منابع دعاى استفتاح(ام داود)
۱۳۹۴/۰۲/۰۶

دعاى ام داوود از جمله دعاهایى است که در منابع روایى اولیه و اصلى فریقین ثبت شده است. این دعا در هفت جامع روایى نقل شده است. البته نقل برخى از آنها مستند به برخى دیگر مى‌باشد که به ترتیب تاریخى از این قرار است:

دعاى ام داوود از جمله دعاهایى است که در منابع روایى اولیه و اصلى فریقین
ثبت شده است. این دعا در هفت جامع روایى نقل شده است. البته نقل برخى از آنها مستند به برخى دیگر مى‌باشد که به ترتیب تاریخى از این قرار است:

1ـ قدیمى‌ترین منبعى که به دعا اشاره دارد، کتاب فضایل الاشهر الثلاثه شیخ صدوق است.

وى در باب "حدیث ام داوود و عملها" پس از ذکر شش طریق و نقل داستان نیمه رجب و اعمال دعا، متن دعا را ذکر نکرده و در همان بخش به کتاب عمل السنه خود ارجاع داده است.[4]  با بررسى فهارس و جوامع روایى، این کتاب را نیافتیم،   

احتمال مى‌دهیم این کتاب نیز از جمله آثار مفقوده صدوق باشد که به دست ما نرسیده است.

در بررسى طرق روایات، اسناد وى را با وجود عدم ذکر متن دعا، مورد نقد و بررسى قرار مى‌دهیم به سه دلیل: اوّل اینکه به گفته صدوق اعتماد مى‌کنیم که متن را در کتاب دیگرى ذکر کرده است، زیرا وى از بزرگترین شخصیتهاى جهان اسلام و از برجسته‌ترین چهره‌هاى درخشان علم و فضیلت است و تألیفات فراوان وى در علوم و فنون مختلف  همواره مورد توجه فقها و علماى شیعه بوده است.[5]  وى کسى

است که به دعاى امام زمان (عج) متولد شده است. خود ایشان در این‌باره مى‌گوید : "هرگاه ابو جعفر محمّدبن على الاسود مرا مى‌دید که براى گرفتن علم و دانش به محضر استاد مى‌روم به من فرمود: این میل و اشتیاق به علم و دانش که در تو وجود دارد، مایه شگفتى نیست؛ زیرا تو، به دعاى امام زمام 7 متولد شده‌اى. "(صدوق، ج 2، ص 502)

دوم اینکه کتاب فضایل الاشهر الثلاثه وى همواره مورد توجه علماى شیعه قرار
گرفته و از معتبرترین اصول روایى شیعه به شمار مى‌آید. روایات آن در بسیارى از مجموعه‌هاى روایى بزرگ شیعه نقل شده است.

سوّم اینکه سندى که صدوق در این کتاب آورده، همان سند متن دعا است.

2ـ منبع مهم و ارزشمند دیگر کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسى (م 460 ق) است که  دعا را در باب "یوم النصف من الرجب" با حذف سند نقل مى‌کند. (طوسى، ص 807) این کتاب نیز ـ که از زمان نگارش پیوسته مورد توجه علما بوده است ـ مشتمل بر عبادات و دعاهایى است که از ائمّه طاهرین : در ساعات و روزها و هفته‌ها و ماهها رسیده است و یکى از پر ارزش‌ترین کتب ادعیه است که از حیث اعتبار و قدمت در میان کتب مشابه خود امتیاز خاصى دارد. (دوانى، ج 2، ص 381)

3ـ تنها منبع غیر شیعى دعاى ام داوود، جامع روایى و دعایى "فضایل شهر رجب"از عالم اهل تسنّن، حاکم حسکانى (م490ق ) است. وى دعاى ام داوود را با ذکر یک سند در باب "باب الصلاه و الدعاء فى المنتصف رجب و هو المعروف بدعاء الاستفتاح" پس از نقل داستان نیمه رجب آورده است. (حسکانى، ص 504) جامع روایى او شامل روایاتى درباره نمازها و دعاها و اعمال مستحبى ماه رجب است. اسناد این کتاب بیشتر از اهل تسنّن است، ولى گاهى به روایات شیعه استناد مى‌کند؛ همانند این دعاى شریف.

این  کتاب از ارزش والایى در میان علماى شیعه و سنّى برخوردار است؛ چراکه مؤلّف آن از علما و فضلاى علم حدیث و رجال در قرن پنجم هجرى قمرى به شمار مى‌آید. علاوه‌بر آن در میان علماى شیعه نیز از احترام خاصّى برخوردار است. (نرم‌افزار جامع احادیث نور)

مرحوم شیخ عباس قمى در کتاب فوایدالرضویه خویش که اختصاص به معرفى و زندگانى علماى شیعه دارد، از وى نیز نام مى‌برد و مى‌گوید: "شیخ ابو القاسم صاحب شواهدالتنزیل لقواعدالتفصیل و خصایص على بن ابیطالب فى القران و
مسئله در تصحیح رد شمس و ترغیم نواصب الشمس
". (قمى، ج 1، ص 261) با عنایت به این موارد و مطالب مشابه به آن مى‌توان وى را از آن دسته از علماى اهل تسنّن دانست که ارادت خاصى به اهل‌بیت : داشته است.

4ـ از منابع مهم دیگر دعاى شریف، اقبال الاعمال سیّدبن طاووس (م664ق) از علماى قرن شش و هفت هجرى است که دعا را بدون ذکر سند نقل مى‌کند. (ابن‌طاووس، ص 658) نام کامل کتاب الاقبال بالاعمال الحسنه فیما یعمل مره فى السنه است. این کتاب مانند دیگر تألیفات وى از اعتبار و ارزش ویژه‌اى میان علماى شیعه برخوردار است و علماى پس از وى در موضوع ادعیه و زیارات خوشه‌چین خرمن او بوده‌اند.

5ـ دو کتاب بلدالامین و مصباح علامه کفعمى (م905ق) متضمن دعاى مذکور است که ازنسخه مصباح المتهجد شیخ طوسى نقل شده است. (کفعمى، ص 180؛ مصباح، ص 530) موضوع این دو کتاب، ادعیه و زیارات است. وى ابتدا بلدالامین و سپس مختصر آن را به نام المصباح نوشته است. در اهمیت آن کتاب گفته شده با آنکه مصباح کبیر[6]  شیخ طوسى از مقبولیت بالایى برخوردار بود و در اکثر خانه‌ها  

نسخه‌هایى از آن یافت مى‌شد، با آمدن مصباح کفعمى کتاب شیخ طوسى جاى خود را به مصباح کفعمى داد. (امین، ج 2، ص 184)

6ـ علامه مجلسى (م1101ق) در کتاب عظیم بحارالانوار در دو جا دعاى ام‌داوود را مى‌آورد: یکى در جلد 94 مطابق نقل صدوق در فضایل الاشهر الثلاثه (مجلسى، ج 94، ص 42)، دیگرى جلد 95 مطابق نسخه اقبال الاعمال (همان، ج 95، ص 397)

7ـ آخرین مأخذ دعاى شریف، کتاب مفاتیح الجنان اثر مشهور شیخ عباس قمى
است. (قمى، ص 263) درباره ایشان نقل شده است که اگر کوچکترین تردیدى درباره صحت سند یک دعا یا زیارت داشت آن را در کتاب وارد نمى‌کرد. این دقت و ظرافت مثال زدنى ایشان، ناشى از تقوا و طهارت نفس و هم به جهت تسلّط و احاطه علمى‌اش بر حدیث و روایت است. (دوانى، ج 3، ص 257) به گفته محدث قمى این متن از نسخه مصباح علامه کفعمى نقل شده است و از آنجا که نسخه مصباح مطابق روایت شیخ طوسى در مصباح المتهجد است، با بهره‌مندى از کلام شیخ استفاده مى‌شود که نقل مشهور موافق همان روایتى است که در مصباح المتهجد ذکر شده است.

نتیجه‌اى که ابتداً در برخورد با منابع به دست مى‌آید، یکى اعتبار و ارزش این منابع و دیگر جایگاه والاى این دعا در منابع روایى است. به بیان دیگر، کثرت منابع و اهتمام علما بر ثبت دعاى شریف، مبناى ما در بررسى دعا طبق شیوه اوّل است یعنى احراز اصالت دعا از طریق کثرت نقل و نقل در کتب معتبره. در نتیجه اصالت دعا و صحت صدور آن از معصوم : قطعى است.

 

تلفن مرکز رسیدگی به امور مساجد: 30-02166497027

 

تلفن سامانه ارتباط مردمی : 61943

info@masjed.ir