خبرگزاری شبستان: گفته اند در نزدیکی قبا مسجدی است به نام مسجد جمعه که پیامبر اکرم(ص) در اولین جمعه بعد از هجرت در آن نماز گزارد و مردمان را اندرز گفت. (1) عبدالله یوسف در نامگذاری این مسجد چنین ذکر کرده است: «به این جهت آن را مسجد جمعه گویند که پیغمبر اکرم اولین نماز جمعه اسلام را در آن اقامه کرد. البته نماز جمعه در مکه واجب شد ولی رسول خدا(ص) به خاطر ناامنی و بی ثباتی اوضاع مسلمانان در مکه، از انجام آن خودداری ورزید.» (2) این مسجد پس از قبا دومین مسجد تاریخی ست و به نام های مختلفی شناخته شده است. «مسجد الوادی» به مناسب محلی به نام «وادی رانونا» که این مسجد در آن قرار دارد(3) و مسجد «بنوسالم» به عنوان قبیله ای که افتخاری میهمانی رسول الله(ص) را در این مکان داشتند. مسجد «عاتکه» نیز عنوان دیگر این مکان است که در قرن سوم به این نام شهرت یافت. (4)

تاریخچه ساخت مسجد جمعه
هنگامی که حضرت رسول‌(ص) از «قبا» روانه مدینه شد، «عتبان بن مالک» رئیس خاندان «بنی عمرو بن عوف» نزد آن حضرت آمد و گفت: ای فرستاده خدا! شما چند روز در محل پسر عموهای ما به سر بردید؟ و این برای آنان موجب فخر همیشگی بود. رسول خدا (ص) نزد آنان فرود آمد و آن روز جمعه بود. نماز جمعه را در آن جا خواند و جایی را که پیامبر نماز خواندند را مسجد ساختند. در برخی نقل ها آمده است که قبل از رسول خدا(ص) نیز مسلمانان مدینه به امامت «مصعب بن عمیر اسعد بن زراره» اقامه جمعه می کرده اند که این مطلب چندان ثابت شده نیست. اما اولین نماز جمعه رسول خدا(ص) در همین مسجد اقامه شده است و این موضوعی است که تاریخ نگاران در آن شکی ندارند.

این مسجد با مساحت تقریبی دوازده متر مربع تا سال 1373 شمسی وجود داشت و ‌از وی‍‍ژگی های آن این است که فاصله این نقطه از شمال تا احد و از جنوب تا قبا، شش کیلومتر بوده و در میانه راه است. از نظر غربی و شرقی هم که میان دو حره و شش کیلومتر است، باز مسجد در نقطه میانی قرار دارد.

این مسجد نظیر مسجد النبی از خشت و گل ساخته شده بود و سقفی کوچک داشت. اما بعدها با سنگ ساخته شد که تا قرن هشتم مساحت بسیار کمی هم داشت. مسجد جمعه در قرن نهم هجری باز سازی شد. طول این مسجد از شمال به جنوب 10 متر و عرض آن از شرق به غرب 25/8 متر بوده و شبستان مسقفی نیز داشته است. این مسجد در دوره عثمانی اندکی بزرگ تر و از اساس بنا شد. قبل از بازسازی جدید آن، سید حسن شربتلی که این مسجد در میان باغ وی بوده آن را بازسازی مختصری کرده است. این مسجد در سال 1412 توسط آل سعود در مساحت 1630 متر بازسازى شد و بنای فعلی آن که بسیار مجلل ساخته شده از آن دوره است.
منابع:
1. موسوعة العتبات المقدسه، ج 3، ص 286.
2. یوسف، عبدالله، مساجد و اماکن تاریخی در مکه و مدینه، ص216.
3. یاسین، احمد، تاریخ معالم مدینه المنوره قدیماً و حدیثاً، ص 15.
4. همان. ص 116- 115.