جدیدترین شماره ماهنامه مسجد در مطلبی با عنوان «مرزبان فرهنگ شیعه» خدمات فرهنگی اجتماعی آیت الله شیخ حسن سعید تهرانی، امام جماعت فقید مسجد جامع چهل‌ستون(بازار) را بازخوانی کرده است.
مسجدی به قدمت تاریخ
مسجد جامع بازار تهران یکی از کهن سال‌ترین مساجد ایران و قدیمی‌ترین مسجد تهران است. به جرئت می‌توان گفت شکل‌گیری بازار تهران و بافت مسکونی تهران قدیم بر محور این مسجد بوده است. مسجدی با شش شبستان که «چهل‌ستون» با 2000 متر مربع بزرگترین آنهاست. آیت الله میرزا مسیح مجتهد تهرانی که فرزند قاضی سعید استرآبادی بود، سنگ بنای این شبستان را در زمان قاجار نهاد و از آن پس فرزند دانشمندش میرزا عبدالله مجتهد تهرانی آن را بازسازی کرد و رونق بخشید. حاج شیخ حسن آقا سعید تهرانی نوه میرزا مسیح مجتهد با اقتدا به تبار پاک خود، این مسجد را تبدیل به یک مرکز بزرگ فرهنگی و مذهبی کرد. مسجدی که محل نشر معارف تشیع و قطعه‌ای نورانی در شب‌های سیاه طاغوت شد. او کتابخانه‌ای عظیم در 2600 متر بنا و 900 متر سالن مطالعه ساخت که در سه طبقه چهل هزار جلد کتاب را در خود جای داده است. بخشی از این بنای بزرگ گنجینه قرآن کریم است با بیش از هزار جلد قرآن نفیس به زبان‌های مختلف دنیا. آیت الله آقا شیخ حسن سعید تهرانی امام جماعت این مسجد نیز بود.
مردی از تبار بزرگ مردان دیانت و صیانت
آیت الله شیخ حسن سعید تهرانی( چهل‌ستونی) در سال 1296 هجری شمسی در تهران و در خاندان فقاهت و اجتهاد به دنیا آمد. وی فرزند آیت الله العظمی حاج میرزا مسیح مجتهدی تهرانی( استر آبادی) است که در نهضت امام خمینی(ره) به حمایت از نهضت روحانیت پرداخت. میرزا مسیح فرزند قاضی استرآبادی است که پس از مهاجرت از گرگان و ادامه تحصیل در قم و نجف، به تهران آمد و به مجتهد تهرانی معروف گشت. میرزا مسیح در واقعه ظلم و ستم روس‌ها دستور حمله به سفارت روس را صادر کرد که به قتل وزیر مختار روس گریبا دیدوف منجر شد. میرزا مسیح را هجده سال به نجف تبعید کردند و به جای وی فرزند دانشورش میرزا عبدالله به امامت جماعت مسجدی که پدر بنا نهاده بود همت گماشت.
آقا شیخ حسن تحت نظارت پدر در تهران و قم دروس مقدمات و سطح را فرا گرفت. استعداد شگرف و حافظه فوق العاده وی باعث شد به سرعت مدارج علمی را طی کند. در 25 سالگی به دانشگاه معقول و منقول رفت و لیسانس الهیات را اخذ کرد. سپس به نجف اشرف مهاجرت کرد و به مدت پانزده سال از محضر بزرگان حوزه نجف، حضرات آیات شیخ حسین حلی، سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خویی بهره‌ها برد که در این بین خود را بیشتر مدیون شیخ حسین حلی می‌دانست و از وی به عظمت علمی و مقامات روحانی یاد می‌کرد. حاصل زحمات علمی او تقریرات فقه و اصول شیخ حسین حلی، تقریرات اصول فقه مرحوم آیت الله خویی و تقریرات فقه (حج) مرحوم آیت الله حکیم است. در بین تألیفات ایشان دلیل عروة الوثقی در دو جلد و موسوعه المکاسب در چهار جلد جایگاه ویژه‌ای دارند.
دغدغه اصلی او دفاع از تشیع بود
او را باید در زمره عالمان درد آشنایی دانست که در ظلمات دوران ستمشاهی توان علمی، قوت اندیشه، قلم و بیان رسای خود را محدود به مخاطبان کم‌شمار نکردند؛ آثار وی گواه این ادعا هستند: اصول دین؛ حسین از دیدگاه وحی و اهل‌بیت؛ حکومت از دیدگاه قرآن و عترت؛ دائره المعارف دوازده جلدی قرآن؛ سیره رسول الله سنت الله؛ ما با خدا کار داریم؛ مهدی ما راهگشای عالم؛ ولایت فقیه ره آورد غدیر؛ الرسول یدعوکم؛ الرسول و الشیعه؛ الرسول یحد ثنا و .... . برخی از این آثار به زبان‌های فارسی و عربی و دیگر زبان‌ها به تحریر در آمده‌اند. در همه این آثار دغدغه یک چیز است: دفاع از حریم تشیع و مرزبانی از عقاید مذهب راستین اهل‌بیت(علیهم السلام).
چهل‌ستون، مسجد، مدرسه، کتابخانه
او به امور فرهنگی مردم و مسلمانان حساسیت ویژه‌ای داشت. غصه همیشگی‌اش نسل جوان و آینده‌ساز بود؛ از این رو در کنار اقامه نماز جماعت در شبستان چهل‌ستون به وعظ و ارشاد عموم مردم می‌پرداخت. همت والای خود را بر رفع نیاز نیازمندان وگره‌گشایی از آنان می‌گذاشت. وی برای تربیت طلاب مدرسه‌ای بنا نهاد. او از طلبه‌ها دستگیری علمی و معنوی می‌کرد. طلبه‌پروری و شاگرد‌پروری از خصیصه‌های بارز او بود.
با این همه شیخ حسن سعید باز هم آرام نداشت. اوایل دهه چهل کتابخانه مسجد چهل‌ستون را بنیان نهاد. او برای جذب جوانان همه کار می‌کرد؛ جلسات بحث و بررسی، پرسش و پاسخ، برگزاری مسابقات گوناگون، برگزاری جشن‌های بزرگ مذهبی، و دعوت از بزرگانی مانند شهید مطهری، آیت الله سبحانی، آیت الله مکارم شیرازی از نمونه اقدامات وی بود. او جوانان و دانشجویان را به نوشتن و مطالعه تشویق می‌کرد. نشریه «بررسی جوانان درباره مسایل سیاسی» در هفت شماره، ثمره آن تلاش‌ها است.
شهید مطهری درباره ابتکارات مرحوم سعید تهرانی می‌گوید: «من این کار جناب آقای سعید را که با وارد کردن جوانان در بررسی‌های اسلامی گام مثبت و مفیدی در راه نشر تعالم اسلامی برداشته‌اند به معظم له تبریک می‌گویم».
حضرت آیت الله مکارم در این باره گفته است: «یادم نمی‌رود، در این مکان و در زمان طاغوت تلاش‌های آبرومندی برای نسل جوان که آن روز به شدت در معرض خطر بود، می‌شد.کلاس‌های درس و ارتباط نسل جوان با کتابخانه ایشان، بدون مبالغه آنچنان چشمگیر و قابل ملاحظه بود».
به دلیل فعالیت‌ها بارها مورد اذیت و آزار ساواک قرار گرفت. نفوذ وی باعث می‌شد نتوانند وی را برای مدت زیادی در زندان نگاه دارند. او فعالیت‌هایش را در قالب جزوه‌هایی کوچک نشر می‌داد. نامه‌ها، کتاب‌ها، سخنرانی‌ها و نشریات او به کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی ارسال می‌شد؛ آنچنان که نام مسجد و کتابخانه چهل‌ستون در تراز مراکز فرهنگی برجسته جهان تشیع قرار گرفت.
گنجینه قرآن چهل‌ستون، مرکز نشر فرهنگ قرآن
اکثر جلد کتاب‌های کتابخانه مسجد چهل‌ستون، اختصاص به تفسیر قرآن و علوم قرآن دارد. وی اهتمام فراوانی به جمع‌آوری قرآن در زبان‌های مختلف داشت. گنجینه قرآن کتابخانه مسجد چهل‌ستون از اولین موزه‌های قرآنی کشور است که بدون هیچ‌گونه پشتوانه مالی از سوی حکومت و علی‌رغم همه مانع تراشی‌های طاغوت، پا گرفت. رهاورد این مرکز بزرگ قرآنی دایره‌المعارف دوازده جلدی قرآن است. وی از همین گنجینه قرآن را در چهارده شکل متفاوت، منتشر و به جهان اسلام ارسال کرد.
کانون مبارزه با طاغوت
این مسجد خاطرات زیادی از مبارزات علمی تهران به یاد دارد؛ از جنبش مردم تهران علیه استعمار روس به رهبری میرزا مسیح تهرانی تا ایفای نقش فعال در حمایت از نهضت امام و پیروزی انقلاب اسلامی. نام آیت الله شیخ حسن سعید و والد بزرگوارش پای همه اعلامیه‌های حمایت از امام خمینی وجود دارد. ارتباط عاطفی وی با امام و علاقه حضرت امام به ایشان و پدر بزرگوارش در لابه‌لای سطور تاریخ ایران اسلامی آمده است.
خستگی ناپذیر تا زمان پرواز
هشتاد سال عمر بابرکت که بیش از شصت سال از آن در تحصیل و تدریس و تبلیغ معارف الهی گذشت. بیش از چهل سال امامت مسجد کهن و بزرگ تهران با عمری تلاش، روحیه‌ای شاد، طبعی آرام، تواضعی مثال زدنی، و با حضوری همیشگی در بین مردم سپری شد.
فرزندش می‌گوید: «این اواخر یک روز از بازار آمد، خیس عرق بود. گفتم: آقا! چرا به بازار می‌روید؟ چرا به مسجد می‌روید؟ گفت: اگر کار نکنم ، بگو باید بمیرم! کسی که مال امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) را می‌خورد بازنشستگی ندارد؛ باید تا زمانی که زنده است کار کند».
روز چهارشنبه، ساعت 17:30، روز نوزدهم شعبان 1416 برابر با 21 دی‌ماه سال 1374، روح پاک دانشمند مجاهد، چراغ محفل گرفتاران و مرهم دل‌های پریشان، مرحوم آیت الله شیخ حسن سعید تهرانی به ملکوت پرواز کرد. مقام معظم رهبری از آن عالم جلیل‌القدر تجلیل کرد و پیکر مطهرش پس از تشییع با شکوه به قم منتقل شد و در حوالی مقبره میرزای قمی آرام گرفت؛ عاش سعیداً و مات سعیداً .
منابع:
1. گنجینه دانشمندان؛ ج3، ص483.
2. مسجد جامعی؛ چشمه روشن؛ احوال و آثار آیت الله سعید.
3. پایگاهای اینترنتی «تبیان»، «راسخون» و «وارثون».
4. نامه امام موسی صدر به آیت الله شیخ حسن سعید تهرانی.
برای دریافت جدیدترین شماره «ماهنامه مسجد» اینجا را کلیک کنید