بصیرت با ویژگیهایی چون؛ زیرکی، یقین و باور قلبی و قدرت تمیز و تشخیص گره خورده و پیامد عملی آن باز شناختن خطا از ناثواب و راه از بیراهه میباشد. بصیرت به یک بیان، ویژگی و فضیلتی است که ماحصل فضایل و خصوصیات پسندیده دیگر است و به بیان دیگر نیرو و قوه ای است که در فرد صاحب فضیلت ایجاد میشود. شخص با بصیرت دارای قدرت تشخیص و تمیز بوده و در شرایط مختلف توانایی داوری و ارزیابی نظری و عملی دارد.
بصیرت با ویژگیهایی چون؛ زیرکی، یقین و باور قلبی و قدرت تمیز و تشخیص گره خورده و پیامد عملی آن باز شناختن خطا از ناثواب و راه از بیراهه میباشد. بصیرت به یک بیان، ویژگی و فضیلتی است که ماحصل فضایل و خصوصیات پسندیده دیگر است و به بیان دیگر نیرو و قوه ای است که در فرد صاحب فضیلت ایجاد میشود. شخص با بصیرت دارای قدرت تشخیص و تمیز بوده و در شرایط مختلف توانایی داوری و ارزیابی نظری و عملی دارد.
داشتن بصیرت و آگاهی در زندگی و امور فردی و اجتماعی بسیار مهم و حتی گاهی سرنوشتساز است. در صورت نبود بصیرت خصوصاً در برهه های حساس زندگی، آدمی تا مرحله افتادن در پرتگاه ها جهالت و خروج از صراط مستقیم پیش میرود. با این تفاسیر میتوان گفت بصیرت داشتن به طور کلی یعنی انسان هر فکر و اندیشه و عملی را با دلیل و هوشیاری انتخاب کند.
قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً؛
« انسان غافل در روز قیامت می گوید خدایا چرا مرا نابینا محشور کردی و حال آنکه من در دنیا بینا و آگاه بودم؟» [1]
انسان بصیر قبل از هر قضاوت و تصمیمی در حوادث گذشته تأمل نموده و درس عبرت میگیرد و به علاوه از اطلاعات و منابع موثّق کمک گرفته و پس از آن اقدام میکند.
- حضرت امام علی علیه السلام می فرماید:
«با بصیرت کسی است که بشنود و بیندیشد، نگاه کند و ببیند، از عبرت ها بهره گیرد آنگاه راه روشنی را بپیماید که در آن از افتادن در پرتگاه ها به دور ماند»[2]
اهمیت این ویژگی و قوه انسانی زمانی بیشتر آشکار میشود که شرایط پیچیده باشد و صحیح و خطا و خیر و شر به گونهای در پشت غبار تردید و دودلی قرارگرفته باشند که شخص در تشخیص و تمیز آن به مشکل و سختی بیفتد و گاهی دچار انحراف میشود. برای توضیح دلیل این تردید و گمراهی ها به بر شمردن علتها بسنده میکنیم: جهالت، نادانی و ناآگاهی، غفلت، نداشتن منبع اطلاعاتی صادق و موثق، توطئه و فتنه گری دشمنان، نبود یک راهنما و هدایتگر و... .
البته با وجود منبع اطلاعاتی و رهبر و پیشوا خود فرد نیز باید با تفکر تامل بر اطلاعات و ارزشها آنها را در خود درونی و تبدیل به باور سازد و بصیرت خود را نسبت به امور بالا ببرد. از این نکته روشن میشود که بصیرت افزایی یک جریان دو سویه است و از دو جنبه قابل بررسی است. 1. بعد درونی 2. بعد بیرونی. بعد درونی برعهده خود شخص و بعد بیرونی به عهده امام و رهبر جامعه است.
1. بعد درونی
بیشتر بار بصیرت افزایی در جنبه درونی بر عهده خود فرد میباشد و شخص باید با پرورش فضایل و تامل بر دادهها و معلوماتی که دریافت میکند مجهولات ذهنی خود را معلوم ساخته و زمینه را به لحاظ رشد نیروی بصیرت و تشخیص در مسائل اعتقادی، عبادی، سیاسی، فرهنگی و... مهیا سازد.
2. بعد بیرونی
بصیرت افزایی در بعد بیرونی به عهده رهبر، پیشوا و مقتدا میباشد و مردم با تأسی از آنها میتوانند خطا و ناخطا را تشخیص دهند.
با نگاهی به تاریخ اسلام در مییابیم که همواره بزرگان و در رأس آنها پیامبران و ائمه اطهار علیهم السلام در شرایط سخت و بحرانی هجوم جریانهای فتنه و خائن و نفوذی دست به افشاگری و روشنگری زده و چراغ راه مردم شدند.
خطبه حضرت فاطمه(س) پیرامون مسئله فدک، سخنرانی امام حسین(ع) در حضور خلیفه دوم[3] نمونههای روشنی از این امر هستند.
زمانی که به امام سجاد علیه السلام خبر رسید که در مسجد النبی صلی الله علیه و آله به ناسزاگویی درباره امیرالمومنین علیه السلام زبان گشودهاند امام به مسجد شتافت و آنان را اندرز نمود.[4]
آنگاه که معاویه در مسجد بزرگ دمشق پیروزی خود را بر اهل بیت علیهم السلام را، پیروزی بر دشمنان خدا برشمرد، صعصعه بن صوحان با شجاعت برخاست و به یاوه سرایی های او پاسخ گفت.[5]
نمونههایی از این روشنگری و بصیرت افزایی را در تاریخ انقلاب اسلامی هم میتوان یافت.
قیام 15 خرداد 42 ، قیام 19دی مردم قم، قیام 17دی سال56 زنان مشهد که قیام 18 دی ماه ـ فردای آن روز ـ علیه اهانت به حضرت امام (قدس ره) را به دنبال داشت و...[6]
اما در زمان حاضر و سالیان اخیر هر وقت بحث از بصیرت افزایی و تشخیص راه و طریق حق از ناحق به میان میآید ذهن ها قیام 9 دی سال88 را نشانه میروند.
قیام 9دی پاسخی به حادثه 7دی ماه بود که به ظاهر با یک جرقه سیاسی در دوران پس از انتخابات سال88 شعله گرفت اما در واقع در بستری از گمراهی ها و ناخوشی های اعتقادی و دینی، سستی و غفلت نسبت به ارزشها و آموزههای اسلام و انقلاب، بیتوجهی نسبت به اثبات پایه ها و ریشههای وحیانی و برهانی و ضروری ولایت فقیه و...رخ داده بود. دسیسهها و دست درازی های غربیان و تهاجمات فرهنگی نیز از عوامل پشت پرده این نمایش تلخ بودند.
با تحلیل و کندوکاو در بن و ریشه این رخداد سیاسی، اعتقادی و فرهنگی در مییابیم که جدال سیاسی نه تنها پرده اول و سناریوی رویین یک جریان چند شاخه و بلند مدت است بلکه صرفاً بهانهای برای نمایان شدن و معرفی نقشهای اول این تراژدی تاریک میباشد.
شاید بتوان گفت یکی از علتهای فزونی پیچیدگی و سردرگمی در این برهه در مقایسه با حوادث تاریخی پیشینی که مردم ایران تجربه کردهاند، این باشد که در این زمان نقاط سفید و سیاه و دوست و دشمن به راحتی از هم قابل تشخیص و غربال نیستند و تمایز خیر و شر این نمایش، بصیرت و آگاهی افزونی را طلب میکند. حافظه مردم ایران پر است از تهاجمات و جنگ های سخت و نرم غربیان و شرقیان علیه کشورشان اما نکته قابل توجه و متمایز این رویداد داخلی بودن منبع ایجاد اغتشاش و ناامنی و فتنه انگیزانه و خائنانه بودن آن است.
دشمنان خارجی به کمک عوامل داخلی خود، این معرکه را با ایجاد شبهه در انتخابات و تهمت و افتراء زدن به مسئولان نظام آغاز کردند و تلاش داشتند تا با ایجاد بدبینی و بد دلی نسبت به آموزه ها و آرمانهای اسلام و انقلاب و اصل ولایت فقیه آن را به سرانجام برسانند.
به طور کلی میتوان اهداف سردمداران فتنه را چنین دسته بندی نمود:
1. مشروعیت زدایی از نظام اسلامی، از طریق حمله به باورها و اعتقادات مردم
2. اعتبار زدایی از نظام اسلامی با ناکارآمد جلوه دادن مسئولان و دولتمردان
3. اعتماد زدایی از مردم نسبت به مسئولان از طریق وارد آوردن تهمت و دروغگو خواندن آنان.[7]
همانطور که روشن است یکی از وظایف مهم و برجسته امام جماعت و ائمه جمعه هدایت اعتقادی و عبادی و رفع شبهات دینی برای مردم است. اما وظیفه دیگر در کنار این وظیفه و شاید به بیانی مهمتر و بالاتر از آن، ایجاد بصیرت در باورهای فکری و اعتقادی مردم نسبت به اسلام و انقلاب و ضرورت وجود مقام ولایت فقیه است.
وظیفه امام جماعت فقط هدایت عبادی نیست...
امام جماعت نقشی فراتر از نماز خواندن در مسجد دارد. او باید بداند مأمومین چه کسانی هستند و چه نگرشها و گرایش هایی دارند. امام جماعت برای این منظور باید با اهل مسجد ارتباط برقرار کند. چه بسا این ارتباط تعداد مراجعین به مسجد را برای اقامه نماز جماعت بیشتر کند و آنها را از نظر اعتقادی محکم تر و در مسائل شرعی جدی تر نماید.[8]
اقبال مردم به مساجد و تبدیل آن به مرکزی برای آگاهی، نهضت و افشای اسرار زمامداران طاغوت، یکی از علل پیروزی انقلاب مبارک در ایران است ـ و یا لااقل سهولت این پیروزی ـ این بود که مردم به مساجد اقبال پیدا کردند؛ جوانان مساجد را پر کردند و علمای اعلام، مساجد را به عنوان مرکزی برای تعلیم و تربیت، روشنگری افکار و اذهان، مورد استفاده قرار دادند و مسجد، مرکزی برای حرکت، آگاهی، نهضت و افشای اسرار زمامداران فاسد و خودفروخته ی رژیم طاغوت شد. در دورهی مشروطیّت هم همین طور بوده است؛ در دورهی ملی شدن صنعت نفت هم تا حدودی همینطور بود؛ در زمان انقلاب هم که این مسئله، به حدّ اعلی رسید.[9]
با توجه به مطالب یاد شده وظیفه امام جماعت مسجد را نسبت به بصیرت افزایی و افشاگری نسبت به فتنه سال 88 و موارد مشابه چنین میتوان ارزیابی کرد:
1. ارائة براهین و شواهد وحیانی و بیان روایت متقن از پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام در اثبات و تایید ضرورت وجود مقام ولایت فقیه
2. بیان شواهد تاریخی و نمونههای عملی از صحابه و دوستان و نزدیکان پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام در بزرگداشت و اطاعت از امام و پیشوای زمان خود
3. قرائت و ارائة تفاسیر آیات و شأن نزول آنها در اثبات شأن مقام ولایت فقیه و بحث و توضیح دربارهی ضرورت اطاعت از مقام ولایت فقیه
4. بیان ضرورت و اهمیت و باور عقلی و قلبی داشتن نسبت به اصل ولایت فقیه و روشن ساختن جایگاه آن در پایبندی به اسلام و مسلمانی
5. معرفی اصل ولایت به عنوانی اصلی مهم از اصول اسلام و بیان آیات و روایت در اثبات این مدعا
6. یادآوری ارزشهای اسلام و انقلاب اسلامی خصوصا برای نسل جوان
7. آگاهی ساختن و کمک به ایجاد بصیرت نسبت به خیر و شر در قالب نمادهای و جلوه های زمانه حاضر به طور ضمنی در مباحث و به کار بردن شیوه مقایسهای و تطبیقی در سخنرانیها.
8. آگاه ساختن مردم از ابزارها و ترفندهای جدید غربیان در به انحراف کشاندن جوانان و تهاجم فرهنگی
2. ابن ابی الحدیدی، شرح نهج البلاغه، خطبه۱۵۲، ص۴۷۳.
4. مجلسی، بحارالانوار، ج46، ص134.
6. مقدسپور، صدیقه؛ نوزدهم دی ماه، سالروز قیام خونین مردم قم حماسه مقاومت و فداکاری،19دی ماه 88.
7. زارع پور؛ 9دی، حماسه نهم دی مظهر عاشورای حسنی بود، 19دی، قیام خونین مردم قم، قابل دسترس در سایت.
8. صالح نیا، یحیی؛ جاذبه های یک امام جماعت برای جوانان، قابل دسترس در سایت.
9. بیانات در دیدار علما، طلاب و روحانیون مختلف مردم شهر مقدس قم به مناسبت سالروز19 دی ماه 1357؛ به نقل از مسجد طراز اسلامی از منظر امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، دفتر مطالعات و پژوهشهای مرکز رسیدگی به امور مساجد، ص19.