح فرش شده و ازاره های آن به ارتفاع 5/1 متر با سنگ پوشش یافته است . سطوح پوشش طاق و گنبد بنا آجری است؛ به غیر از دهانه مرکزی که از ورودی آغاز و به محراب ختم می شود و سقف آن با کاشی های معرق به زیبایی مزین شده است

. محراب بنا در انتهای این دهانه واقع گردیده و دارای ازاره سنگی و سطوح کاشیکاری و مقرنس کاری است . دورتادور محراب، کتیبه ای قرآنی به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی لاجوردی، مورخ 1044ه-. ق است . در خصوص این تاریخ که با تاریخ ساخت مسجد مطابقت ندارد، نظریات مختلفی اظهار شده است: از آنجا که کاشیکاری محراب تعمیر شده، احتمالا عدد 2 آن که جایگزین عدد صدگان می شود، افتاده است؛ دیگر اینکه محراب مربوط به بنای مسجدی از دوره صفویه است که قبلا در این مکان وجود داشته یا اینکه مربوط به بنای دیگری بوده که به این مکان منتقل شده است .

در اضلاع شرقی و غربی بنا، رواقی به عرض 5 متر قرار گرفته که هرکدام، 11 دهنه طاق رو به سوی صحن دارند . جرزهای این طاق ها با کاشی معرق، و لچکی های آنها با کاشی خشتی پوشش یافته است . در پشت رواق شرقی، شبستان کوچک یا شبستان شرقی مسجد به ابعاد 20×25 مترواقع شده که پوشش چشمه طاق آن بر روی 12 ستون سنگی ساده و یکپارچه، هرکدام به ارتفاع 5 متر، قرار گرفته است .

ازاره شبستان به ارتفاع 5/1 متر با سنگ های صاف و ساده پوشیده شده و بقیه سطوح، آجری و فاقد تزیینات است . در شمال شرقی مسجد، حیاط کوچکی به ابعاد20×35 متر و در وسط آن، حوضی به طول و عرض 7×12 متر واقع است که از طریق دالان بدان می رسند و خود در جداگانه ای نیز دارد . این بنا به شماره 182 به ثبت تاریخی رسیده است

جهت مشاهده ی عکس های مسجد وکیل شیراز اینجا را کلیک نمائید.