بسم‌الله الرحمن الرحیم

ولادت حضرت معصومه( علیها السلام) و روز دختر

عنوان: ریحانه‌های آفرینش

ایجاد انگیزه[1]

هر ساله همایشی بزرگ با عنوان انتخاب دختر شایسته جهان، برگزار می‌شود و زنان و دخترانی از سراسر جهان در آن شرکت می‌کنند تا بتوانند در اصلی‌ترین ملاکی که غرب برای انتخاب زن شایسته دارد یعنی زیبایی صورت و برخی دیگر از شایستگی‌های ظاهری، حائز رتبه شوند؛ اما خدایی که خالق زیبایی‌هاست، شایستگی زن را به چیزهای دیگری می‌داند و در منظر او که داور حقیقی است، ملاک‌های سنجش شایستگی یک زن، ملاک‌های دیگری است که خود باید به دست آورد، نه آنچه همچون زیبایی که خدادادی است.

سؤالی که پیش می‌آید این است که در پیشگاه خداوند متعال و معصومین ـ علیهم السلام ـ ملاک دختر نمونه چیست؟ آیا هر شاخصه‌ای که در رسانه‌ها از دختر موفق به تصویر کشیده شود، ملاک دختر نمونه است؟ آیا زیبایی، موقعیت خانوادگی، تحصیلات و ثروت یا شغل می‌تواند ملاک دختر شایسته در لسان روایات باشد؟ آیا قهرمانی در رشته‌های ورزشی یا مدرک تحصیلی در هر رشته‌ای می‌تواند ملاک صحیحی برای انتخاب دختر نمونه باشد؟ با توجه به میلاد کریمه اهل‌بیت ـ علیهم السلام ـ و روز دختر، شایسته است مقداری درباره ملاک‌های دختران ممتاز و ریحانه‌های بهشتی و دردانه آفرینش صحبت کنیم تا ببینیم ملاک‌های دختر نمونه از منظر آیات و روایات چیست؟

انشاالله که دختران ما با توسل به کریمه اهل‌بیت و الگو گیری از سبک و سیره ایشان این صفات را در خود نهادینه نمایند.

متن و محتوا

از رسول خدا - صلی‌الله ‏علیه ‏و آله- نقل شده که فرموده‌اند: «نِعْمَ الْوَلَدُ الْبَنَاتُ مُلْطِفَاتٌ مُجَهِّزَاتٌ مُونِسَاتٌ مُبَارَکَاتٌ مُفَلِّیَات‏^[2]؛ دختران چه فرزندان خوبى هستند؛ با لطافت و مهربان، آماده به خدمت‏رسانى، یار و غمخوار اعضاى خانواده، با برکت و علاقه‌مند به پاکیزه‌گی»

همچنین آن حضرت فرموده‏‌اند: «اِنَّ اللّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى عَلَى الاُناثِ اَرَقٌّ مِنهُ عَلَى الذُّکُورِ^[3]؛ خداوند متعال بر دختران مهربان‏تر است تا پسران.»

برخی از ویژگی‌های دختران ممتاز عبارتند؛

ملاک‌های دختران نمونه

1.     یاد پیوسته خداوند

اولین ملاک دختر نمونه، همواره و پیوسته به یاد خدا بودن است. خداوند متعال این صفت را از نشانه‌های مؤمنان راستین برشمرده و از آنان چنین تمجید می‌فرماید: «إِنَّ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ ‏... و الذّاکرِینَ اللّه کَثیرا و الذّاکِرتِ اَعَد اللّه لَهُمَ مَغِفرهً و اَجرا عظیما[4]؛ مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان باایمان ... و مردان و زنانی که خدا را فراوان یاد می‌کنند، خدا برای همه آنان آمرزش و پاداشی بزرگ فراهم ساخته است.»

در این آیه که ده ویژگی زنان و دختران نمونه را بیان می‌فرماید یکی از مهم‌ترین آن ملاک‌ها ذکر کثیر است. یعنی مؤمنان با یاد خدا در هر حال و در هر شرایط، پرده‏هاى غفلت و بی‌خبری را از قلب خود کنار مى‏زنند، وسوسه‏ها و همزات شیاطین را دور مى‏سازند و اگر لغزشى از آنان سر زده، فوراً در مقام جبران بر مى‏آیند تا از صراط مستقیم الهى فاصله نگیرند.

در اینکه منظور از «ذکر کثیر» چیست؟ در روایات اسلامى و کلمات مفسرین، تفسیرهاى گوناگونى ذکر شده که ظاهراً همه از قبیل ذکر مصداق است و مفهوم وسیع این کلمه، شامل همه آن‌ها مى‏شود. از جمله در حدیثى از امام صادق - علیه‌السلام- مى‏خوانیم: «هر کس تسبیح فاطمه زهرا - سلام علیها- را در شب بگوید، مشمول این آیه است[5]»

بعضى از مفسران گفته‏اند: «ذکر کثیر» آن است که در حال قیام و قعود به هنگامى که به بستر مى‏رود یاد خدا کند؛ اما به هر حال ذکر نشانه فکر است و فکر مقدمه عمل، هدف هرگز ذکر خالى از فکر و عمل نیست[6].‏

در آیه 34 سوره احزاب نیز خداوند به زنان پیامبر- صلی‌الله علیه و آله و سلم- توصیه می‌فرماید تا به یاد آیات الهی و سخنان حکمت آمیزی که در خانه آنان نازل می‌شود باشند «وَ اذْکُرْنَ ما یُتْلى‏ فی‏ بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیاتِ اللَّهِ وَ الْحِکْمَةِ إِنَّ اللَّهَ کانَ لَطیفاً خَبیرا؛ آنچه را در خانه‏هاى شما از آیات خداوند و حکمت و دانش خوانده مى‏شود یاد کنید؛ خداوند لطیف و خبیر است‏»

در سبک و سیره حضرت معصومه و حضرت زهرا – علیهماالسلام- نیز این ملاک به وفور دیده می‌شود.

حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ یکی از دخترانی است که عالی‌ترین درجه ذکر و بندگی خدا را با عبادت و شب زنده‎داری هفده روزه‎اش در واپسین روزهای عمر شریفش در منزل موسی بن الخزرج، به نمایش گذاشت.

2.    حیا

یکی دیگر از ملاک‌ها، حیا است. رسول خدا - صلی‌الله ‏علیه ‏و آله و سلم- می‌فرمایند: «نِعمَ الوَلَدُ البَناتُ المُخَدَّراتُ، مَن کانَت عِندَهُ واحِدَةٌ جَعَلَها اللّه ُ سِترا لَهُ مِن النّارِ^[7]؛ چه خوب فرزندانى هستند دخترانِ با حیا. هر کس یکى از آن‌ها را داشته باشد، خداوند آن دختر را براى او مانعى در برابر آتش دوزخ قرار می‌دهد.»

خداوند متعال در قرآن کریم با دعوت زنان به حیا، نمونه‌ای از حیای شایسته را در ضمن ماجرای دختران شعیب- علیه‌السلام - و حضرت موسی - علیه‌السلام - بیان می‌فرماید: «وَ لَمّا وَرَدَ مآء مَدیَنَ وَجَد عَلَیهِ اُمّهً مِنَ النّاسِ یَسقونَ وَ وَجَدَ مِن دونِهَمُ امرَاَتَینِ تَذودانِ قالَ ما خَطبُکُما قالَتا لانَسقی حَتّی یُصدِرَ الرِّعاُء وَ اَبونا شَیخٌ کَبیرٌ فَسَقی لَهُما ثُمَ تَوَلی اِلَی الظِّلِّ فَقالَ رَبّ اِنّی لِمآ اَنزَلت َاِلَیّ مِن خَیرٍ فَقیرٌ فَجاءتهُ اِحدهُما تَمشی عَلَی استِحیاٍء قالَت اِنّ اَبی یَدعوکَ لِیَجزِیَکَ اَجرَ ما سَقَیتَ لَنا فَلَمّا جاءُ وَ قَصَ عَلَیهِ القَصَصِ قالَ لا تَخَف نَجَوتَ مِنَ القَومِ الظّلِمینَ[8]؛ و هنگامى که به (چاه) آب مدین رسید، گروهى از مردم را در آنجا دید که چهارپایان خود را سیراب مى‏کنند؛ و در کنار آنان دو زن را دید که مراقب گوسفندان خویشند (و به چاه نزدیک نمى‏شوند؛ موسى) به آن دو گفت: «کار شما چیست؟ (چرا گوسفندان خود را آب نمى‏دهید؟!)» گفتند: ما آن‌ها را آب نمى‏دهیم تا چوپان‌ها همگى خارج شوند؛ و پدر ما پیرمرد کهن‌سالی است و قادر بر این کارها نیست. موسى براى (گوسفندان) آن دو آب کشید؛ سپس رو به سایه آورد و عرض کرد: «پروردگارا! هر خیر و نیکى بر من فرستى، به آن نیازمندم!» ناگهان یکى از آن دو (زن) به سراغ او آمد در حالى که با نهایت حیا گام برمى‏داشت، گفت: «پدرم از تو دعوت مى‏کند تا مزد آب دادن (به گوسفندان) را که براى ما انجام دادى به تو بپردازد.» هنگامى که موسى نزد او [شعیب‏] آمد و سرگذشت خود را شرح داد، گفت: «نترس، از قوم ظالم نجات یافتى!»

نکته شایان توجه و درس آموز این ماجرا در جمله «تَمشی عَلَی استِحیاٍء» نهفته است.

در این آیه از مجموع صفات و ویژگی‌های برجسته دختران شعیب تنها صفت شرم و حیا مورد اشاره واقع شده است؛ زیرا برجسته‌ترین کمالات زنان، حیا می‌باشد.

 از منظر خداوند متعال عظمت یک دختر به این نیست که خود را به نامحرم عرضه کند و موهایش را بیرون بگذارد، آرایش کرده در خیابان حاضر شود و نامحرمان را به سوی خود جلب کند! بلکه عظمت و ملاک دختر نمونه از منظر قرآن «حیا» است.

البته حیا فقط در روابط اجتماعی بین نامحرم معنا پیدا نمی‌کند؛ بلکه حیا صفتی است که سرچشمه همه خوبی‌ها است و حیا در برابر امام و پیامبر و خداوند نیز معنا پیدا می‌کند و حیای در برابر خداوند آثار بسیاری دارد.

در حکایتی آمده: عابد خداپرستی در عبادتکده‌ای در دل کوه راز و نیاز  می‌کرد، آنقدر مقام و منزلتش پیش خدا زیاد شده بود که خدا هر شب به فرشتگانش امر می‌کرد تا از طعام بهشتی، برای او ببرند.

بعد از 70 سال عبادت، روزی خدا به فرشتگانش گفت: امشب برای او طعام نبرید، بگذارید امتحانش کنیم آن شب عابد هر چه منتظر غذا شد، خبری نشد، تا جایی که گرسنگی بر او غالب شد. طاقتش تمام شد و از کوه پایین آمد و به خانه آتش پرستی که در دامنه کوه منزل داشت رفت و از او طلب نان کرد، آتش پرست 3 قرص نان به او داد و او به سمت عبادتگاه خود حرکت کرد.

سگ نگهبان خانه آتش پرست به دنبال او راه افتاد، جلوی راه او را گرفت. مرد عابد یک قرص نان را جلوی او انداخت تا برگردد و بگذارد او به راهش ادامه دهد. سگ، نان را خورد و دوباره راه او را بست، مرد قرص دوم نان را نیز جلوی او انداخت و خواست برود؛ اما سگ دست بردار نبود و نمی‌گذاشت مرد به راهش ادامه دهد. مرد عابد با عصبانیت قرص سوم را نیز جلوی او انداخت و گفت: ای حیوان تو چه بی‌حیایی! صاحبت قرص نانی به من داد؛ اما تو نگذاشتی آن را ببرم؟

به اذن خدای عزوجل، سگ به سخن آمد و گفت: من بی حیا نیستم، من سال‌های سال، سگ در خانه مردی هستم، شب‌هابی که به من غذا داد پیشش ماندم، شب‌هایی هم که غذا نداد باز هم پیشش ماندم، شب‌هایی که مرا از خانه‌اش راند، پشت در خانه‌اش تا صبح نشستم. تو بی حیایی، تو که عمری خدایت هر شب غذای شبت را برایت فرستاد و هر چه خواستی عطایت کرد، یک شب که غذایی نرسید، فراموشش کردی و از او بریدی و برای رفع گرسنگی‌ات به در خانه یک آتش پرست آمدی و طلب نان کردی.

مرد با شنیدن این سخنان منقلب شد و به عبادتگاه خویش بازگشت و توبه کرد.

حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ آنچنان در پیشگاه خداوند حیا می‌کرد که اجازه گناه و معصیت به خود نمی‌داد، از این رو، حضرت رضا ـ علیه السلام ـ لقب «معصومه» را به ایشان دادند و در روایتی فرمودند: «مَنْ زَارَ الْمَعصُومَةَ بِقُمْ کَمَنْ زَارَنى^[9]؛ هرکسی معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسى است که مرا زیارت کرده است.»

3.   علم دین

ملاک دیگر دختر نمونه، کسب علم و دانش است. در میان فرزندان امام کاظم - علیه‌السلام - بعد از امام رضا - علیه‌السلام - حضرت معصومه – سلام‌الله علیها- از نظر علمی والاترین مقام را دارد. این حقیقت از القاب و تعریف‌ها و توصیفاتی که ائمه اطهار- علیهم السلام - از وی نموده‌اند، کاملاً آشکار است.

حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ از جمله راویان گران‌قدری است که با تلاش علمی خود از حریم دین و دین‌داری پاسداری کرده و به برکت وجود این سلاله معصوم و در محور مزار ایشان، سایه علم و نشر معارف حقه گسترش یافته است.

این دختر نمونه علاوه بر کسب علم و معرفت در محضر پدر، در سال‌هایی که پدر در زندان‌های مختلف به سر می‌بَرَد، از محضر امام رضا - علیه‌السلام - کسب علم و دانش می‌کرد.

حضرت معصومه– سلام‌الله علیها- با توجه به مقام علمی بالایی که داشتند پاسخگوی بسیاری از سؤالات و شبهات دینی در عصر خویش بوده‌اند. در این زمینه آیت الله سید نصر الله مستنبط از کتاب «کشف اللئالی»[10] نقل فرموده که روزی جمعی از شیعیان به قصد دیدار حضرت موسی بن جعفر- علیه‌السلام - و پرسیدن پرسش‌هایی از ایشان در مدینه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم - علیه‌السلام - در مسافرت بود، پرسش‌های خود را به حضرت معصومه– سلام‌الله علیها- که در آن هنگام کودکی خردسال بود، دادند. فردای آن روز بار دیگر به منزل امام رفتند، ولی هنوز ایشان از سفر برنگشته بود. به ناچار پرسش‌های خود را بازخواستند تا در مسافرت بعدی به خدمت امام برسند؛ غافل از اینکه حضرت معصومه– سلام‌الله علیها- جواب پرسش‌ها را نوشته بود.

وقتی پاسخ‌ها را دیدند، بسیار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاری فراوان، شهر مدینه را ترک کردند. از قضای روزگار در بین راه با امام موسی بن جعفر - علیه‌السلام - مواجه شده، ماجرای خویش را بازگفتند. هنگامی‌که امام - علیه‌السلام - پرسش‌های آنان و پاسخ‌های دخترشان را ملاحظه کردند، سه بار فرمودند: «فِداها اَبوها».

این حادثه شگفت، مبین آن است که حضرت معصومه ـ علیهاالسلام ـ همچون حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ «عالمه غیرمعلمه» است و در خردسالی از رشد، شناخت، علم و کمال بالایی برخوردار بوده است.

4.   پرهیز از خودنمایی و خودآرایی

پرهیز از خودنمایی و خودآرایی و نیز هر گونه رفتار، گفتار و حرکتی که موجب جلب توجه نامحرمان و تحریک آنان گردد، از دیگر اوصاف و ویژگی‌های دختر نمونه است. دو آیه از قرآن در این زمینه شایان ذکر است.

آیه اول: «و قُل لِلمُؤمنتِ ... و لا یَضرِبنَ بِاَرجُلِهِنّ لِیُعلَمَ ما یُخفینَ مِن زینَتِهِنّ[11]؛ و به زنان باایمان بگو: ... و هنگام راه رفتن پاهاى خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صداى خلخال که برپا دارند به گوش رسد).»

شهید مطهری - رضوان‌الله تعالی علیه- در توضیح و تفسیر آیه یاد شده و درباره فلسفه حجاب، کلام حکیمانه‌ای در خصوص مسئله خودنمایی و خودآرایی زنان دارند. ایشان می‌فرمایند: «اما علت اینکه در اسلام دستور پوشش اختصاص به زنان یافته، این است که میل به خودنمایی و خودآرایی مخصوص زنان است. از نظر تصاحب قلب‌ها و دل‌ها، مرد شکار و زن شکارچی، همچنان که از نظر تصاحب جسم و تن، زن شکار است و مرد شکارچی؛ میل زن به خودآرایی از این حس شکارچی گری او ناشی می‌شود. در هیچ جای دنیا سابقه ندارد که مردان لباس‌های بدن‌نما و آرایش‌های تحریک‌کننده به کار برند. این زن است که به حکم طبیعت خاص خود، می‌خواهد دلبری کند و مرد را دلباخته و در دام علاقه به خود اسیر سازد، لهذا انحراف تبرج و برهنگی از انحراف‌های مخصوص زنان است و دستور پوشش هم برای آنان مقرر گردیده است[12].»

از این رو و با توجه به این خصلت دختران است که مهاجمان فرهنگ در این روزهای مانتوهای را رواج داده‌اند که پشت مانتوها کلمات و جملاتی نوشته شده که در شان دختر مسلمان ایرانی نیست.

دومین آیه: «و لا تَبرجّنَ تَبَرجّ الجِهلیه الاولی[13]؛ و در خانه‏هاى خود بمانید و همچون دوران جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید»

شهید مطهری - رضوان‌الله تعالی علیه- در ترجمه و توضیح دو آیه یاد شده چنین آورده‌اند: «مقصود از این دستور، زندانی کردن زنان در خانه نیست؛ زیرا تاریخ اسلام به صراحت گواه است که پیغمبر اکرم- صلی‌الله علیه و آله و سلم- زنان خود را با خود به سفر می‌برد و آنان را از بیرون شدن منع نمی‌فرمود. بلکه مقصود از این دستور آن است که زن به منظور خودنمایی از خانه بیرون نشود[14].»

5.    پاکی و پاکدامنی

دختر نمونه و شایسته از منظر قرآن، زنی است عفیف و پاکدامن و بانویی است پاک و منزه از هر نوع آلودگی، پلیدی و زشتکاری، آیات مربوط به این موضوع به دو دسته قابل تقسیم است:

اول: آیاتی که به مطلق پاکی و دوری از هر گونه پلیدی و زشتکاری نظر دارد که می‌توان به این آیه استشهاد کرد: «وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَةُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمین‏^[15]؛ و (به یاد آورید) هنگامى را که فرشتگان گفتند: اى مریم! خدا تو را برگزیده و پاک ساخته؛ و بر تمام زنان جهان، برترى داده است.»

خداوند در این آیه حضرت مریم - علیها السلام - را به دلیل پاک بودنش بر زنان جهان برتری داده و از زنان برگزیده و شایسته زمانه برشمرده است. این مطلب، نشان دهنده اهمیت و ارزش والای صفت پاکی برای دختران و نیز پیام آور این حقیقت است که این صفت، از معیارهای برتری و شایستگی هر دختری است.

دسته دوم: آیاتی که بر عفت و پاکدامنی زنان و منزه بودن آنان از هر نوع آلودگی جنسی و روابط نامشروع با نامحرمان دلالت دارد؛ اما این دسته آیات بسیارند که به دو مورد از آن‌ها اشاره می‌شود:

الف: خداوند متعال در توصیف و تمجید از حضرت مریم - علیها السلام - که از دختران برگزیده الهی در جهان است ایشان را دختری عفیف و پاکدامن معرفی کرده و چنین می‌فرماید: «وَ الَّتی‏ أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فیها مِنْ رُوحِنا وَ جَعَلْناها وَ ابْنَها آیَةً لِلْعالَمین[16]‏؛ و به یاد آور زنى را که دامان خود را پاک نگه داشت؛ و ما از روح خود در او دمیدیم؛ و او و فرزندش [مسیح‏] را نشانه بزرگى براى جهانیان قرار دادیم‏.»

ب: خداوند سبحان در آیه 12 سوره ممتحنه پاکدامنی و دوری از آلودگی به انحراف جنسی (زنا) را شرط قبولی توبه زنان و همچنین شرط پذیرش بیعت آنان با پیامبر اسلام- صلی‌الله علیه و آله- دانسته است که نشان دهنده اهمیت والای این صفت در سلسله اوصاف زنان نمونه و شایسته از منظر قرآن مجید است:

«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا جاءَکَ الْمُؤْمِناتُ یُبایِعْنَکَ عَلى‏ أَنْ لا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لا یَسْرِقْنَ وَ لا یَزْنینَ ... فَبایِعْهُنَّ؛ اى پیامبر! هنگامى که زنان مؤمن نزد تو آیند و با تو بیعت کنند که چیزى را شریک خدا قرار ندهند، دزدى و زنا نکنند ... با آن‌ها بیعت کن‏.»

در فرازی از زیارت دوم حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ آمـده است: «اَلسَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُها الطّاهِرَةُ الْحَمیدَةُ البَرَّة الرَّشیدَةُ، التَّقیَّةُ النَّقیّةُ الرضیَّةُ الْمَرضیّة^[17]؛ سلام بر تو ای پاکیزه ستوده، (ای) نیکوکار رشیده، پاک و پاکیزه، (ای بانوی) شایسته و پسندیده.»

بنابراین حضرت معصومه – سلام‌الله علیها- نمونه ممتاز یک دختر است که همه این ملاک‌ها را به‌طور اکمل دار می‌باشند و توسل دختران امروز ما به دامن پاک و کبرایای ایشان و تمسک به سبک و سیره ایشان موجب در امان ماندن از خطرات و فتن آخرالزمان خواهد بود و والدین می‌توانند با بهره‌گیری از مرقد منور ایشان و آثار تربیتی زیارت، زمینه این توسل و تمسک را فراهم نمایند.

مائیم گدای حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ             محتاج عطای حضرت معصومه

***

ای سوره نامت تفسیر اعطینا                          زهراترین زینب، زینب‌ترین زهرا

خیر کثیر تو، آئینه کوثر                                نامت سرآغاز تکثیر خوبی‌ها

روشن‌تر از نوری، در نور مستوری                  پیداترین پنهان، پنهان‌ترین پیدا

ماه مقیم قم، خورشید «بیت النور»                    در سایه سار توست سرتاسر دنیا

وقتی که معصومان، معصومه‌ات خواندند            در وصف تو لال است، شعر و شعور ما

فهم زمین عاجز، از درک اوصافت                            والا مقامی تو، در عالم بالا

از آه لبریزم، از اشک سرشارم                        این قطره را دریاب، دریاب ای دریا[18]